دو رکعت نماز ، چاره ساز مشکلات
نماز، برای رفع حوائج و گرفتاری‌های دنیا و آخرت، نمازگزار را یاری می‌رساند. در روایات داریم که اگر انسان هنگام گرفتاری شدید، دو رکعت نماز بخواند و بعد از نماز حاجتش را از خداوند بخواهد، پروردگار عالم حاجتش را به او عنایت می‌فرماید .
مروری بر بحث موانع سقوط انسان
در جلسات گذشته بیان شد که اگر انسان مواظب خود نباشد، خیلی زود سقوط می‌کند و از این جهت لازم است برای جلوگیری از سقوط خود فکری بکند. از خداوند متعال بخواهد که سقوط نکند و عاقبت به خیر شود. این جمله «اللّهم اجعل عاقبة أمرنا خیراً»، دعای مهم و جمله شیرینی است و از همه شما تقاضا دارم که این دعای مهم را به فارسی یا به عربی برای خودتان و بچه‌هایتان و وابسته‌های به خودتان، بلکه برای رفقایتان و برای همه و همه بخوانید.
ابعاد و معانی حسن عاقبت
این دعا سه معنا دارد، به عبارت دیگر، حسن عاقبت از سه بعد کلّی قابل بررسی است:
رهایی از ذلّت بعد از عزّت: معنای اوّل این است که خدایا! من ذلیل نشوم، خدایا بعد از آنکه عزیز هستم، دچار ذلّت نشوم. گاهی انسان از نظر جسمی ذلیل می‌شود و چندین سال در بستر بیماری می‌ماند و همه از دست او خسته می‌شوند. در چنین شرایطی مرگ برای او شربت است. گاهی نیز آدمی از نظر مالی ورشکسته می‌شود و آبروی خود را از دست می‌دهد و در این دعا باید از خداوند بخواهیم هر دو ذلّت را از ما دور کند.
جلوگیری از سقوط و انحراف: یک معنای دیگر که مراد بحث ماست، این است که خدایا! یک دفعه جرقّه سقوط و انحراف برای من جلو نیاید. بعضی اوقات دیده‌ایم که برخی افراد با مسجد و روحانیت و با ارزش‌های معنوی سر و کار دارند، امّا ناگهان سقوط می‌کنند. گاهی اتفاق می‌افتد که دیگر نماز هم نمی‌خوانند. معلوم است که این سقوط، از ذلّت بعد از عزّت، بدتر و خطرناک‌تر است.
سرافرازی هنگام مرگ: معنای سوم که مهم‌تر از معنای اول و دوم است، این که خدایا! دم مرگ و هنگامی که امیرالمؤمنین «سلام‌الله علیه» را می‌بینم، در مقابل آن حضرت سرفراز باشم و بتوانم نظر لطف ایشان را جلب نمایم.
نماز، راهنمای سعادت انسان
بنابر تصریح قرآن کریم، سعادت و رستگاری، محتاج صبر و استقامت است و صبر و استقامت، متوقف در نماز می‌باشد. «وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ»[1] ؛ در واقع، نماز، انسان را به راه رستگاری هدایت می‌کند و مانع اثر گذاری جرقّه‌های انحرافی روی دل او می‌شود. نماز زنده است، نماز شعور دارد، نماز عقل رسا دارد و نماز می‌تواند به آدمی کمک کند و در جایی که یارای حرکت ندارد و مسیر حرکت را نمی‌شناسد، پیشرو حرکت وی شود و راه را به او نشان دهد تا به مقصد اعلی برسد.
افزون بر این، نماز، برای رفع حوائج و گرفتاری‌های دنیا و آخرت، نمازگزار را یاری می‌رساند. در روایات داریم که اگر انسان هنگام گرفتاری شدید، دو رکعت نماز بخواند و بعد از نماز حاجتش را از خداوند بخواهد، پروردگار عالم حاجتش را به او عنایت می‌فرماید.[2] بنابراین اگر می‌بینیم که خیلی گرفتاریم، برای این است که به نماز اهمیت نمی‌دهیم. یعنی اوّل وقت که همه چیز باید فدای نماز شود، مساجد خلوت است و خلوت بودن مساجد در وقت نماز، خود گرفتاری و بلای بزرگی است. اهمیت حقیقی به نماز، دنیا و آخرت آدمی را اصلاح خواهد کرد. نماز می‌تواند معیشت بد را مبدّل به معیشت خوش و زندگی تلخ را مبدّل به زندگی شیرین کند. در روایات می‌خوانیم اگر کسی نماز خوب بخواند و اگر نماز او مقبول باشد، یک دعای مستجاب دارد.[3]
عواقب سبک شمردن و اعراض از نماز
قرآن کریم می‌فرماید: وای به کسی که مسلمان حسابی نیست و در وقت نماز غافل از نماز است. وای به کسی که در وقت نماز به دنبال غذا خوردن یا کسب و کار یا مشغول گذراندن امور دنیوی است.
«فَوَیلٌ لِّلْمُصَلِّینَ، الَّذِینَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ»[4]
قرآن کریم، در آیه دیگری می‌فرماید که چنین کسی به یک زندگی ناخوش در دنیا و آخرت مبتلا خواهد شد.
