احمد بن سعیداهوازی ازنگاه بزرگان

اشاره

یكی از گروه هاییِ، كه در شكوفایی و ماندگاری آموزه های دینی در طول دوران زندگی بشری نقشِ ممتاز و ویژه ای دارد،  محدثان شیعی هستند كه گاهی بر كُرسی بیان و گاهی با پدید آوردن آثار مكتوب، در راه این هدفِ انسان ساز، گام های بلندی برداشته است.

یكی از این ستارگانِ درخشان، كه از اُفقِ كوفه یا اهواز، درخشید و در حرمِ اهل بیت علیهم السلام غروب كرد، احمد بن حسین بن سعید است.

این محدّث، در خاندانِ حسین بن سعید، كه از پر فروغ ترین چهره های ماندگارِ فقه و حدیث مذهب اهل بیت علیهم السلام است، پا به عرصه هستی نهاد، او در فضایی كه به عِطر مهر و ولای خاندان عصمت، آمیخته بود فصل آغازین زندگی خود را آغاز كرد.

ولادت

زادگاه و پایگاه رشد پدر بزرگوار و نیز عموی احمد، (حسن بن سعید) شهر كوفه بود و بدین لحاظ به آنان كوفی گفته شده است.

این دو از كوفه به سمت اهواز مهاجرت كردند و به اندازه ای در این شهر، ماندگار شدند كه به اهوازی شهرت یافتند. روشن نیست كه احمد بن حسین در كوفه به دنیا آمد یا بعد از هجرتِ پدر به اهواز مهاجرت كرده است؛ ولی به هر حال، او نیز مانند پدر و عمویش به اهوازی شهرت یافته است.

 گرچه به ظاهر، زادگاه احمد كوفه است؛ اما مشخص نیست چه عوامل و انگیزه هایی سبب شد تا پدرش، حسین بن سعید از كوفه به اهواز، هجرت نماید.

پس از مدتی احمد بن حسین، همراه پدرش، از اهواز به قم هجرت كرد. شهر قم، در آن عصر، به دلیل برخورداری از دانشوران بزرگ و محدّثان نام آور شیعی و نشر و گسترش اخبار امامان شیعه، به عنوان یكی از شهرهای فرهنگی و جایگاه نشر تفكّر شیعی از شهرت و اهمیت بسزایی برخوردار بود. شاید این عوامل، انگیزه هجرت آنان به این شهر باشد.

احمد در این شهر، به گسترش آموزه های دینی پرداخت. گروهی از راویان، محضر او را غنیمت شمردند و در حوزه درسش حاضر و از دانشش بهره مند شدند.

از دیدگاه فرزانگان

شایسته است كه منزلت و جایگاه احمد، این محدّث فقید و گرانمایه مورد ارزیابی قرار گیرد. میان دانشوران، درباره او دو دیدگاه و نظر وجود دارد:

الف: راویان قمی درباره اش گفته اند دراندیشه های ایشان حالتی غلوّ گونه به چشم می خورد، گروهی مانند علامه حلّی و گروهی دیگر در پذیرش اخبار او و جایگاه ارزشی اش دچار نوعی تردید شده اند.(1)

ب: گروه دوم كه بسیاری از زندگینامه نویسان برجسته اند او را از گروه محدّثان فرزانه و بزرگوار به شمار آورده اند. ابن غضائری كه از معروف ترین رجال شناسان شیعه و از كسانی است كه اگر در باورها و رفتارهای راوی كوچكترین نقطه ضعفی ببیند راوی را غیر قابل اعتماد می داند، در باره احمد چنین می نگارد:

من روایات او را مورد ارزیابی قرار دادم و آن روایات را از هر گونه غلوّ پیراسته دیدم. روایات او بسیار جالب و عالی است و نشان از اعتقاد و نگرش صحیح روای دارد.(2)

ابوعلی مازندرانی می گوید:

«همین كه نجاشی و طوسی آثار او را، یادآوری نموده و اشكالی بر او نگرفته اند، خود، نشان از بزرگی اوست».(3)

علاّمه مامقانی می نویسد:

«گروهی از محدّثان قم، اگر می نگریستند كه یك راوی، سهو كردن را شایسته مقام پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام، نمی دانست و از آنان نفی می كرد، او را متّهم به افكار غلوآمیز می كردند.

فضائل و مناقبی را كه ما اینك برای امامان علیهم السلام اثبات می كنیم و از كمالات آنان می دانیم، به نظر آنان به صورت باورهای غلوآمیز جلوه می كرده، در حالی كه اگر به روایات این محدّث نگریسته شود، نشانی از غلوّ افراط در آنها یافت نمی گردد. »

علاّمه شوشتری در این راستا چنین نگاشته است:

«غالی بودن این محدّث مورد تردید است. از آنجایی كه یك ترجمه شناسِ مدقّق و محقّق مانند ابن غضائری، او را پیراسته از هر گونه گرایش غلوآمیز می داند، باید در شأن و جایگاه او گفت: او دارای مقام بلند و اَخبار او پاك و پاكیزه است.»(4)

جمعی دیگر از پژوهشگران حوزه ترجمه محدّثان در این راستا گفته اند:

«محدثان قمی كه او را دارای گرایش های غلوآمیز می دانسته اند، از او اخبار فراوانی را نقل كرده اند. محمد بن حسن بن ولید كه از استوانه های حوزه حدیث شیعی است روایات بسیاری را به واسطه محمد بن حسن صفّار، از احمد بن حسین نقل می كند.»(5)

در پایان سخن به دیدگاه یكی از عالمان معروف اهل سنّت، ابن حَجَر عسقلانی در وصف این محدّث، بنگریم:

«احمد بن حسین بن سعید یكی از بزرگان محدّثان شیعه و پدیدآورنده كتاب های زیادی است.»

پی نوشت:

1) ر. ك: رجال علامه حلّی، ص 202.

2) همان؛ تهذیب المقال، ج 3، ص 255؛ تنقیح المقال، ج 1، ص 56؛ معجم الرجال ج 2، ص 93، ش 518؛ قاموس الرجال، ج 1، ص 435.

3) سمی المقال، ص 32.

4) قاموس الرجال، ج 1، 435.

5) الجامع فی الرجال، ص 106؛ تهذیب المقال، ج 3، ص 256.

6) مات احمد بن حسین بن سعید بقم، و كان قبره فیها.

7) فهرست شیخ طوسی، ص 65 و ص 58.

منابع :

1-  کتاب گنجینه دانشمندان

2-  کتاب ستارگان حرم

تهیه و فرآوری: فریادرس گروه حوزه علمیه