آداب خطابه ومنبر از منظر روایات

آداب خطابه و منبر رفتن

اگر در تبلیغ آیات و روایات با پرداخت مناسب و همراه با بیان زیبایی ها و محاسن روایت معصومین باشد خطابه ها با محتوا و گیرا می شود.

اگر بخواهیم در تبلیغ، مخصوصاً تبلیغ جوانان موفق باشیم بهترین راه تدبر و تفکر در معارف الهی است و مطالعه به تنهایی کافی نیست و باید مبلغ، همراه مطالعه، تدبر کرده و برداشت های خود را یادداشت کند و مطالب را با تفکر به مخاطب ارایه دهد.

مبلغان برای اینکه به تدبر و برداشت از آیات و روایات عادت کنند باید کتاب ها را مطالعه کنند، و نکات لازم را برداشت کنند و گرنه با تقلید منبر، خطابه ها سرد و بی روح خواهد بود.

احادیث روایات معصومین خیلی هنرمندانه و تصویرگونه بیان شده است و مبلغ با ترسیم محاسن روایات برای مخاطبان آنها را با عمق مطالب ائمه (ع) و معصومین (ع) آشنا سازند.

خطیب و مبلغ باید در مطالعات خود صرفاً مصرف کننده نباشند و هنگام مطالعه کردن، ذهن فعال داشته باشید و برداشت خود را از مطالب برای مردم بگوید و سعی کنند از احادیث، شعر، مثال های غنی، مطالب و نکات بسیاری استخراج کنند و آنها را بی روح مطرح نسازید.

و یکی از کارهای که یک خطیب باید انجام دهد نباید بطور کامل سعی در تلقین فهم خود از آیات و روایات داشته باشد بلکه باید با تلاش  و سعی کند تا آن چه را که فهمیده است را به مخاطبین خود ارایه بده تا آنها نیز با فهم خود مطالب را سنجیده و برای خود هضم کنند.

در این مقاله سعی خواهد شد با توجه به روایات نکات اخلاقی را که یک خطیب و واعظ باید رعایت کند تا تأثیر گذار باشد را ذکر خواهیم کرد.

قال علی علیه السلام: من نصب نفسه للناس اماما فلیبدا بتعلیم نفسه قبل تعلیم غیره ولیکن تادیبه بسیرته قبل تادیبه بلسانه ومعلم نفسه و مؤدبها احق بالاجلال من معلم الناس ومؤدبهم؛(1)

کسی که خود را در مقام پیشوایی و امامت قرار می دهد، باید پیش از آن که به تعلیم دیگران بپردازد، به تعلیم خویش پردازد و باید تادیب او به عملش پیش از تادیب او به زبانش باشد. کسی که معلم و ادب کننده خویش است، به احترام سزاوارتر است از کسی که معلم و مربی دیگران است.

این روایت نورانی بیان می کند که باید تربیت و وعظ را از خودمان شروع کنیم تا با نورانیتی که در خود ایجاد کرده ایم بتوانیم بر مخاطبین اثر گذار باشیم.

امام علیه السلام در این کلام، دو مطلب اساسی را در موضوع «تربیت و موعظه و خطابه » بیان فرموده اند:

مطلب اول: مربی و معلم باید قبلا خودش دانش آموخته و تربیت شده باشد، آن گاه مربی و معلم دیگران شود. سخن گفتن و خطابه و وعظ بدون آگاهی به جز انحراف واضلال و گمراهی نتیجه ای ندارد.(2)

واعظ و مربی باید با عمل خود دیگران را تربیت و هدایت نماید. گفتاربدون عمل نه تنها موجب هدایت نمی شود، بلکه گاهی ممکن است موجب سلب اعتماد و گمراهی شخص گردد.

قرآن کریم می فرماید:

اتامرون الناس بالبر وتنسون انفسکم وانتم تتلون الکتاب افلا تعقلون؛(3)

چگونه شما که مردم را به نیکی دستور می دهید، خود را فراموش می کنید، در صورتی که شماکتاب خدا را می خوانید، چرا در آن اندیشه نمی کنید؟

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرمایند:

رایت لیلة اسری بی الی السماء قوما تقرض شفاهم بمقاریض من نار ثم ترمی فقلت یا جبرئیل من هؤلاء؟ فقال: خطباء امتک یامرون الناس بالبر وینسون انفسهم وهم یتلون الکتاب افلا یعقلون؛(4)

شب معراج مردمی را دیدم که لب هایشان با قیچی های آتشین چیده و به دور انداخته می شد،از جبرئیل پرسیدم: اینها کیانند؟ گفت: خطیبان امت تو هستند که مردم را به نیکی دعوت می نمایند،در حالی که خود را فراموش نموده اند و به گفته خود عمل نمی کنند و ایشان قرآن را تلاوت می کنند،آیا در آن تعقل نمی کنند؟

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

ان العالم اذا لم یعمل بعلمه زلت موعظته عن القلوب کما یزل المطر عن الصفا؛(5)

اگر عالم به علم خویش عمل نکند، پند و اندرزش در دل های شنوندگان فرو نمی رود،همان گونه که باران در سنگ صاف فرو نمی رود.

امام باقرعلیه السلام در تفسیر آیه شریفه «فکبکبوا فیها هم والغاوون(6)؛ در آن حال کافران ومعبودان باطلشان هم به رو در آتش دوزخ افتند.» می فرمایند:

هم قوم وصفوا عدلا بالسنتهم ثم خالفوه الی غیره؛(7)و(8)

کسانی هستند که با زبان عدالت را توصیف و در عمل خلاف آن را عمل می کنند.

مجلسی رحمه الله در شرح روایت می گوید:

العدل کل امر حق یوافق للعدل والحکمة والعبادات والاخلاق الحسنة.(9)

اما فرمایش امام علیه السلام:

معلم النفس احق بالاجلال من معلم الناس و مؤدبهم.

به این معناست که شخصی که به تربیت خود بپردازد، بیشتر شایسته احترام است از کسی که به تربیت مردم پرداخته و از خود غافل است، اما شخصی که هم خودسازی کرده و هم مردم را تربیت می کند، مسلما برتر است از کسی که تنها گلیم خود را از آب می کشد.

پی نوشتها :

.1  نهج البلاغه، حکمت 73.

.2 در نهی از گفتار بدون علم، در بخش اول، فصل دوم در آداب تعلیم و تعلم مفصلا سخن گفته شد

.3 بقره (2) آیه 44.

4. وسائل الشیعه، ج 11، ص 420.

5. اصول الکافی، ج 1، ص 44.

.6  شعراء (26) آیه 94.

.7 اصول کافی، ج 1، ص 47.

.8. حافظ در مذمت واعظان بی عمل چنین سروده: واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می کنند چون به خلوت می روند آن کار دیگر می کنند مشکلی دارم ز دانشمند مجلس باز پرس توبه فرمایان چرا خود توبه کمتر می کنند گوییا باور نمی دارند روز داوری کاین همه قلب و دغل در کار داور می کنند

.9 بحارالانوار، ج 2، ص 62 .

تهیه و فرآوری : جواد دلاوری ، گروه حوزه علمیه تبیان