تبیان، دستیار زندگی
استطاعت از جهت مال یعنی داشتن زاد و راحله که توشه راه و مرکب سواری است ، و چنانچه عین آنها را ندارد کافی است چیزی مثل پول یا متاع دیگر داشته باشد که ممکن است آن را صرف در ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شرط چهارم : استطاعت

حج

مسئله 15-

استطاعت از جهت مال یعنی داشتن زاد و راحله که توشه راه و مرکب سواری است ، و چنانچه عین آنها را ندارد کافی است چیزی مثل پول یا متاع دیگر داشته باشد که ممکن است آن را صرف در تهیه آنها نماید، و شرط است که مخارج

برگشتن (1) را نیز داشته باشد(2) . و امور دیگری در استطاعت معتبر است که در مسائل آینده بیان می شود.

1- آیات عظام گلپایگانی ، بهجت ، فاضل ، سیستانی ، صافی : داشتن هزینه بازگشت هنگامی معتبر است که مکلف قصد بازگشت به وطن خود را داشته باشد. اما اگر نخواسته باشد برگردد، یا خواسته باشد در جای دیگری غیر از وطن خود ساکن شود، باید هزینه رفتن به آن جا را داشته باشد، و دارابودن هزینه بازگشت به وطن لازم نیست . سیستانی : مگر اینکه بیشتر از هزینه بازگشت به وطن باشد که در این صورت اگر ناگزیر از سکونت در آنجا نباشد، هزینه بازگشت به وطن در وجوب حج کافی است .

آیة الله خویی ، آیة الله تبریزی : داشتن هزینه بازگشت هنگامی معتبر است که مکلف قصد بازگشت به وطن خود یا جایی که دورتر از وطن نباشد را داشته باشد ولی اگر قصد رفتن بجایی  دورتر از وطن خود را داشته باشد داشتن هزینه برگشت به وطن کافیست (البته مقصود جایی است که از نرفتن به آنجا بحرج نمی افتد) (مناسک ، مساله 22) .

2- آیة الله اراکی : در صورتی که عازم بر آن باشد.

آیة الله غروی : در صورتی که بخواهد به وطن خویش برگردد یا مصارف محلی که آنجا می خواهد برود.

آیة الله خامنه ای : شرطیت داشتن مخارج برگشت را معترض نشده اند.

مسئله 16-

شرط است در وجوب حج ، علاوه بر مصارف رفتن و برگشتن ، اینکه ضروریات زندگی و آنچه را در معیشت به آن نیاز دارد داشته باشد، مثل خانه مسکونی (1) و  اثاث خانه و وسیله سواری و غیر آن در حدی که مناسب با شان او باشد و چنانچه عین آنها را ندارد(2) ، پول یا چیزی که بتواند آنها را تهیه کند، داشته باشد(3) .

1- آیة الله مکارم : خواه ملکی باشد یا اجاره ای که با شئون او سازگار باشد.

2- آیة الله صافی : و نداشتن آن حرجی  باشد.

3- آیة الله صانعی : و همچنین است در صورت عزم بر عود و مراجعت ، سوغاتها و ولیمه و پذیرایی  در برگشت اگر به نحوی باشند که ترکش موجب ملامت و خجلت زدگی می شود.

مسئله 17-

اگر ضروریات زندگی یا پول آنها را در حج صرف کند از حجة الاسلام کفایت نمی کند(1) .

1- آیة الله تبریزی : در صورتی که صرف آن مال در راه حج یا مرض و یا حرام دچار می گردد.

مسئله 18-

کسی  که نیاز به ازدواج دارد و برای آن پول لازم دارد، در صورتی  مستطیع می شود که علاوه بر مخارج حج ، مصارف ازدواج را هم داشته باشد(1) .

1- آیة الله خامنه ای ، آیة الله اراکی : و از ترک ازدواج ، به حرج یا مرض و یا حرام دچار می گردد.

آیة الله فاضل : بطوری که ترک ازدواج مشقت یا ضرر باشد.

آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : اگر ترک تزویج مستلزم حرج باشد به نحوی  که عرفا بگویند مستطیع نیست واجب نمی شود و الا حج بر او واجب و مقدم است . (مناسک عربی ، ص 18، مساله 32) .

آیات عظام خویی ، تبریزی ، سیستانی ، بهجت : در صورتی که صرف آن پول در راه حج سبب ناراحتی و مشقت در زندگی وی شود، حج بر او واجب نمی شود، و چنانچه سبب ناراحتی نشود واجب می شود. آیة الله خویی اضافه فرمودند: بلی اگر بنابر صرف نکردن آن مال در نیاز خود داشت حج بر او واجب است . (تعلیقه عروه ، ج 2، ص 234) .

آیة الله مکارم : منظور از نیاز این است که به خاطر ترک آن به عسر و حرج بیفتد بلکه همین اندازه که ازدواج از شؤون زندگی او باشد کافی  است .

آیة الله غروی : در صورتی که ترک ازدواج موجب حرج یا سبب حدوث ضرری یا مهانتی یا باعث وقوع در محرم بوده باشد.

مسئله 19-

کسی که از دیگری طلب دارد، و بقیه شرایط استطاعت را نیز دارا است ، اگر وقت طلب او رسیده یا حال است و می تواند بدون واقع شدن در حرج و مشقت (1) ، آن را بگیرد واجب است مطالبه کند(2) و بگیرد و به حج برود(3) ، مگر مدیون نتواند بپردازد که در این صورت مطالبه جایز نیست و استطاعت حاصل نمی شود(4) و همچنین اگر وقت طلب او نرسیده و مدیون بخواهد بپردازد لازم است طلبکار آن را بگیرد و مستطیع می شود، ولی اگر مدیون نمی خواهد بپردازد مطالبه واجب نیست ، هر چند با مطالبه حاضر به پرداخت شود(5) .

1- آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : و نیز می تواند ولو با کمک غیر و اقامه دعوی در نزد حاکم شرع و یا با رجوع به حاکم غیرشرعی - در صورتی که استیفاء حق موقوف بر آن باشد، بنابر اقوی - آن را وصول نماید، گرفتن و رفتن به حج واجب است . (احکام و آداب حج ، مساله 29) .

2- آیة الله غروی : گرچه بواسطه شخصی باشد که می تواند از آن بگیرد یا به واسطه حاکم شرع بلکه به واسطه حاکم جور بوده باشد در صورتی که رجوع به آنان حرجی  نبوده باشد.

3- آیة الله بهجت : اگر تحصیل آن متوقف بر مراجعه به دادگاه اگرچه حاکم جور باشد لازم است مراجعه نماید... مگر آنکه مراجعه به حاکم موجب ذلت و منقصت شان او گردد. (مناسک ، مساله 23) .

4- آیة الله خویی ، آیة الله تبریزی : در این مساله قائل شده اند که اگر بتواند دین را بفروشد و پول آن به تنهایی  و یا به ضمیمه مال دیگر وافی هزینه حج باشد و برای او مشقت نداشته باشد، در این صورت مستطیع است و باید به حج برود.

آیة الله سیستانی : در این مساله قائل شده اند که اگر بتواند دین را بفروشد بنحوی که اجحاف در حق او نباشد، پول آن به تنهایی و یا به ضمیمه مال دیگر وافی  هزینه حج باشد، در این صورت مستطیع است و باید به حج برود.

آیة الله فاضل : اگر بتواند دینش را به مقدار کم تر بفروشد در صورتی که موجب ضرر و مشقت نباشد. و این مقدار برای حج کافی باشد مستطیع است و باید حج انجام دهد.

5- آیة الله گلپایگانی : و اگر شک داشته باش د که مدیون با مطالبه می پردازد یا نه ، به جهت آنکه احتمال استطاعت می دهد، و تمکن از فحص دارد، احتیاط در مطالبه است ، و مطالبه در این فرض فحص از استطاعت است ، نه تحصیل استطاعت . (آداب و احکام حج ، مساله 29) .

آیة الله صافی : حکم مساله در صورتیکه فروش دین مؤجل به نقد ممکن نباشد و الا فروش آن مانند فروش سایر اموال واجب است .

