آثار بلند همتی در کسب موفقیت ها
امام علی(علیه السلام) میفرمایند: شریفترین همتها نگهداری حق و حرمتها و رعایت عهد و پیمانهاست .
بدون تردید همت بلند یکی از نشانههای روح بزرگ آدمی است. برنامههای اسلامی، انسانها را تشویق میکند که روح بلند داشته و خود را محدود به امور پست نکنند.
همت در لغت از ریشهی «همّ» به معنای عزم قوی[1] است. راغب همت را غم و اندوهى دانسته که انسان را ذوب و ضعیف مىکند[2]و در اصطلاح علوّ همت عبارت است از سعی و کوشش در تحصیل سعادت و کمال و طلب کردن کارهای بزرگ و عالی، بدون درنظر گرفتن سود و زیان دنیا، بهطوری که به سبب دست یافتن به منافع دنیوی شادمان نشود و از فقدان آن اندوهگین نگردد بلکه در طریق طلب، از مرگ و کشتهشدن و مانند آنها باک نداشته باشد.[3] حضرت علی(علیه السلام) میفرماید: بهترین همتها، بلندترین آنها است.[4]ضد آن دونهمتی است؛ به معنای پستی طبع و قصور همت از طلب کارهای بزرگ و قناعت نمودن به اعمال جزئی که این صفت خبیثه نتیجه کمدلی و ضعف نفس است.[5]
نشانه بلندهمتی
نشانه بلندهمتی را میتوان در رفتارهای شخص پیدا کرد و نشانههای آن را میتوان در موارد زیر برشمرد:
- ایمان
ایمان یک شخص گواهی است بر همت بلند او چنانچه از امام على(علیه السلام) نقل شده است: بلندهمّتى از ایمان است.[6]
- بخشش و انفاق
انفاق، از سه جهت باعث تکامل فردى و رشد آدمى است:
نخست: موانع تکامل نفسى و رشد انسانى را از میان برمىدارد.
دوم: روح انسانیت را در آدمى آشکار مىسازد، و نهال گذشت و بلندهمّتى را در روح مىنشاند.
سوم: در آدمى روح تربیت اسلامى را رشد مىدهد. [7]
امام علی(علیه السلام) میفرمایند: «بذل و بخشش آدمی نشانه بلندهمتی اوست.»[8]
- اعمال زیبا
شخصی که دارای همت بلند است، در امور خود تمام دقت را به کار میبرد و سعی برآن دارد که کار را به نحو احسن به پایان برساند .
حضرت علی(علیه السلام) میفرماید: «کردار زیبا خبر از بلندی همت میدهد.»[9]
- فرمانبری از خدا
امام علی(علیه السلام) میفرمایند: فرمانبری از خداوند همت زیرکان است. نافرمانی از خدا همت پلیدان است.[10]
- نگهداری حرمت و رعایت پیمان
امام علی(علیه السلام) میفرمایند: شریفترین همتها نگهداری حق و حرمتها و رعایت عهد و پیمانهاست.[11]
- طمع نداشتن به آنچه در نزد مردم است، (نشان) بلندهمتی است.[12]
- پایبندی به قناعت، از والایی همت است.[13]
- بینیازی از مردم و فرمودهاند: عزت بینیازی از مردم را با بلندی و بزرگی همت جلب نما. [14]
- اخلاق نیکو ثمره بلند همتی است.
امام علی(علیه السلام) میفرمایند: بهترین خویها برترى همّتها است.[15]
موارد بکارگیری همت
انسان مؤمن باید بلندهمت باشد و تمام همت خود را در مسیر آخرت قرار دهد که بنابر کلام امیرالمؤمنین علی(علیه السلام): هر کس که آخرت همتش باشد، از خیر به نهایت آرزویش میرسد.[16]
ایشان همچنین میفرمایند: همت و تلاش خود را صرف آخرتت کن[17]و همگى همّت و سعى خود را از براى رهائى از جایگاه بدبختى و عقاب و رستگارى از محلّ بلا و عذاب بگردان؛[18] زیرا هر که دنیا عزم او باشد بدبختى و غم او در روز قیامت طولانی شود[19]و اگر عزم و قصد او آنچه نزد خداى سبحان است نباشد، به آرزوهاى خود نمیرسد.[20]
همچنین ایشان توصیه میفرمایند که همت خود را صرف چیزهایی کن که به آن نیاز داری و آنچه را به کار تو نمیآید پیگیری مکن.[21]
آری، انسان باید در تمام شئون زندگی، بلندهمت باشد و این بلندهمتی را در همه جنبههای زندگی خود بکار گیرد؛ بدینصورت که در تمام زمینهها از جمله کسب علم، انجام عبادات، تأمین معاش و امور دیگری چون صلهرحم، خوشاخلاقی در برابر مردم، دوری از هرگونه گناه، پرداختن به کار خیر و هر امری که شایسته یک انسان مومن است؛ همت عالی را سرلوحه کار خود قرار دهد.