«و َمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنكًا وَ نَحْشُرُهُ یوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمَى»[5]
کسی که از نماز اعراض می‌کند، نه آنکه نماز نمی‌خواند، بلکه کسی که بد نماز می‌خواند، یا اوّل وقت نمی‌خواند، به نماز اهمیت لازم را نمی‌دهد و در مسجد و با جماعت نمی‌خواند، دچار یک زندگی ناخوش و توأم با گرفتاری‌ها و نگرانی‌های پی‌در‌پی می‌شود که حاصل آن دلهره، اضطراب خاطر و پریشانی دائمی است. اما مهم‌تر از آن، اینکه در قیامت کور وارد صف محشر می‌شود و بی‌کس و بی‌پناه است. در آن هنگام، با خداوند نجوا می‌کند که خدایا! من که چشم داشتم پس چرا اکنون کور هستم؟ خطاب می‌شود برای اینکه در دنیا نماز نمی‌خواندی، نماز خوب نمی‌خواندی و اهمیت به نماز نمی‌دادی و به عبارت دیگر ما را فراموش کردی، و اکنون نیز ما تو را فراموش کردیم و تو به این حالت رسیدی.
«قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنی أَعْمى وَ قَدْ كُنْتُ بَصیراً، قالَ كَذلِكَ أَتَتْكَ آیاتُنا فَنَسیتَها وَ كَذلِكَ الْیوْمَ تُنْسى»[6]
در روایات می‌خوانیم: نماز، در اولین منزل دم مرگ، مونس و راهنمای انسان می‌شود و در عوالم قبر، برزخ و قیامت به یاری او می‌شتابد و او را به بهشت رهنمون می‌شود.[7] از این‌رو به همگان توصیه می‌شود که اگر می‌خواهید در دنیا و آخرت کمک کار و راهنما داشته باشید، نماز بخوانید و با نماز، انس بگیرید تا رستگار شوید.
اجتناب از گناه، شرط قبولی نماز
«إِنَّمَا یتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ»[8] ؛
در واقع کارآیی نماز، در گرو قبولی آن و قبولی نماز نیز محتاج حضور قلب است و حضور قلب در نماز، با اجتناب جدی از گناهان و رعایت تقوا پدید می‌آید. انسان متوجّه می‌تواند دو رکعت نماز بخواند و بعد از نماز، شاهد رفع گرفتاری‌های دنیوی و اخروی خود باشد .
تارک نماز، کافر عملی
کافر، به سه قسم منقسم می‌شود.
اوّل: کافر اعتقادی؛ مثل کسی که اصلاً خداوند و معاد و سایر اصول دین را قبول ندارد.
دوّم: کافر لفظی؛ یعنی خداوند را قبول دارد اما اقرار نمی‌کند.
سوّم: کافر عملی؛ یعنی اینکه خداوند را قبول دارد و خدا خدا هم می‌کند، اما از نظر عمل کوتاهی می‌کند؛ یعنی گناه‌کار است یا عبادات را به جا نمی‌آورد.
مرحوم کلینی در کتاب شریف کافی، روایت صحیح السّندی نقل می‌کند که در آن از تارک نماز، به عنوان کافر یاد شده است: شخصی خدمت امام صادق«سلام‌الله‌علیه» آمد و گفت: یابن رسول الله! گناهان کبیره را بشمارید. آن حضرت فرمودند: گناهان کبیره که اکبر همه گناهان است، هفت گناه است: اوّل: کُفر؛ دوّم: قتل نفس و آدم کشی؛ سوّم: عاق پدر و مادر؛ چهارم: رباخوری؛ پنجم: خوردن مال بچه یتیم؛ ششم: فرار از جنگ؛ هفتم: تَعَرّب بعدالهجرة، یعنی جایی برود که نتواند دینش را حفظ کند.
زراره که از شاگردان امام صادق و از بزرگان است، تعجب کرد و گفت: یابن رسول الله! گناه نماز نخواندن بالاتر است یا خوردن مال بچه یتیم؟ امام صادق علیه السلام فرمودند: کسی که نماز نخواند، گناهش بالاتر از این است که مال بچه یتیم را بخورد. گفت: یابن رسول الله! چرا در این هفت مورد، ترک نماز را نشمردید؟ فرمودند: اوّل چیزی که شمردم چه بود؟ گفت: کفر، فرمودند: کسی که نماز نخواند کافر است.[9]
این کفر، کفر اعتقادی و لفظی نیست؛ بلکه کفر عملی است. لذا در روایات فراوانی آمده است که:
«مَنْ تَرَكَ الصَّلاةَ مُتَعَمِّداً فَقَدْ كَفَرَ»[10]
معنایش این است که چنین کسی در قیامت، نمی‌تواند در صف مسلمانان باشد. آدم بی نماز نمی‌تواند زیر لوای حمد برود، هر چند شیعه باشد، بلکه باید در صف یهودیان و در نصرانیان و در زمره غیر شیعه باشد. جایگاه شیعه واقعی مشخص است و زیر لوای حمد و در محضر مولا امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌علیه» است، ولی کسی که نماز نخواند یا نماز خوب نخواند و به نماز اهمیت ندهد، نمی‌تواند زیر لوای حمد باشد و خدا نکند که انسان در قیامت بیچاره باشد و فریادرسی مثل امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌علیه» نداشته باشد.
پی‌نوشت‌ها :
1. بقره / 45
2. مصباج المتهجّد، ص 302
3. الامالی المفید، ص 118: «مَنْ أَدَّى فَرِیضَةً فَلَهُ عِنْدَ اللَّهِ دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَة»
4. ماعون / 5-4
5. طه / 124
6. طه / 126 – 125
7. الخصال، ج 2، ص 522
8. مائده / 24
10. الکافی، ج 2، ص 278
11. عوالیاللئالی، ج 2، ص 224
فرآوری : محمدی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع :پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مظاهری