آیات عظام خویی ، تبریزی ، بهجت : در صورتی که اگر مطالبه کند بدهکار خواهد پرداخت ، باید مطالبه کند و به حج برود.

آیة الله فاضل : مگر آنکه یقین داشته باشد که اگر مطالبه کند مدیون حاضر به پرداخت آن می شود، که در این صورت مطالبه لازم است .

آیة الله مکارم : اگر مطالبه محذوری ندارد باید مطالبه کند.

آیة الله غروی : ولی اگر مطالبه کند و مالش را بگیرد مستطیع شده ، حج برایش واجب می شود.

مسئله -20

اگر غیر مستطیع ، مصارف حج را قرض کند، مستطیع نمی شود، هر چند بتواند بعدا به سهولت قرض را اداء کند (1) و اگر با آن حج بجا آورد از حجة الاسلام کفایت نمی کند(2) .

1- آیة الله خامنه ای : در خصوص قید "پرداخت قرض به سهولت " نظر ایشان یافت نشد.

2- آیات عظام خویی ، گلپایگانی ، فاضل ، بهجت ، صافی : هرگاه کسی مقداری پول قرض کند که آن پول به مقدار مخارج حج باشد، و قدرت پرداخت آن را بدون مشقت بعد از آن داشته باشد، حج بر او واجب خواهد بود.

آیة الله تبریزی : هرگاه کسی مقداری پول قرض کند  که آن پول بمقدار مخارج حج باشد و در وقت قرض کردن مالی داشته باشد که بتواند با آن قرض خود را اداء کند حج بر او واجب خواهد بود. (مناسک ، مساله 33) .

آیة الله سیستانی : مگر آنکه وقت پرداخت قرض آنقدر دور باشد که اصلا عقلاء به آن توجه نکنند. که در این صورت حج بر او واجب خواهد شد. (مناسک ، مساله 33) .

آیة الله غروی : در فرض تمکن از اداء آن به سهولت استطاعت صدق می کند و از حجة الاسلام کفایت می نماید. بلی قرض کردن برای این کار واجب نیست .

مسئله 21-

کسی که مخارج حج را دارد و بدهی نیز دارد، چنانچه بدهی او مدت دار باشد و مطمئن است که در وقت اداء بدهی ، تمکن از اداء آن را دارد، واجب است به حج برود، و همچنین در صورتی که وقت اداء بدهی رسیده لکن طلبکار راضی  به

تاخیر اداء باشد و بدهکار مطمئن است که در وقت مطالبه می تواند بدهی را اداء نماید(1) و در غیر این دو صورت (2) حج واجب نیست (3) .

1- آیة الله تبریزی : در صورتی حج واجب می شود که بدون حرج و مشقت قادر به اداء بوده باشد.

آیة الله خویی : بلی اگر دین خود را ادا نکند حج بر او واجب است و به هر حال اگر چنین فردی حج بجا آورد مجزی از حجة الاسلام می باشد. (تعلیقه عروه ، ج 2، ص 236) .

2- آیة الله فاضل : یعنی مخیر است بین وجوب حج و اداء دین و در صورت انجام حج کفایت از حجة الاسلام می کند.

3- آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : و اگر می داند که طلبکار از طلب خود خواهد گذشت ، و یا بنابر مسامحه دارد (مثل مهریه بعض زنان ) چنین دینی  مانع استطاعت نیست . (احکام و آداب حج ، مساله 34) .

آیة الله سیستانی : اگر انسان مال وافی به هزینه حج را داشته ، و به همان مقدار هم مقروض باشد، بنابر اظهر حج بر او واجب نخواهد بود، و همچنین اگر کمتر از آن مقدار، مقروض باشد، به طوری که اگر مقدار قرض برداشته شود، باقیمانده  آن وافی به هزینه حج نباشد، که در این صورت هم حج بر او واجب نخواهد بود، و فرقی  نیست بین اینکه وقت پرداخت بدهی رسیده باشد یا نه ، مگر اینکه آن قدر، وقت پرداخت دور باشد که اصلا عقلاء به آن توجه نکنند، مانند پنجاه سال . (مناسک ، مساله 34) .

آیة الله غروی : بلی  اگر بدهی داشته باشد و وقت اداء آن هم رسیده و تمکن از اداء هم نداشته باشد و طلبکار هم راضی بتاخیر اداء نباشد ولی طوری باشد که اگر حج برود مردم یا شخص معینی دین او را اداء می کنند باز مستطیع محسوب و حج برایش واجب است .

مسئله 22-

کسی که خمس یا زکات بدهکار است (1) در صورتی مستطیع می شود که علاوه بر آنها مخارج حج را داشته باشد.

1- آیة الله فاضل : یعنی بر ذمه او تعلق گرفته است .

آیات عظام خویی ، گلپایگانی ، صافی ، تبریزی : حکم سائر دیون را دارد، الا اینکه عین مال متعلق خمس و زکات باشد که مقدم بر سائر دیون است .

مسئله 23-

کسی  که از جهت مالی مستطیع است و از جهت صحت بدن (1) یا باز بودن راه مستطیع نیست (2) می تواند (3) در مال تصرف کند و خود را از استطاعت مالی هم خارج کند (4) ولی  اگر از آن جهات هم استطاعت دارد و فقط وسائل رفتن را تهیه نکرده (5) یا وقت حج نرسیده ، نمی تواند (6) خود را از استطاعت خارج کند و اگر کرد، حج بر او مستقر می شود و باید به هر نحو است به حج برود(7) .

1- آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : اگر از جهت مالی قدرت دارد و از جهت صحت بدن استطاعت ندارد و امید خوب شدن ندارد واجب است نایب بگیرد، بلکه احوط نایب گرفتن است برای کسی که امید خوب شدن دارد، پس اگر رفع عذر شد، خودش نیز به حج برود، مگر اینکه پس از رفع عذر استطاعت مالی نداشته باشد. (مجمع المسائل ، ج 1، مساله 18، ص 431) .

2- آیة الله اراکی : و مایوس است از تمکن از مسیر و صحت بدن .

آیة الله خویی : اگر دارا و ثروتمند است و توانایی مباشرت اعمال حج را ندارد یا دشوار و با مشقت است باید نایب بگیرد. و وجوب نایب گرفتن ، مانند وجوب حج فوری است . (مناسک ، مساله 63) .

آیة الله سیستانی : کسی که دارا و ثروتمند است و مباشرت اعمال حج موجب حرج و مشقت برای او می شود و امید این که بعدا بتواند بدون حرج و مشقت حج نماید نیز نداشته باشد واجب است برای خود نایب بگیرد و وجوب نایب گرفتن فوری  است مانند فوریت خود وجوب حج . (مناسک ، مساله 63) .

آیة الله مکارم : یعنی در موقع حج استطاعت بدنی و باز بودن راه را ندارد.

3- آیة الله گلپایگانی : بلی اگر علم داشته باشد که در آن سال متمکن از رفتن به حج است ، جواز مصرف کردن وجه در غیر حج (خصوصا در اوان خروج مردم برای حج ) مشکل است ، و اگر استطاعت مالی بعد از استطاعت طریقی حاصل شده باشد، تصرف در آن مال در زمانی  که مردم آماده برای حج می شوند جایز نیست . (آداب و احکام حج ، مساله 37) .

4- آیة الله خامنه ای : قسمت اول این مساله یافت نشد.

5- آیة الله غروی : با تمکن از تهیه آن و اگر تمکن از تهیه کردن را نداشته و عاجر از آن باشد استطاعت حج را ندارد.

6- آیة الله اراکی : بنابر احتیاط واجب .

7- آیة الله خویی : هرگاه انسان مالی داشته باشد که کفاف هزینه حج را بدهد حج بر او واجب می شود و جایز نیست در آن مال تصرفی کند که از استطاعت خارج شود و نتواند تدارک کند. و این تصرف خواه پیش از تمکن از سفر باشد یا بعد از آن فرقی  ندارد، بلکه ظاهر این است که قبل از ماههای حج تصرف جایز نیست .

