پیشگامان تحول در حوزه 1
بخشی از کارنامه بالندگی و تحول در حوزه، به تغییر در زیرساخت‌های ذهنی و نگرشی و معرفتی شایع در میان حوزویان و رهبران آن برمی‌گردد که می‌توان آن را «تحول در نگرش‌ها» نامید؛
از قبیل: نوع نگاه به دین و اهداف و مأموریت‌های آن، قلمروی دین و شریعت، وظایف عالمان دینی، معنای رسالت و مفهوم امامت، وظایف و شرایط خاص دوره غیبت، علم دینی و اسلامی، تمدن اسلامی و... تأثیرات وسیع و شگرف امام خمینی و انقلاب اسلامی در حوزه را می‌توان در این نوع تحول، طبقه‌بندی کرد.
اما بخش دیگری از تحولات حوزه، مرهون تغییر و ابداع در حوزه برنامه‌های آموزشی، تبلیغی، درسی، تربیتی و... بوده و تحرک و پویایی محتوایی و ارتقای کارکردهای آن را سبب شده و در واقع از نوع «تحول در برنامه‌ها» است.
همچنین جهش و تحول برخی از مقاطع تاریخی حوزه نیز، مرهون توسعه جدی امکانات و زیرساخت‌ها، منابع انسانی، کالبدی و فیزیکی، مالی و تشکیلات سازمانی و سرمایه‌های اجتماعی، به دست رهبران والاهمت حوزه‌ها و نتیجه آن «تحول در منابع و فرصت‌ها» بوده است.
اما اندیشه تحول و اصلاح حوزه‌هاى علمیه، سخن جدیدى نیست و از دیرباز اندیشه مصلحان و دلسوزان حوزه را به خود مشغول داشته است.
تلاش‌هاى فراوانى از سوى عالمان دردآشنا در یکی از ساحت‌های یادشده تحول صورت گرفته؛ چندان که در توفیقات و حرکت رو به کمال حوزه‌ها، نمی‌توان از نقش والای آن‌ها چشم پوشید.
در عین حال، تحقیق نشان می‌دهد، بزرگانی بوده‌اند که در هر سه عرصه یادشده تحول به بالندگی و اصلاح حوزه همت گماشته‌اند و به لحاظ عمق و وسعت تغییرات و تأثیرگذاری، پیشگامان و پرچمداران تحول حوزه به شمار می روند.
از این روی، ضمن پاسداشت مجاهدات مراجع و بزرگانی همچون حضرات آیات: حاج آقا حسین بروجردی، سیدمحسن حکیم، امام خمینی، سیدابوالقاسم خویی، سیدعلی سیستانی و نیز مصلحانی در غیر موقعیت مرجعیت، از قبیل: علامه محمدرضا مظفر و علامه سیدمرتضی عسکری
نوشتار حاضر به فهرست اهمّ دیدگاه‌ها و اقدامات حضرات آیات: سیدمحمدهادی میلانی، شهید سیدمحمدباقر صدر (قدس‌سرهما) و رهبر معظم انقلاب (مدظله)، به عنوان مراجع پیشتاز و پیشگام در تحول حوزه پرداخته است. تکمیل این درآمد، نیازمند مجالی وسیع‌تر و زمانی فراخ‌تر است تا حق مطلب ادا شود.
آیت‌الله العظمی سیدمحمدهادی میلانی (1313 ـ 1395 ق)
مرجع بیدار حضرت آیت‌الله حاج سید محمدهادی میلانی در نجف و در خانواده اهل علم پا به هستی نهاد. اجداد او بخشی از سادات حسینی مدینه‌اند كه به آذربایجان کوچیده‌اند و نیای مادری او آیت‌الله شیخ محمدحسین مامقانی از فقهای بزرگ و پارسای قرن چهاردهم هجری است.
وی پس از گذراندن مقدمات علوم دینی، در دروس سطح از استادانی چون شیخ ابراهیم سالیانی و سید جعفر اردبیلی و حاج میرزا علی ایروانی و شیخ غلامعلی قمی و شیخ ابوالقاسم مامقانی بهره جست.
او همچنین از محضر اساتید بزرگی چون حضرات آیات: سیدابوالحسن اصفهانی، میرزا محمدحسین نائینی و آقا ضیاء‌الدین عراقی بهره‌‌های وافر برد و در طول بیست و سه سال حضور در دروس و محافل علمی این بزرگان بر آرا و نظریات دشوار فقهی و اصولی، پایه‌های علمی خود را استحكام بخشید.
تبحر وی در علوم عقلی مرهون شاگردی شیخ محمدحسین اصفهانی است؛ در علوم حدیث با آیت‌الله شیخ علی قمی مباحثه و مذاكره داشت و توانایی کلامی و تفسیری وی مدیون استاد بزرگ شیخ محمدجواد بلاغی بود و بعدها نیز در کنار فقه و اصول، تفسیر تدریس می‌کرد.
