چگونه مؤمن خود را خوار و ذلیل می‌کند؟
زیاده‌طلبی و حرص بر دنیا بالاترین خواری را برای انسان می‌آورد. این زیاده‌طلبی موجب چه می‌شود؟ همان که امام صادق(علیه‌السلام) در روایت اول فرمود؛ موجب می‌شود انسان دست به کارهایی بزند که در توانش نیست. اینجا است که خودش آبروی خودش را می‌برد.
رُوِیَ عَنِ الصَّادقِ علیه السّلام قال:
لَا یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یُذِلَّ نَفْسَهُ قِیلَ لَهُ وَ کَیْفَ یُذِلُّ نَفْسَهُ قَالَ یَتَعَرَّضُ لِمَا لَا یُطِیقُ.
امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: سزاوار نیست که مؤمن خود را خوار و ذلیل کند. به حضرت عرض شد چگونه مؤمن خود را خوار و ذلیل می‌کند؟ حضرت فرمودند: دست به کاری می‌زند که توان انجام آن را ندارد.
شرح حدیث: از امام صادق(صلوات الله علیه) منقول است که فرمودند: «لَا یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یُذِلَّ نَفْسَه»؛ سزاوار نیست شخص مؤمن خودش را خوار کند. وقتی حضرت این فرمایش را فرمودند، کسی به حضرت عرض می‌کند: «وَ کَیْفَ یُذِلُّ نَفْسَه»؛ چه طور می‌شود انسان خودش را خوار کند؟ حضرت در جواب فرمودند:«یَتَعَرَّضُ لِمَا لَا یُطِیق». دست به کاری می‌زند که توان انجام آن را ندارد و همین موجب می‌شود که خودش را خوار کند.
این از آن اموری است که چه بسا انسان در مسیر زندگی‌اش زیاد مورد ابتلا قرار بگیرد. به تعبیر ساده، انسان باید به اندازه دهانش لقمه بردارد. وقتی که بزرگ‌تر بود، یا دهان را پاره می‌کند و یا انسان را خفه می‌کند! انسان گاهی دست به کاری می‌زند که در توانش نیست و بعد هم خراب‌کاری می‌کند؛ آن خراب‌کاری هم موجب ذلّت و خواری‌اش در جامعه می‌شود. غالباً این مسأله در دو چیز ریشه دارد؛ یکی «طمع» است و دیگری «حرص». افرادی که در کار و کاسبی‌هایشان لقمه‌های بزرگ‌تر از دهانشان بر می‌دارند، بعد هم خراب‌کاری می‌کنند و آبرویشان هم می‌رود، غالباً یا طمّاع‌اند یا حریص‌اند.
در یک روایت دیگر زید بن صوحان که از یاران امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) به ایشان عرض کرد: «فَأَیُّ ذُلٍّ أَذَلُّ؟ قَالَ: الْحِرْصُ عَلَی الدُّنْیَا». کدام خواری است که بیش از سایر ذلّت‌ها خوارکننده و ذلت آور است؟ حضرت فرمودند حرص بر دنیا. حرص، زیاده‌طلبی است. حرص بر دنیا بالاترین خواری را برای انسان می‌آورد. این زیاده‌طلبی موجب چه می‌شود؟ همان که امام صادق(علیه‌السلام) در روایت اول فرمود؛ موجب می‌شود انسان دست به کارهایی بزند که در توانش نیست. اینجا است که خودش آبروی خودش را می‌برد.
عوامل ذلت و خواری
همان گونه که عواملی باعث عزت و سرافرازی یک فرد می‌شود و او را محبوب دل‌ها می‌کند، عواملی نیز مایه ذلت و سرافکندگی آدمی می‌شود که انسان باید از آن‌ها پرهیز نماید. این عوامل عبارتند از:
1.ترک جهاد:
امتی که جهاد نکند، اهل مبارزه و پیکار نباشد، ذلیل دست دشمن خواهد شد. حضرت علی علیه‌السلام می‌فرماید:
«فمن ترکه البسه الله لباس الذّلّ» [ وسائل الشیعه، ج 15، ص 4]
هر که جهاد را ترک کند، خداوند لباس خواری بر تن او پوشد.