آیة الله سیستانی : در تفصیل تمکن از مسیر می فرمایند: اگر در آن تصرفی کند که از استطاعت خارج شود و نتواند تدارک کند، و برای او مشخص شده باشد که قدرت رفتن به حج در روزهای آن را داشته باشد، بنابر اظهر حج در ذمه او مستقر است ، ولی  اگر قدرت رفتن برای  او مشخص نشده باشد، حج در ذمه او مستقر نیست . (مناسک ، مساله 39) .

آیة الله بهجت : هرگاه انسان مالی داشته باشد که کفاف هزینه حج را بدهد، می تواند قبل از حرکت قافله آن را در مصارف خود خرج کند هرچند دیگر نتواند به حج برود ولی در صورتی که آن مال را بطور نسیه تا زمان بعد از حج بفروشد و منظور فرار از استطاعت باشد، احتیاط این است که اقدام به این عمل ننماید. (مناسک ، مساله 36) .

مسئله 24-

اگر در سالی که استطاعت مالی دارد از جهت صحت بدن یا باز بودن راه استطاعت ندارد و در سالهای دیگر از آن جهات استطاعت پیدا می کند، می تواند (1) در مال تصرف کند (2) و خود را از استطاعت خارج نماید.

1- آیة الله خویی ، آیة الله سیستانی : تصرف در مال جایز نیست و واجب است مال را حفظ کند و خود را از استطاعت خارج نکند. (حاشیه بر عروة الوثقی ) .

آیة الله خامنه ای : پس از فرا رسیدن زمانی که صرف آن برای رسیدن به حج لازم است شخص مستطیع نمی تواند خود را از استطاعت بیندازد و پیش از این زمان نیز احتیاط واجب آن است که خود را از استطاعت خارج نسازد.

2- آیة الله غروی : سال استطاعت مالی خصوصیتی ندارد بلکه اگر تمکن حج را در سال بعدی یا سالهای  بعدی داشته باشد واجب است قدرت مالی خود را حفظ و آنرا تقویت نکند.

مسئله 25-

کسی که استطاعت حج دارد باید خرجهای مقدماتی را از قبیل خرج تذکره و ویزا و ودیعه و آنچه مربوط به حج است بدهد، و این خرجها موجب سقوط حج نمی شود، ولی اگر استطاعت این نحو مخارج را نداشته باشد مستطیع نیست .

مسئله 26-

اگر اجرت ماشین یا هواپیما زیاد باشد یا زیادتر از حد معمولی باشد و همینطور قیمت اجناس در سال استطاعت زیاد باشد یا زیادتر از حد متعارف باشد (1) باید حج برود، و جایز نیست تاخیر از سال استطاعت مگر آنکه (2) بقدر زیاد

باشد که موجب حرج و مشقت در زندگانی  شود(3) .

1- آیة الله خویی : اگر ضرر زاید بر مقدار متعارف و موجب اجحاف باشد ولو موجب حرج و مشقت هم نشود، حج واجب نیست و اما اگر هزینه و مخارج حج بالا برود و مثلا کرایه ماشین در سال استطاعت گران تر از سال بعد باشد تاخیر جایز نیست و باید همان سال برود. (معتمد 1/95 و مناسک ، مساله 21) .

2- آیة الله گلپایگانی : مگر آنکه ضرر به نحوی باشد که عرفا بگویند مستطیع نیست .

آیة الله بهجت : اگر هزینه و مخارج حج بالا برود و به حد غیر عقلایی نرسد و مثلا کرایه ماشین در سال استطاعت گرانتر از سال بعد باشد تاخیر جایز نیست و باید همان سال برود. (مناسک ، مساله 18) .

3- آیة الله غروی : یا موجب ضرر بوده باشد که خارج از متعارف و مقتضای حج است بلی ضرریکه طبع حج رفتن در زاد و راحله و اجرت رکوب هواپیما یا ماشین اقتضاء می کند مانع از وجوب حج نمی باشد.

آیة الله مکارم : بطوری که در عرف بگویند مستطیع نیست .

مسئله 27- شخص مستطیع اگر پول ندارد لکن ملک دارد (1) باید بفروشد و به حج برود اگرچه بواسطه مشتری  نداشتن به کمتر از قیمت معمولی (2) بفروشد مگر آنکه (3) فروش به این نحو موجب حرج و مشقت برای او شود.

1- آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : اگر خانه وقفی و یا غیروقفی در اختیار اوست ، به طوری که کسر شان او نبوده ، و بدون سختی و حرج ، از داشتن خانه دیگر بی نیاز است ، و احتمال از دست رفتن آن خانه نیست ، اگر خانه ملکی ای دارد که قیمت آن وافی  به مخارج حج و یا تتمیم آن باشد، واجب است خانه ملکی خود را فروخته و صرف مخارج حج کند، و همچنین است نسبت به دیگر چیزهایی که مورد نیاز بوده ، و از غیر راه ملکیت رفع احتیاجش شده باشد. (آداب و احکام حج ، مساله 24) .

2- آیات عظام خویی ، بهجت : اگر باعث ضرر کلی شود فروشش واجب نیست .

آیة الله سیستانی : مگر اینکه اجحاف بر او باشد. (مناسک عربی ، مساله 18) .

آیة الله تبریزی : اگر بخواهد حج نماید باید آن را به مقدار زیادی کمتر از قیمت بفروشد، فروشش واجب نیست . (مناسک ، مساله 21) .

3- آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : اجحاف و ضرر بحدی باشد که عرفا بگویند مستطیع نیست .

آیة الله مکارم : بطوری که در عرف بگویند مستطیع نیست .

آیة الله غروی : یا موجب ضرری باشد که بیشتر از متعارف است .

مسئله 28- کسانی  که کتب زیاد دارند و محل احتیاج آنها نیست (1) و اگر زائد را بفروشند بقدر مؤونه حج می شود و سایر شرایط را نیز دارا باشند واجب است به حج بروند، بلکه اگر از کتب موقوفه (2) رفع احتیاج می شود (3) و کتاب ملکی بقدر حج هست واجب است حج بروند بشرط آنکه کتابهای موقوفه در معرض زوال نباشد (4) .

1-آیة الله اراکی : و معرض احتیاج هم نیست .

آیة الله خویی : اگر با فروش آنها به حرج نمی افتد، حج واجب است . (مناسک ، مساله 22) .

2- آیة الله اراکی ، آیة الله نوری : که در پیش اوست .

3- آیة الله مکارم : بطوری که هر ساعت نیاز داشته باشد، بدون زحمت در اختیار او قرار بگیرد.

آیة الله سیستانی : و استفاده از آنها بر او حرجی نباشد. (مناسک عربی ، مساله 24) .

آیات عظام نوری ، اراکی ، فاضل : و منافات با شان او نداشته باشد و موجب حرج بر او نباشد.

4- آیة الله غروی : و مناسب شانش بوده باشد و در این صورت فرق نمی کند بین اینکه کتب موقوفه یا دار موقوفه در دستش باشد و بین اینکه در دستش نباشد ولی متمکن باشد از تحصیل آن .

مسئله 29- اگر شک کند که مالی که دارد به اندازه استطاعت هست یا نه ، احتیاط واجب آن است که تحقیق کند (1) ، و فرقی نیست در وجوب تحقیق ، میان آنکه مقدار مال خود یا مقدار مخارج حج را نداند.

1- آیات عظام خویی ، تبریزی ، بهجت : لازم نیست فحص و تحقیق کند هر چند احوط است . آیة الله بهجت : اضافه ای دارد مگر اینکه عسر و حرج باشد. (مناسک ، مساله 34) .

آیة الله غروی : با شک در استطاع حج واجب نمی شود و فحص در شبهات موضوعیه لزومی ندارد و وجوب احتیاط یعنی فحص مبنی بر احتیاط است .

آیة الله خامنه ای : کسی که می داند با وضع معمول حج و مخارج عادی آن ، دارای استطاعت نیست ولی احتمال می دهد که اگر تحقیق کند راه هایی پیدا شود که با وضع فعلی خود بتواند حج کند لازم نیست فحص کند ولی ملاحظه وضع مالی موجود خود برای کسی که نمی داند آیا استطاعت حج دارد یا نه و می خواهد بداند که آیا مستطیع هست یا نه علی الظاهر واجب است .

