مصاحبه با آقای علی اکبر غفاری
نخبگان فکری باید براساس عقل مطلبی را بگویند و بنویسند
تبیان: لطفاً اجمالی از زندگی خود را برای بینندگان سایت اینترنتی تبیان بفرمائید.
من در سال 1303 ه . ش درتهران متولد شدم . پس از گذراندن تحصیلات ابتدائی به قصد آشنایی با قرآن و مذهب نزد یکی از قراء تهران ، علم قرائت تجوید را فرا گرفتم ، سپس در خدمت یکی از مدرسین مدرسه مروی ، فقه و اصول را تا شرح لمعه خواندم . د رخلال این مدت از کلاسهای تدریس تفسیر مرحوم میرزا خلیل کمره ایی هم بهره می بردم . بعد از پایان علوم سطحی گاهی برای شرکت در دروسِ " خارج " به قم می رفتم و از جلساتِ درس اساتید بزرگ آنجا استفاده می کردم.
تبیان: فعالیت شما در زمینه ی علم حدیث است ؛ لطفاً دراین زمینه توضیحاتی بفرمائید.
بعد از این که علوم فقهی را به پایان رساندم ، تصمیم گرفتم که کـُتب شیعه را که تا آن روز به همان صورت نسخه ی خطی و با غلط های فراوان چاپ می شد، تصحیح و منتشر کنم. در ابتدای کار هم ، کتابتُحف العقول را که شامل مواعظ پیامبر اسلام تا امام یازدهم بود ، اصلاح و چاپ کردم که بسیار مورد توجه قرار گرفت. بعد از آن هم کـُتب اربعه شیعه یعنیاصول کافی ،تهذیب ، استبصارو من لا یحضرهُ الفقیه را تصحیح و منتشر کردم. بعد از آن نیز تاکنون بیش از 100 کتاب از کُـتب عظیم شیعه را تصحیح و یا ترجمه کردم و بر آن حاشیه نوشتم.
تبیان: روش شما در تصحیح متون حدیث چیست؟ آیا به تقلید از مستشرقان اروپایی ، روش تصحیح انتقادی را به کار می برید؟
خیر ؛ روش تصحیح انتقادی درمتونی کاربرد دارد که از غیرمعصوم باشد و ما چون آن مطلب را قبول نداریم، اصلاح می کنیم . اما حرف و حدیث معصوم برای ما حجّت است و من در تصحیح این متون روش اجتهاد شخصی را به کار می برم ، یعنی دریافت خود را از احادیث بیان می کنم.
تبیان: در کار شما ، راویان چه نقشی در تشخیص احادیث معتبر دارند؟
پیروان ادیان گذشته ، در نقل روایت از پیامبرانشان اسمی از راویان نمی آورند. اولین بار مسلمانان این کار را انجام دادند. این امر به ما در تشخیص احادیث معتبر کمک شایانی می کند. زیرا ما در ابتدا پیرامون حالات راوی یا راویان تحقیق می کنیم و اگر او را فردی معتمد یافتیم ، به نقل او اعتماد می کنیم. البته برای شیعیان ، راوی شیعی مذهب بر راویان فرقه های دیگر اسلام ترجیح دارد و باز برای ما ، راوی اثنی عشری ( دوازده امامی ) بر راوی شیعی ترجیح دارد. لازم به ذکر است که تحقیق پیرامون حالات راویان، " سند " احادیث به شمار می آید.
تبیان: از نظر شما چه حدیثی از حیث سند و متن قابل اعتماد است؟
رسول خدا ( ص ) فرموده اند که آنچه از من به گوش شما رسید به کتاب خدا عرضه کنید ، اگر مخالف آن بود ، به سینه دیوار زنید. از نظر من هم حدیثی معتبر است که با قرآن در تضاد نباشد. اما اگر حدیثی ، نمودی در قرآن نداشته باشد، از حیث سند بررسی می کنیم و قوی ترین سند را ملاک قرار می دهیم. باز اگر حدیثی بود که از چند سند معتبر نقل شده بود و اختلافات جزئی در متن وجود داشت، بنا را براحتیاط می گذاریم. اما اگر در حدیثی حکمی آمده باشد که کاملاً مخالف نقل دیگری باشد ، این را به اخبار دیگر یا به آیات قرآن عرضه می کنیم. در مورد اخبار معارض هم شیخ طوسی ، به تفصیل ، در مقدمه کتاب استبصار توضیح داده است.
تبیان: در زمینه ی نقل حدیث ، تحقیقات بسیاری تاکنون انجام شده است ؛ با وجود این چرا هنوز بین فُقها در درستی و یا نادرستی یک حدیث اختلاف وجود دارد؟
البته به این صورت که شما گفتید ، اختلاف وجود ندارد. زیرا احادیثی که داریم از نظر روایت آنقدر با هم معارض نیستند که اختلافات عمیق و قابل بحثی در پی داشته باشند. در بعضی از احادیث که نقل های متعدد دارند برخی تفاوت های جزیی و مختصر در متن وجود دارد که در این گونه موارد هم فقها امر به احتیاط می کنند .
تبیان: آیا هنوز روایاتی وجود دارد که کاملاً درک نشده است و ما درِآینده و با پیشرفت علوم و فنون ، قادر به فهم آنها خواهیم بود؟
بله ؛ همیشه وجود دارد. همان طور که در قرآن آیاتی هست که ما از فهم آنها عاجزیم و با پیشرفت علوم به درک آنها قادر خواهیم بود. چنان که معنای واقعی بسیاری از آیات ، به مرور و با حل بسیاری از مسائل ، آشکار شده است. سخن معصوم نیز همین گونه است. امام صادق ( ع ) تمام مطالبی را که تا زمان امام عصر ( عج ) بدان ها نیاز پیدا خواهیم کرد ، روایت کرده اند. از ایشان روایاتی داریم که کاربردی در جامعه ی امروز ما ندارد ولی مطمئناً در آینده به آنها نیاز پیدا خواهیم کرد. مطلبی نیست که در آینده پیش بیاید و ایشان راجع به آن حکمی نداده باشند. برای همین تا زمان امام دوازدهم ، فقها به راحتی می توانند براساس این روایات ، فتوی دهند.
تبیان: در عالم تشیع ، کتاب های بسیاری در زمینه ی علم حدیث نوشته شده است . آیا در زمینه ی نقد محتوایی احادیث هم کتابی وجود دارد؟
من کتابی به این عنوان و این که فقط در آن احادیث تصرف شده ، آمده باشد ، ندیده ام . البته در کتابهای حدیث، در بعضی قسمت ها ذکر شده است که مثلاً این حدیث ایراد دارد و یا تحریف شده است.
تبیان: در پایان نظر خود را راجع به نخبگان فکری جامعه بیان بفرمائید.
انبیاء آمدند تا عقول مردم را به کار بیندازند و احساسات را تابع عقل کنند. زیرا برتری انسان بر دیگر موجودات به دلیل عقل است. نخبگان فکری نیز باید در تحقیقات و تألیفات خود و در کارهایی که انجام می دهند تابع عقل باشند نه این که براساس احساسات ، مطلبی بگویند و بنویسند.