حلقه درسی فقه و اصول ایشان بسیار با شكوه و مشهور به دقت عقلی و مهارت عرفی، و تسلط بر مبانی فقهی و اصولی بود و شاگردان فراوانی را تربیت كرد.
تألیفات ایشان، علاوه بر رسائل و کتب پراکنده، تقریراتی است با نام «حاضرات فی فقه الإمامیه» در ده جلد، و کتاب نه جلدی «قادتنا كیف نعرفهم؟» حاصل یادداشت‌های ایشان در باب چهارده معصوم ـ علیهم السلام ـ و فضایل آن‌ها با استفاده از مدارك شیعه و سنّی. در ابعاد مرجعیت نیز ایشان در اعلام مواضع صریح علیه طاغوت و حمایت از انقلاب اسلامی پیشگام و متوجه اوضاع بین‌المللی مسلمین و حامی فعالیت‌های بین‌المللی تشیع بود.
دیدگاه‌ها
• توجه به رسالت‌های جهانی حوزه‌ها
• ایجاد حساسیت در حوزه نسبت به اهمیت تبلیغ و هجرت‌های کوتاه‌مدت تبلیغی
• عطف توجه حوزه به ارتباط و تعامل با دیگر مذاهب اسلامی و مراکز علمی آن‌ها در کشورهای مصر، سوریه، اردن و...
• تأکید بر ضرورت ایجاد نظام و سازماندهی در محتوا، برنامه و مدیریت آموزشی حوزه
• تقویت روحیه همدلی و تقریب نسبت به گرایش‌های داخلی حوزه، همچنین با فضاهای دانشگاهی، نویسندگان غیرمعاند، متفکران دیگر مذاهب و...
• پیوند ارگانیک میان مرجعیت و حوزه
اقدامات:
• تدوین و اجرای برنامه آموزشی منسجم و پیوسته، متفاوت از مراحل، سنوات و محتوای آموزشی رایج با اشراف ایشان
در این طرح، آموزش‌های حوزه در پنج مرحله صورت می‌گرفت:
مرحله نخست؛ دوره سه ساله مقدمات، شامل ادبیات عربی، صرف و نحو و تجزیه و ترکیب، منطق، خط، املا و انشا، ریاضیات، حفظ قرآن، دعاهای وارده و احادیث اخلاقی.
مرحله دوم؛ دوره سه ساله شامل: بلاغت، اصول فقه در حد معالم، فقه در حد شرح لمعه، عقاید در حد باب حادی عشر و تاریخ.
مرحله سوم؛ دوره پنج ساله شامل: آموزش رسائل و کفایه در اصول، مکاسب در فقه، شرح تجرید در اعتقادات، ادیان و مذاهب و تفسیر.
مرحله چهارم؛ دوره چهار ساله تخصصی فقه و اصول.
مرحله پنجم؛ تخصص و تحقیق در سایر علوم اسلامی به حسب ذوق و علاقه
• ایجاد برنامه‌های منظم تبلیغی و اعزام
• ابداع کارگاه‌های عملی نویسندگی، خطابه، مناظره تحت نظارت
• توسعه آموزش‌های مهارتی معطوف به رسالت حوزویان (خطابه، نویسندگی، ترجمه و ...)
• تفکیک برنامه، سنوات، شرایط و مراکز آموزشی علوم اسلامی به عمومی و تخصصی
• طراحی برنامه آموزشی ویژه برای علاقمندان غیرحوزوی علوم اسلامی
• تأسیس یا مشارکت در تأسیس مدارس علمیه جدید، وسیع و مجهز به امکانات آموزشی جدید در مشهد، قم و... (امام صادق، مدرسه عالی حسینی، مدرسه حقانی و ...)
• سامان‌دهی دروس جاری، ایجاد کرسی‌های جدید درسی حول اساتید برجسته
• ایجاد هسته‌ها و مراکز ویژه مطالعات و مناظرات بین مذهبی و بین ادیانی
• حمایت مالی، اجتماعی و محتوایی از ایده‌های نوی فضلای جوان حوزه در قم و مشهد
• توسعه جدی منابع مالی حوزه و خدمات رفاهی و تسهیلات مالی برای حوزویان
• ایجاد بسترهای اطلاع‌رسانی و تعاملی برای آشنایی و ارتباط حوزه با خارج از مرزهای مذهبی و ملی
• حمایت از تجدید و توسعه فضاهای آموزشی، کتابخانه‌ای و ستادی علوم اسلامی
منابع:
خبرگزاری رسا
گردآوری: مجتبی الهی خراسانی
دانش‌آموخته و مدرّس سطوح عالی حوزه علمیه مشهد و عضو هیأت علمی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
تهیه و تنظیم برای تبیان: محمد حسین امین گروه حوزه علمیه تبیان