مسئله -30 اگر نذر کند که در روز عرفه کربلای معلی یا یکی از مشاهد دیگر در زیارت کند، نذرش صحیح است (1) ، لکن اگر مستطیع بوده یا در این سال مستطیع شد باید حج برود (2) ، و نذر مانع از حج نمی شود، و اگر نرفت حج بر او مستقر می شود، و باید به نذر عمل کند (3) ، و اگر حج رفت تخلف نذر موجب کفاره نمی شود، ولی اگر حج نرفت و به نذر هم عمل نکرد کفاره نذر را باید بدهد (4) .

1- آیة الله غروی : صحت نذر مذکور با وجوب حج جمع نمی شود و چون در متعلق نذر رجحان معتبر است و در فرض مزبور منافی با واجب مکلف است رجحانی ندارد لازم است نذر را باطل بدانیم و زیارت عرفه بر تقدیر ترک حج گرچه را حج است الا اینکه نذر زیارت پیش ناذر مقید ترک حج نیست و تفصیل مساله موکول است به کتب مفصله فقهیه .

2- آیات عظام گلپایگانی ، اراکی ، خویی ، سیستانی ، بهجت ، تبریزی ، صافی : نذر منحل می شود و باید به حج برود.

3- آیة الله خویی ، آیة الله تبریزی : در این صورت عمل به نذر واجب نیست ،  بنابراین تخلف از نذر موجب کفاره نمی شود.

آیة الله غروی : از گفته های  ما معلوم شد که نذر مذکور وجوب عمل ندارد، لذا عمل نکردن به نذر مذکور کفاره ندارد.

4- آیة الله مکارم : نذر منعقد نیست و کفاره ندارد.

مسئله 31- اگر رفتن حج موجب ترک واجب یا فعل حرامی می شود (1) باید ملاحظه اهمیت حج یا حرام و واجب را کرد، اگر حج اهمیتش بیشتر است باید برود، و الا نباید برود (2) ، لکن اگر رفت و حرامی بجا آورد یا واجبی را ترک کرد معصیتکار

است ولی حج او صحیح است .

1- آیة الله بهجت : حکم صورت تخلف نذر را مطرح نفرموده اند.

آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : و یا موجب از بین رفتن مال معتد به (قابل توجه ) بدون عوض شود. (آداب و احکام حج ، مساله 76) .

2- آیة الله سیستانی : در صورت تساوی مخیر است .

مسئله 32- اگر با اعتقاد به اینکه مستطیع نیست ، قصد (1) حج استحبابی کند و بعد معلوم شود که مستطیع بوده کفایت از حجة الاسلام نمی کند (2) مگر در صورتی که قصد وظیفه فعلیه نموده باشد و اشتباها آن را بر حج استحبابی تطبیق کرده باشد (3) .

1- آیة الله گلپایگانی : اگر بطور جزم ، قصد حج استحبابی کرده است کفایت آن از حجة الاسلام خالی از اشکال نیست . (آداب و احکام حج ، مساله 78) .

2- آیة الله مکارم ، آیة الله صافی : کفایت می کند.

آیة الله خامنه ای : مگر اینکه نیت کند حجی را که شارع مقدس از او خواسته بجای آورد.

آیة الله خویی : کفایت می کند. (تعلیقه عروه ، ج 2، ص (240.

آیة الله صانعی : کفایت مطلقا خالی از وجه نیست .

3- آیة الله غروی : یا به نیت عملی انجام دهد که اگر مستطیع بوده باشد همان در حقش واجب است گرچه ما ذکر کردیم که کفایتش از حجة الاسلام خالی از وجه نیست .

مسئله 33- اگر شخص ، زاد و راحله ندارد ولی به او گفته شد که حج بجا آور و نفقه تو (1) و عائله ات (2) بر عهده من ، با اطمینان به وفاء و عدم رجوع (3) باذل ، حج واجب می شود و این حج را بذلی می گویند (4) و در آن رجوع به کفایت که از شرایط وجوب است شرط نیست (5) ، بلی اگر قبول بذل و رفتن به حج موجب اخلال در امور زندگی او شود (6) واجب نیست .

1- آیة الله فاضل : تعهد نسبت به عائله و اطمینان به وفاء و عدم رجوع باذل شرط نیست .

2- آیة الله سیستانی : مگر اینکه نفقه عائله اش را تا زمان برگشت داشته باشد یا اینکه فرق نمی کند، چه حج برود و چه نرود نفقه آنها را نمی تواند تامین کند یا از عدم تامین نفقه آنها در حرج نمی افتد یا عائله واجب النفقه او نیستند که در این موارد بذل نفقه عائله شر وجوب حج نیست . (مناسک عربی ، مساله 43) .

3- آیة الله خویی ، آیة الله تبریزی : اطمینان به وفا و عدم رجوع باذل ، شرط نیست ، ولی اگر وثوق و اطمینان به رجوع و عدم وفاء باذل دارد حج واجب نمی شود.

آیة الله غروی : اطمینان به عدم رجوع باذل اعتباری  ندارد.

4- آیات عظام خویی ، تبریزی ، بهجت : در این مساله فرقی بین اباحه (در اختیار گذاشتن ) و تملیک و دادن عین مال و یا قیمت آن نیست .

آیة الله سیستانی : اباحه ای که برای اباحه کننده آن قابل برگشت باشد شرعا، و تملیک متزلزلی  که از طرف مقابل قابل فسخ بوده باشد شرعا، موجب حصول استطاعت نمی شود مگر اینکه اطمینان داشته باشد که از اباحه اش صرف نظر نمی کند یا تملیکش را فسخ نمی نماید. (مناسک ، مساله 29--4043) .

5- آیة الله بهجت : بلی داشتن مؤنه عیال تا وقت رجوع شرط است مگر آنکه با نرفتن حج نیز عیال او در مضیقه بسر برند و رفتن حج تاثیری در این جهت نداشته باشد. (مناسک ، ص 19، مساله 42) .

6- آیة الله مکارم : یا مستلزم منت و هتک او باشد.

مسئله 34- اگر مالی  که برای حج کفایت می کند را به او ببخشند برای اینکه حج بجا آورد باید قبول کند و حج بجا آورد (1) ، و همچنین اگر واهب بگوید مخیری  بین اینکه حج بجا آوری  یا نه (2) . ولی اگر اسم حج را نیاورد و فقط مال را به او

ببخشد قبول واجب نیست (3) .

1- آیة الله بهجت : واجب نیست قبول نماید و در صورت قبول استطاعت بذلیه محقق است . (مناسک ، مساله 43) .

آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : چنانچه مال ، کافی برای مؤونه حج باشد، و یا به مقداری است که به ضمیمه اموال خود شخص استطاعت حاصل می شود، حج بر واجب ، و کافی از حجة الاسلام است . (آداب و احکام حج مساله 47) .

آیة الله سیستانی : بلی اگر درآمدش در خصوص روزهای حج باشد و با درآمد آن در بقیه روزهای سال یا بعضی از آنها زندگی می کند، به طوری که اگر به حج برود قدرت تامین هزینه زندگی در بقیه یا بعضی از روزهای یاد شده نداشته باشد.

در این صورت حج بر او واجب نخواهد بود، مگر اینکه مخارج زندگیش را در بقیه روزهای سال هم بدهند که در این صورت واجب خواهد بود (مناسک ، مساله 45) .

آیة الله نوری : مگر اینکه در قبول ذلت و مهارت برای او باشد که در این صورت قبول واجب نیست .

2- آیات عظام خویی ، تبریزی ، سیستانی : و اگر واهب (بخشنده ) اختیار را به انسان بدهد و بگوید می خواهی  با این مال حج برو و نمی خواهی نرو و یا مالی را ببخشد و نامی از حج نبرد، قبولش واجب نیست .

آیة الله غروی : زیرا که این نیز عرض حج است و قبول آن واجب است و معنای تخییر این نیست که بذل برای حج مشروط بصرف نکردن آن است در چیز دیگری  تا گفته شود که تحصیل شرط بر مبذول له واجب نیست بلکه معنای آن تملیک من دون اشتراط حج است .