آثار بلندهمتی
دستیابی به آرمانهای بلند نیاز به همتی بلند دارد؛ زیرا همتهای بلند است که میتواند موانع را بردارد و آدمی را در مسیر خود، به اوج والایی برساند و آثار نیکویی نصیب انسان نماید که از جمله آن آثار عبارتند از:
- خشنودی خداوند متعال در کارهایی است که نشانگر همت عالی فرد باشد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) میفرماید:
«خداوند متعال از کارهای بزرگ و امور عالی خوشنود میگردد.»[22]
- تلاش برای اطاعت الهی، چونکه شخص بلند همت، به کمتر از بهشت راضی نمیشود.[23]
- رافت نصیب کسی میشود که همت خود را صرف امور ناچیز نگرداند. حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) میفرمایند: شرف و بلندى مرتبه به همّتهاى بلند است نه به استخوانهاى کهنه شده. [24] امام محمد باقر(علیه السلام) فرمودند: هیچ شرفی همانند بلندهمتی نیست.[25]
- همت عالی صاحبش را به عظمت و بزرگی میرساند. حضرت علی(علیه السلام) میفرماید: هر که از نردبان همت بلند بالا رود؛ جهانیان او را به دیده تعظیم بنگرند[26]و نیز میفرمایند: هیچ چیز مانند همت بلند انسان را بزرگ نکرد. [27]در کلام دیگر ایشان بزرگواری و آقایی را نتیجه داشتن همت بلند دانستهاند. [28]
- هر که توان خود را برای رسیدن به هدف خود به کار گیرد به تمام خواستههایش خواهد رسید.[29]
پی نوشت ها :
[1] - مصطفوى، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360 ش، ج11، ص286
[2] - راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ ترجمه وتحقیق مفردات الفاظ قرآن، خسروى حسینى سید غلامرضا، تهران، انتشارات مرتضوى، 1375 ش، دوم، ج4، ص 528
[3] - نراقی ، مولامهدی؛ علم اخلاق اسلامی (ترجمه کتاب جامع السعادات)، ترجمه سیدجلال الدین مجتبوی، انتشارات حکمت، 1366ه. ش، اول، ص 322
[4] - تمیمى آمُدى، عبد الواحد بن محمد؛ غرر الحکم، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1366شمسى، اول، ص 448 ، ح10275«خیر الهمم اعلاها»
[5] - نراقی، ملا احمد؛ معراج السعاده ، قم، زهیر، 1386ه. ش، اول، ص178
[6] - صابرى یزدى ، على رضا / انصارى محلاتى، محمد رضار؛ الحکم الزاهرة با ترجمه انصارى، قم، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامى، دوم، 1375 شص 458
[7] - حکیمى اخوان، آرام احمد؛ الحیاة با ترجمه احمد آرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1380 ش، ج6، ص 114
[8] - غررالحکم، ص 383«من شرف الهمه بذل الانسان»
[9] - خوانساری، جمال الدین؛ شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غرر الحکم، دانشگاه تهران، 1366 ش ، ج1، ص 365 «الفعل الجمیل ینبی عن علو الهمه »
[10] - غررالحکم، ص181و185«الطاعه همه الأکیاس، المعصیه همه الأرجاس»
[11]- همان، ص252«أشرف الهمم رعایه الذمام»
[12] - همان، ص398«الکف عما فی أیدی الناس عفه و کبر همه»
[13]- همان، ص391«من شرف الهمه لزوم القناعه»
[14] -نورى، حسین؛ مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1408 هجرى، اول، ج12، ص67«اسْتَجْلِبْ عِزَّ الْیأْسِ بِبُعْدِ الْهِمَّةِ»
[15] - شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم، ج2، ص 395 «احسن الشّیم شرف الهمم»
[16] - تمیمى آمدى، عبد الواحد؛ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات قم، 1366 ش، اول، ص 144«من کانت الاخره همته بلغ من الخیر غایه امنیته»
[17] - غررالحکم، ص 359«اجعل همّک و جهدک لآخرتک»
[18] - شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم، ج2، ص223 « اجعل کلّ همّک و سعیک للخلاس من محلّ الشّقاء و العقاب و النّجاة من مقام البلاء و العذاب. »
[19]- همان، ج5، ص446«من کانت الدّنیا همّه طال یوم القیامة شقاؤه و غمّه. »
[20] - همان، ج5، ص410«من لم یکن همّه ما عند اللَّه سبحانه لم یدرک مناه. »
[21] - تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 477 «اقصر همتک علیما یلزمک و لا تخض فیما لا یعنیک»
[22] - شیخ حر عاملى؛ وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1409 هجرى، اول، ج 17، ص 73«انّ الله یحبّ معالی الامور و یکره سفسافها»
[23]- امین محمد ، هیئت، اخلاق اسلامی، ترجمه سید صادق شفائی زاده، دارالانصار، 1385 هـ ش، ج1، ص700
[24] - شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم، ج2، ص 106 «الّشرف بالهمم العالیة لا بالرّمم البالیة. »
[25] - علامه مجلسى؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیه، مختلف، ج75، ص165« لَا شَرَفَ کبُعْدِ الْهِمَّة»
[26] - غررالحکم، ص 448«من رقی درجات الهمم عظّمته الامم»
[27] - همان، ص 359«ما رفع امرء کهمّته »
[28] - همان، ص 382«الکرم نتیجة علوّ الهمّة»
[29] - همان، ص 444«من بذل جهد طاقته بلغ کنه ارادته»
بخش نهج البلاغه تبیان
منبع : پژوهشکده باقر العلوم