2.طمع:
امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید:
«لا ذلّ کذلّ الطّمع» [بحارالانوار، ج 75، ص 165]؛ هیچ ذلتی بالاتر از خواری طمع داشتن نیست.
3.حب بقاء و مقام:
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید:
«من احبّ الحیاة ذلّ» [ همان]؛ کسی که دوست دارد همیشه زنده باشد خوار می‌شود.
4.ترک حقوق دیگران:
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید:
«ترک الحقوق مذلّة و انّ الرجل یحتاج الی ان یتعرّض فیها الکذب» [ تحف العقول، ص 360.]
5.تحقیر مردم:رسول گرامی صلی الله علیه و آله می‌فرماید:
«اذلّ النّاس من اهان النّاس»؛ خوارترین مردم کسی است که به مردم اهانت کند.
6.حرص:
از حضرت علی علیه‌السلام پرسیدند: چه ذلتی بدتر است؟ فرمود: «الحرص علی الدنیا» [ همان]؛ حرص بر دنیا و دنیا پرستی
7.گدایی:
امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید:
«الذّلب فی مسئلة النّاس» [ همان] ذلت، در گدایی از مردم است.
8 . شهوت‌ها:
آن حضرت می‌فرماید:
«عبد الشّهوة اذّل من عبد الرّق»[تصنیف الغروض، ص 307]؛ کسی که اسیر شهوت و هوس است خوارتر از بردگان است.
9.هوا و هوس:
امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «مغلوب الهوی دائم الشّقاء مؤبّد الرّق» [ همان]؛ کسی که مغلوب هوا و هوس است، بردگی و بدبختی او همیشگی است.
10.تکبر:
امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «من تکبّر علی النّاس ذلّ» [ همان] هر کس بر مردم گردنکشی کند، خوار می‌شود.
11.حسد:
امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «الحسود لا یسود» [ همان]؛ آدم حسود هرگز سرافراز و آقا نمی‌شود.(همیشه خوار و زیر دست است)
12.بی تفاوتی در برابر منکرات:
امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: «کسی که در جلسه ای باشد و در آن مجلس از امام و رهبری بد گویند و او دفاع نکند یا مجلس را ترک نکند (البسه الله الذلّ) خداوند لباس ذلت دنیا بر او پوشد و عذابش گرداند»[ کافی، ج 2، ص 379]
13.خودپسندی:
امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «من عظّم نفسه حقّر» [ غررالحکم]؛ کسی که خود را بزرگ بداند، حقیر و خوار گردد.
14.دنیا طلبی :
امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «مردم در دنیا دو دسته‌اند، دسته اول کسی که خود را به دنیا می‌فروشد و خود را ذلیل آن می‌سازد و دسته دوم کسی که دنیا را می‌فروشد و خود را آزاد و سرافراز می‌کند.»[ همان]
15.مقدم داشتن رضای مردم بر خشنودی خداوند:
رسول اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «کسی که خشنودی مردم را بر رضای خداوند مقدم بدارد خداوند چنان کند که ستایشگران او، او را مذمت نمایند.[ میزان الحکمه]
همان طور که ملاحظه فرمودید، اسلام می‌خواهد مسلمانان عزیز و سرافراز باشند و از مؤمنی که خودش را ذلیل و خوار کند بیزار است. از این رو امام حسین علیه‌السلام می‌فرماید:
«موت فی عزّ خیر من حیاة فی ذلّ» [ بحارالانوار، ج 44، ص 191]؛ مرگ با عزت بهتر از زندگی با ذلت است.
نیز می‌فرماید:
«انّی لا اری الموت الّا سعادة والحیاة مع الظّالمین الّا برماً» [ همان، ص 192]؛ من مرگ را جز سعادت و زندگی با ستمگران را جز خواری نمی‌دانم.
فرآوری : زهرا اجلال
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع:
دفتر اطلاع رسانی آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی
سایت اندیشه قم