3- آیة الله مکارم : بلکه قبول واجب است بشرط اینکه به هنگام بازگشت ، زندگی  او تامین باشد.

آیة الله غروی : ولی  اگر عرض استطاعت بکند چون آن به معنای عرض حج است حقیقة قبولش واجب است علی  الاقوی .

آیة الله بهجت : و اگر قبول کرد حکم استطاعت مالیه را دارد. (مناسک ، ص 19، مساله 43) .

مسئله 35- باذل می تواند از بذلش برگردد (1) ، ولی اگر در بین راه باشد باید (2) نفقه برگشتن او را بدهد، و اگر بعد از احرام رجوع (3) کند (4) باید نفقه اتمام حج را نیز بپردازد (5) .

1- آیة الله صانعی : در صورتی که داخل در احرام نشده باشد.

2- آیة الله بهجت : و بنابر اظهر نفقه بازگشت از محل اعلام رجوع که زائد بر نفقه وطن است بر باذل است . (مناسک ، ص 22، مسأله 51) .

3- آیة الله مکارم : احتیاط واجب آن است که بعد از احرام رجوع نکند.

آیة الله اراکی : در صورتی که داخل در احرام نشده باشد، و بعد از احرام رجوع جایز نیست .

آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : بعد از احرام احوط ترک رجوع است ، و نسبت به رجوع به عین مبذوله ، تفصیلی در مناسک عربی موجود است .

آیة الله بهجت : اظهر عدم جواز رجوع است . ( مناسک ، مسأله 51) .

آیة الله فاضل : و اگر اتمام واجب باشد باید.

آیة الله تبریزی : باذل ضامن نفقه برگشتن او نیست همانطور که در صورت رجوع بعد از احرام ، نفقه اتمام حج را هم ضامن نمی باشد.

4- آیة الله صانعی : عدم جواز رجوع بعد از احرام خالی از قوت نیست .

5- آیة الله خویی : در صورتی که اتمام آن بر مبذول له واجب باشد. و آن در جایی است که آنچه تاکنون به او بذل شده و او بذل نموده با ضمیمه به اموال خود موجب استطاعت او باشد.

مسئله 36- پول قربانی  در حج بذلی بر عهده باذل است ولی کفارات (1) بر عهده او نیست (2) و اگر پول قربانی را بذل نکند حج واجب نمی شود (3) مگر در صورت وجود شرایط دیگر استطاعت (4) .

1- آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : در صورتی که هدی بر مبذول له واجب باشد پول آن بر عهده باذل است ، و الا تبدیل به صوم می شود. ولی در کفارات اگر محرم موجب و سبب آن را مرتکب شود پس اگر عمدا باشد کفاره اش بر عهده خود او می باشد و اگر از روی فراموشی  یا جهل و یا اضطرار و ناچاری باشد و به این سبب کفاره واجب شود، پس اگر مبذول له تمکن از اداء داشته باشد و کفاره یافت شود، پول آن به عهده باذل می باشد و الا باید مبذول له به وظیفه غیر متمکن از کفاره عمل نماید. (آداب و احکام حج ، مسأله 56) .

2- آیة الله اراکی ، آیة الله نوری : اگر عمل موجب کفاره را از روی عمد و اختیار داده باشد، و در غیر این صورت به عهده باذل است علی الاحوط.

آیة الله مکارم : احتیاط در غیر عمد، آن است که باذل بپردازد.

آیة الله صانعی : اگر موجب کفاره را از روی عمد و اختیار انجام دهد و إلا بر عهده باذل بودن خالی از قوت نیست .

آیة الله غروی : کفاره عمدی را خود مبذول له اداء می کند و اما کفارات حاصله از اضطرار با جهل یا نسیان پس آنها به عهده باذل است نه مبذول له .

3- آیة الله فاضل : واجب می شود لکن پول قربانی بر عهده باذل است . آیة الله سیستانی : در وجوب حج برگیرنده در این صورت اشکال است ، مگر در صورتیکه خود توانایی  خرید آن را از مال خود داشته باشد، بلی اگر پرداخت قیمت قربانی

موجب حرج و مشقت باشد قبول بر او واجب نخواهد بود. (مناسک ، م 52) .

آیة الله تبریزی : مگر در صورتیکه بتواند بدون حرج بدل هدی روزه بگیرد.

4- آیة الله خویی ، آیة الله بهجت : مگر در صورتی که خود توانایی خرید آن را از مال خود داشته باشد، بلی اگر پرداخت پول قربانی موجب ناراحتی مالی او شود، قبول بر او واجب نخواهد بود.

آیة الله غروی : لازم است در حج بذلی پول قربانی را هم بذل کند وگرنه حج بر مبذول له واجب نمی شود گرچه خودش تمکن از پول قربانی را داشته باشد.

مسئله 37- کسی که در راه حج برای خدمت اجیر شود، به اجرتی که با آن مستطیع می شود، حج بر او واجب می شود (1) هر چند اجاره بر او واجب نبوده است (2) ولی بعد از آن مستطیع می شود و باید حج بجا آورد (3) .

1- آیة الله غروی : مگر در صورتی که نتواند با اجیر بودن به خدمت ، اعمال حج را بجا آورد زیرا در این صورت استطاعت حج را ندارد.

2- آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : لکن برای کسی که عادت و شغلش خدمت باشد سزاوار است احتیاط به قبول ترک نشود، چون عرفا استطاعت صدق می کند. (آداب و احکام حج ، مسأله 64) .

3- آیة الله بهجت : لیکن اگر شغل او در غیر حج خدمت از قبیل خدمتی است که به او  در حج واگذار می شود با وقوف به شخص موجر اظهر تحقق استطاعت وجوب حج است . (مناسک ، ص 13، مسأله 23) .

مسئله 38- کسی  که برای نیابت از دیگر اجیر شد و با اجرت آن مستطیع گشت در صورتی که استیجار برای سال اول باشد باید حج نیابی را مقدم بدارد (1) و چنانچه استطاعت او تا سال بعد باقی بماند برای خودش در سال بعد حج بجا آورد.

1- آیة الله سیستانی : و اما اگر حج نیابی مقید به همان سال نباشد، باید حج خود را مقدم بدارد، مگر اینکه برای او وثوق حاصل شود که در سالهای آینده حج را انجام خواهد داد، که در این صورت واجب نیست حج خود را مقدم بدارد.

آیة الله تبریزی : اما اگر مقید به همان سال نباشد و برای او محرز است که می تواند حج نیابی را در سالهای  بعد بجا آورد، حج خودش را مقدم کند و الا باید حج نیابی  را مقدم بدارد.

آیة الله بهجت : اما اگر حج نیابتی مقید به همان سال نباشد حج خود را مقدم بدارد. (مناسک ، ص 14، مسأله 29) .

مسئله 39- شرط است در استطاعت که مخارج عائله اش را تا برگشت از حج داشته باشد هرچند عائله واجب النفقه او نباشند (1) .

1- آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : و یا عرفا ملتزم به پرداخت نفقه آنها شده باشد مثل خواهر و برادر، باید نفقه آنها را هم داشته باشد. (آداب و احکام حج ، مسأله 66) .

آیة الله سیستانی : در این مسأله متعرض عائله واجب النفقه عرفی  نشده اند.

آیة الله خویی : داشتن مخارج عائله غیر واجب النفقه شرعی ، شرط نیست مگر اینکه با ترک انفاق بر آنها خودش به حرج می افتد. (تعلیقه عروه ، ج 2، ص 248) .

آیة الله بهجت : ایشان قید واجب النفقه را نیاورده اند.

آیة الله تبریزی : داشتن نفقه عائله غیر واجب النفقه شرعی ، شرط نیست .

مسئله -40 شرط است در استطاعت رجوع به کفایت ، یعنی بعد از برگشت از حج ، تجارت یا زراعت یا صنعت یا منفعت ملک ، مثل باغ و دکان داشته باشد بطوری  که برای زندگانی  به شدت و حرج نیفتد و اگر قدرت بر کسب لائق به حالش هم داشته باشد کافی  است ، و اگر بعد از مراجعت نیاز به مثل زکات و خمس و سایر وجوه شرعیه داشته باشد، کفایت نمی کند (1) ، بنابراین بر طلاب و اهل علمی که در بازگشت از حج نیاز به شهریه حوزه های علمیه دارند (2) حج واجب نیست (3) .

1- آیة الله فاضل : و همچنین اگر از طریق زکات و یا خمس و یا استعطاء، امور خود را اداره کند، کافی است ، و همچنین کسی که آنچه دارد در راه حج خرج کند زندگی  او قبل و بعد از حج تفاوتی نکند، حج بر او واجب می شود.

آیة الله خامنه ای : اگر بعد از مراجعت زندگی آنها با شهریه اداره می شود کفایت می کند و حج واجب است .

آیات عظام خویی ، تبریزی ، سیستانی : کسی که از وجوه شرعیه مانند خمس و زکات و امثال اینها زندگی  خود را اداره می کند و بر حسب عادت مخارجش بدون مشقت ، مضمون و حتمی باشد، در صورتی  که دارای مقداری پول گردد که وافی به هزینه حج و مخارج عیالش باشد، بعید نیست حج بر او واجب باشد، و همچنین است کسی که شخص دیگر در تمام مدت زندگی او، مخارجش را متکفل باشد و همچنین کسی که اگر آنچه دارد در راه  حج صرف کند زندگی بعد از حجش با قبل از آن تفاوتی  نکند.

آیة الله بهجت : عینا موافق حاشیه قبلی بوده با این تفاوت که ایشان صراحت در وجوب حج دارند. (مناسک ، مسأله 25) .

آیة الله غروی : مگر در صورتیکه منافات با شأنش نباشد مثل تجار و بازاریها و اما اگر زندگانیش با وجوهات شرعیه است حج برود یا نرود و منافی شئونش نیست تمکن اعاشه از وجوهات در حقش کفایت می کند پس طلاب حوزه های علمیه که زندگانیشان با وجوهات است با تمکن از اعاشه از وجوهات مشمول وجوب حج واقع می شوند.

2- آیة الله بهجت : اگر زندگی آنها با وجوهات بر حسب عادت بدون مشقت مضمون و حتمی باشد. در صورتی  که دارای مقداری پول گردد که وافی به هزینه حج و مخارج عیالش باشد حج بر او واجب است .(مناسک ، مسأله 25) .

3- آیة الله مکارم : برای طلاب و مانند آنها حج واجب می شود.

آیة الله گلپایگانی : افرادی  که از وجوه خاصی مثل سهم سادات و وجوهات شرعیه و نذورات استفاده می کنند، مانند طلاب و سادات و اشخاص دیگری که مورد توجه مردم هستند، در صورتی  که هزینه حج و مخارج عیالات را تا بازگشت داشته باشند، بعید نیست که حج بر آنان واجب باشد. (آداب و احکام حج ، مسأله 68) .

آیة الله صافی : ولی رعایت احتیاط به اینکه به نحوی خود را واجد شرط استطاعت نماید ترک نشود.

آیة الله صانعی : ظاهر وجوب حج است برای طلابی که با مثل شهریه اداره می شوند و در صدق عرفی استطاعت بین مثل شهریه و بین اخماس و زکوات که به عنوان فقر و استحقاق داده می شود و اطمینان به ادای آن هم غالبا وجود ندارد فرق است .

مسئله 41- شرط است در وجوب حج ، استطاعت بدنی و استطاعت از جهت باز بودن استطاعت زمانی ، پس بر مریضی (1) که قدرت رفتن به حج ندارد یا بر او حرج و مشقت زیاد دارد واجب نیست (2) و بر کسی که راه برای او باز نیست یا وقت تنگ است بطوری که نمی تواند به حج برسد نیز واجب نیست .

1- آیة الله خویی : بر مریض یا شخصی که استطاعت مالی دارد ولی از تمکن از رفتن به حج ناامید است یا بر او حرجی است واجب است نایب بگیرد. (مناسک ، مسأله 63)

2- آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : اگر از جهت مالی قدرت دارد و از جهت صحت بدن استطاعت ندارد و امید خوب شدن ندارد واجب است نایب بگیرد در صورتی که حج بر او مستقر شده ، و اگر حج بر او مستقر نشده باشد، نایب گرفتن مطابق احتیاط است اگرچه امید به زوال عذر هم وجود داشته باشد. (آداب و احکام حج ، مسأله (90.

آیة الله خویی : در این فرض گرفتن نایب واجب است و وجوب آن فوری  است .

آیة الله سیستانی : و امید به تمکن از حج بدون حرج و مشقت بعد از آن هم نداشته باشد در این فرض گرفتن نایب واجب است ، و وجوب آن فوری  است .

آیة الله تبریزی : بنابر احتیاط باید نایب بگیرد و وجوب آن فوری است مگر اینکه اطمینان به تمکن از مباشرت در سالهای بعد داشته باشد.

آیة الله بهجت : نایب گرفتن بر او واجب است علی الاظهر ولی وجوب نیابت علی الاظهر فوری نیست . (مناسک ، مسأله (60.

مسئله 42- اگر با وجود شرایط استطاعت ، حج را ترک کرد، حج بر او مستقر می شود (1) و باید بعدا به هر نحو می تواند به حج برود (2) .

1- آیة الله فاضل : چنانچه تا پایان اعمال حج شرایط استطاعت باقی باشد، که در این صورت هم احتیاطا باید حج را انجام دهد.

2- آیة الله غروی : مگر در صورتیکه قدرت حج تسکعی را نداشته باشد در این صورت استحقاق عقوبت ترک حج را دارد ولی وجوب در حقش معلوم نیست .

آیة الله بهجت : حتی  اگر به سختی و گدایی باشد و البته به عسر و حرج نرسد و چنانچه قبل از حج بمیرد واجب است از ترکه وی حج را قضا نمایند و چنانچه کسی تبرعا بدون اجرت بجای او حج نماید صحیح و کافی است . (مناسک ، مسأله 69) .

مسئله 43- مستطیع باید خودش به حج برود، و حج دیگری از طرف او کفایت نمی کند، مگر در مورد مریض یا پیر به شرحی که بعدا بیان می شود.

مسئله 44- کسی که خودش مستطیع است نمی تواند از طرف دیگری برای حج نایب شود یا حج استحبابی  بجا آورد، و اگر حج نیابی یا استحبابی بجا آورد باطل است (1) .

1- آیة الله فاضل : حج او صحیح است .

آیة الله مکارم : حج نیابتی او صحیح است هرچند گناه کرده است . و حج استحبابی  او حج وجوبی محسوب می شود.

آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : در صحت آن اشکال است و احتیاط ترک نشود، عالم باشد و یا جاهل . (آداب و احکام حج ، مسأله 115) .

آیة الله اراکی : صحت آن محل اشکال است .

آیة الله سیستانی ، آیة الله بهجت : حج نایب ، صحیح و ذمه منوب عنه بری می شود در صورتی که جاهل به وجوب حج بر خود و یا غافل از آن بوده باشد.

 آیة الله سیستانی :ولی اجاره باطل است و نایب اجرة المثل را مستحق است .

آیة الله خویی : در صورت تنجز وجوب حج بر نایب اجاره باطل است ، مگر اینکه اجاره مطلق باشد که بتواند اول برای خودش حج بجا آورد و بعد از آن حج منوب عنه را و در فرض بطلان اجاره ، اجیر مستحق اجرة المثل است مگر اینکه اجرة المثل بیشتر از اجرة المسمی  باشد و اگر مستطیع حج استحبابی برای خودش انجام دهد، با اینکه می داند مستطیع است ، گرچه صحیح است ولی مجزی از حجة الاسلام نمی باشد. (مستفاد از تعلیقه عروه ، ج 2، ص 241 و ص 375 و مناسک ، مسأله 104) .

آیة الله تبریزی : اگر حج نیابی بجا آورد، حجش صحیح است و ذمه منوب عنه بری ء می شود ولی  اجاره باطل است و نایب استحقاق اجرة المثل را دارد، و اگر حج استحبابی برای خودش انجام دهد در صورت علم به استطاعت خود و عدم صحت حج استحبابی ، حج او باطل است و در غیر این صورت حجش صحیح و مجزی از حجة الاسلام می باشد. مسئله 45- کسی که حج بر او مستقر شد و بجا نیاورد تا فوت شد، باید از ترکه او برای او حج بدهند و حج میقاتی کفایت می کند، و تا حج او را ندهند ورثه نمی توانند در ترکه تصرف نمایند (1) و لازم است در همان سال فوت ، حج را اداء نمایند و تاخیر از آن جایز نیست ، و چنانچه در آن سال استیجار ممکن نباشد مگر از بلد، لازم است (2) از بلد اجیر بگیرند و از اصل ترکه خارج می شود (3) ، و همچنین اگر در آن سال از میقات نتوانند اجیر بگیرند مگر به زیادتر از اجرت متعارف ، لازم است اجیر بگیرند و تاخیر نیندازند، و اگر وصی یا وارث اهمال کنند و تاخیر بیندازند و ترکه از بین برود ضامنند، بلی اگر میت ترکه نداشته باشد، بر وارث ، حج او واجب نمی شود.

1- آیة الله خویی ، آیة الله تبریزی : کسی که مرده و حجة الاسلام بر او بوده ، ورثه پیش از استیجار برای  حج نمی توانند در ترکه تصرف کنند، خواه هزینه حج برابر ترکه باشد یا کمتر از آن ، بنابر احتیاط، بلی اگر ترکه خیلی زیاد باشد و ورثه ملتزم به ادای حج شوند، می توانند تصرف کنند.

آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : حتی در صورتی که ترکه بیش از مخارج حج باشد، بنابر احتیاط واجب تصرف در اموال میت جایز نیست . (آداب و احکام حج ، مسأله 104) .

آیة الله فاضل : بلی اگر ترکه بیشتر از مخارج حج باشد بهتر است تصرف نکنند.

آیة الله بهجت : ورثه پیش از استیجار برای حج می توانند در ترکه تصرف کنند در صورتی که قصد استیجار داشته باشند.

آیة الله سیستانی : برای  ورثه جایز نیست تا زمانی که ذمه او به حج مشغول است به طوری در میراث تصرف نمایند که منافی با قضاء حج میت از میراث باشد.(مناسک ، مسأله 76) .

آیة الله مکارم : مگر اینکه بنای قطعی بر ادای حج داشته باشد، در این صورت تصرف جایز است .

آیة الله غروی : در صورتی که مصرف حج مستغرق ترکه بوده باشد و اگر زائد بر آن باشد تصرف در زائد مانعی  ندارد.

آیة الله خامنه ای : در خصوص اختیار ورثه نسبت به تصرف در ترکه و عدم آن ، نظر ایشان یافت نشد.

2- آیة الله سیستانی : احوط این است که فورا برای فارغ شدن ذمه او اقدام نمایند هرچند با استیجار از ترکه ، و اگر در همان سال ، استیجار از میقات میسر نشد به احتیاط واجب باید از بلد استیجار کنند و تأخیر نیندازند ولی در این صورت مازاد بر اجرت حج از میقات را از سهم صغار ورثه به حساب نیاورند. (مناسک ، مسأله 79) .

3- آیة الله مکارم : مگر اینکه وصیت کند از ثلث خارج شود.

مسائل متفرقه استطاعت

مسئله 46- اگر زنی شوهرش از دنیا برود و در حیات شوهرش استطاعت مالی  نداشته باشد و بعد از مردن او از ارث شوهر، استطاعت مالی پیدا کند ولی از جهت مرض نتواند به حج برود در صورتی که مرض او بنحوی است که قدرت بر رفتن به حج ندارد مستطیع نشده و حج بر او واجب نیست و همچنین اگر بعد از مردن شوهر، شغل یا زراعت یا صنعتی  که بتواند بعد از برگشتن از حج ، زندگی خود را اداره کند نداشته باشد مستطیع نمی شود هر چند ارثی که برده برای رفتن به حج و برگشتن کافی  باشد.

مسئله 47- زنی که مهریه اش وافی برای مخارج حج هست و آن را از شوهر خود طلبکار است (1) اگر شوهرش تمکن از اداء آن را ندارد، زن حق مطالبه ندارد و مستطیع نیست و اگر تمکن دارد و مطالبه آن برای زن مفسده ای ندارد با فرض اینکه شوهر نفقه و مخارج زندگی  زن را می دهد لازم است زن ، مهریه را مطالبه کند و به حج برود و چنانچه برای او مفسده دارد مثل اینکه ممکن است مطالبه به نزاع (2) و طلاق منجر شود که برای زن مفسده دارد، مستطیع نشده است .

1- آیة الله بهجت : در صورتی  که مطالبه مهر از شوهر ناراحتی و یا مشکلاتی در زندگی ایجاد نکند وی مستطیع است و مطالبه مهر منعی ندارد بلکه لازم است ، ولی اگر موجب دردسر و ناراحتی  برای وی شود و یا مراجعه به حاکم باعث منقصت شأن او گردد مطالبه لازم نیست . (پرسشهای جدید حج ، س 3) .

2- آیة الله گلپایگانی : مجرد طلاق باعث عدم وجوب حج نیست . بله اگر صرف مهریه در حج موجب شود که زندگی  او مختل شود حج بر او واجب نیست .(مجمع المسائل ، ج 1، مسأله 33) .

آیة الله مکارم : حتی اگر منجر به طلاق نشود ولی مشکلات مهمی در زندگی او حاصل گردد حج لازم نیست .

آیة الله تبریزی : اگر مطالبه مهریه موجب ناراحتی هایی شود که زن در زندگی اش به حرج و مشقت بیفتد، حج بر او واجب نیست .

آیة الله خویی : یعنی مطالبه بر او حرجی یا در آن خوف ضرر باشد.

مسئله 48- با وجوه شرعیه مثل سهم امام و سهم سادات ، شخص مستطیع نمی شود (1) و اگر به مکه برود کفایت از حجة الاسلام نمی کند (2) .

1- آیة الله خویی ، آیة الله تبریزی : کسی که مالی را که بتواند با آن حج بجا آورد، در اختیار دارد هرچند ملک او نباشد ولی تصرفش در آن جایز باشد با تحقق سایر شرایط مستطیع است . (مستفاد از مناسک ، مسأله (40

آیة الله غروی : در صورتی  که از روی استحقاق و خدمات دینیه از سهم امام به او داده شده باشد به مقداری که بتواند به حج رفته و برگردد مستطیع شده و حجش حجة الاسلام واقع می شود.

2- آیة الله مکارم : هرگاه در شأن او باشد مانعی ندارد و حج او صحیح است . آیة الله خویی : اگر فروش خانه سبب حرج و مشقت او نیست حج بر او واجب است .

مسئله 49- اگر کسی  منزل گران قیمتی دارد و در صورتی که آن را بفروشد و منزل ارزانتر بخرد و با تفاوت قیمت آن بتواند به حج برود، چنانچه منزلی که دارد زائد بر شئون او نباشد لازم نیست آن را بفروشد و با این فرض مستطیع نیست و اگر زائد بر شئون او باشد با وجود سائر شرایط مستطیع است .

مسئله -50 کسی  که از راه کسب یا غیر کسب مخارج رفتن و برگشتن حج را دارد و بعد از برگشتن از حج مقداری از مؤونه زندگی خود را از درآمد کسب مثل منبر و بقیه را از شهریه ای  که از وجوه شرعیه است (1) تامین می کند اگر در راه اداره زندگی بعد از مراجعت از حج نیاز به شهریه داشته باشد مستطیع نیست (2) .

1- آیة الله خامنه ای ، آیة الله مکارم : قبلا گفته شد چنانچه شهریه او تأمین باشد مستطیع است .

آیة الله فاضل : مستطیع است .

2- آیة الله صانعی : ظاهرا مستطیع می باشد همانطور که گذشت .

آیة الله غروی : گذشت در مسأله 40که اگر تعیش از وجوهات یا روضه خوانی  منافات با شأنش نباشد مثل تجار و کسبه بلکه بنحوی باشد که حج برود یا نرود امرار معاشش از وجوهات است با تمکن بعد از برگشتن مستطیع شمرده شده و حجش حجة الاسلام می باشد.

مسئله 51- اگر کسی زمین یا چیز دیگری را بفروشد که منزل مسکونی تهیه کند در صورت نیاز به منزل مسکونی  (1) مستطیع نمی شود (2) هرچند (3) پولی که بدست آورده برای مخارج حج کافی  باشد.

1- آیة الله مکارم : و قصد تهیه آن را داشته باشد.

2- آیة الله غروی : اگر سکونت در منزل اجاری یا وقف منافی شأنش نباشد در فرض مسأله مستطیع شمرده شده لازم است به حج رود.

3- آیات عظام خویی ، تبریزی ، سیستانی ، بهجت : در صورتی که صرف آن پول در راه حج سبب ناراحتی و مشقت در زندگی وی شود، حج بر او واجب نمی شود، و چنانچه سبب ناراحتی نشود واجب می شود.

آیة الله خامنه ای : اگر در نزد عرف ، داشتن خانه ملکی از شؤونات عرفی او باشد یا سکونت در غیر خانه ملکی  برای او باعث مشقت و ناراحتی شود و یا موجب تحقیر او گردد، مستطیع نمی شود.

مسئله 52- اگر شخصی از سالهای قبل مستطیع بوده و فعلا مسافرت با هواپیما بجهت کسالت برای او مقدور نباشد و غیر از هواپیما وسیله دیگری برای او فراهم نباشد نمی تواند نایب بگیرد (1) و باید در وقت تمکن به حج برود و اگر متمکن نشد تا فوت شد باید از ترکه او برای او حج بدهند و اگر از سالهای قبل استطاعت نداشته در فرض مزبور مستطیع نشده است .

1- آیة الله اراکی : ولی امید خوب شدن داشته باشد. احتیاطا نایب بگیرد.

آیة الله خامنه ای : واجب است تا آنجا که امکان دارد خودش به حج برود و اگر حج به سبب مرضی که امید زوالش نیست یا پیری یا اسباب دیگر، برای او مشقت دارد، واجب است نایب بگیرد.

آیة الله مکارم : اگر امید بهبودی نداشته باشد می تواند نایب بگیرد.

آیة الله تبریزی : اگر اطمینان به تمکن از مباشرت نداشته باشد، واجب است که برای خود نایب بگیرد. و همچنین در فرض بعدی باید بنا بر احتیاط نایب بگیرد و وجوب نایب گرفتن مانند وجوب حج فوری  است .

آیة الله خویی : اگر امید به تمکن از مباشرت نداشته باشد، واجب است که برای  خود نایب بگیرد.

آیة الله صانعی : اگر امید به خوب شدن داشته باشد.

مسئله 53- هرگاه زنی  با کسب می تواند مخارج خویش را متکفل شود و مخارج حجش را نیز دارد و در صورت رفتن او به حج ، شوهرش برای مخارج به زحمت می افتد اگر به زحمت افتادن شوهر، موجب حرج برای زن نباشد (1) مستطیع است و باید به حج برود و به زحمت افتادن شوهر، مانع استطاعت زن نمی شود.

1- آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : به نحوی که زندگی او مختل شود. (مجمع المسائل ، ج 1، ص 429، مسأله 11) .

آیة الله غروی : اگر حرجی باشد زن مستطیع نخواهد شد ولی این امر به فرض مسأله اختصاصی ندارد بلکه اگر زن از ارثیه مورث خود مستطیع مالی شود ولی اگر بحج رود شوهرش برای مخارج به زحمت می افتد و این امر موجب حرج زن شود مستطیع نخواهد شد و این فرض داخل در فرض عدم استطاعت زن است .

مسئله 54- کسی  که در محل خودش مستطیع نیست واجب نیست به حج برود (1) هرچند استطاعت حج میقاتی  را داشته باشد، ولی اگر رفت و وقتی به میقات رسید استطاعت حج از آنجا را با همه شرایط دیگر داشت مستطیع می شود و کفایت از حجة الاسلام می کند.

1- آیة الله بهجت : استطاعتی که در وجوب حج معتبر است استطاعت از جائی است که در او است نه از بلد و وطنش پس هرگاه مکلف مثلا برای تجارت یا غیر از آن به مدینه منوره یا جده رفت و در آنجا دارای زاد و راحله یا قیمت آنها باشد که

بتواند با آن حج نماید حج بر او واجب خواهد بود هر چند اگر در بلد خود می بود مستطیع نمی شد. (مناسک ، ص 9، م 17) .

مسئله 55- کسی  که بعد از استطاعت مالی بدون تاخیر، سعی در رفتن به حج داشته در قرعه کشی شرکت نموده و از جهت اینکه قرعه به نامش اصابت نکرده نتوانسته به حج برود مستطیع نشده (1) و حج بر او واجب نیست ولی اگر مسامحه کرد و تاخیر نمود و در سال های  بعد در قرعه کشی شرکت کرد حج بر او مستقر شده است هرچند قرعه

بنام او اصابت نکند (2) .

1- آیة الله مکارم : در صورتی که راه مشروع منحصر به شرکت در قرعه کشی  باشد.

آیة الله تبریزی : در صورتی که از رفتن به حج بصورت آزاد متمکن نباشد.

2- آیات عظام خویی ، مکارم ، تبریزی ، گلپایگانی ، صافی : مشروط بر اینکه مطمئن بوده که در مرحله قبل قرعه به نامش اصابت می کرده .

مسئله 56- کسی که برای  حج نیابتی ، اجیر شده و بعد در همان سال استطاعت مالی  (1) پیدا کرده (2) چنانچه برای حج در آن سال اجیر شده باشد باید حج نیابتی را بجا آورد و اگر استطاعت او باقی ماند، حج خودش را در سال بعد انجام دهد.

1- آیة الله اراکی : اگر استطاعت از مال الاجاره پیدا شده ، ولی اگر از غیر مال الاجاره باشد، کشف از بطلان اجاره می کند.

2- آیات عظام گلپایگانی ، خامنه ای ، تبریزی ، صافی : اگر استطاعت به سبب اجیر شدن برای حج نیابتی پیدا کرد مطابق متن عمل کند، ولی اگر از راه دیگر استطاعت پیدا کرد کشف از بطلان اجاره می شود و باید حج خود را بجا آورد.

آیة الله سیستانی : اگر وثوق داشته باشد که در سال آینده می تواند برای خود بجا آورد، پس اجاره صحیح است و به مقتضای آن عمل نماید. و اگر وثوق ندارد، در این صورت اجاره باطل است و باید برای خودش حج نماید.(ملحقات ، مناسک مسأله 19) .

آیة الله خویی : کشف می شود اجاره فاسد بوده و باید برای خودش حج بجا آورد. (تعلیقه عروه ، ج 2، ص 273) .

مسئله 57- در حصول استطاعت فرقی نیست بین اینکه در ماههای حج یعنی شوال و ذیقعده و ذیحجه مال پیدا کند یا قبل از آن ، بنابراین اگر استطاعت مالی پیدا شود و استطاعت بدنی و سایر شرایط موجود باشد نمی تواند خود را از استطاعت خارج کند، حتی در اوائل سال و قبل از ماه های حج (1) .

1- آیة الله مکارم : بنابر احتیاط واجب .

مسئله 58- خدمه کاروانها که وارد جده می شوند اگر سایر شرایط استطاعت را دارند از قبیل داشتن وسایل زندگی بالفعل یا بالقوه و رجوع به کفایت ، مثلا کار و صنعت و غیر آن که با آنها می توانند پس از مراجعت ادامه زندگی مناسب خود را بدهند مستطیع هستند (1) و باید حجة الاسلام بجا آورند و کفایت از حج واجب آنان می کند، و

چنانچه سایر شرایط را ندارند (2) به مجرد امکان حج ، برای آنان استطاعت حاصل نشده است و حج آنان استحبابی است و چنانچه بعدا استطاعت پیدا کردند باید حج واجب را بجا آورند، و حکم روحانی کاروان نیز همین است لکن اگر بعد از مراجعت از مکه نیاز به شهریه حوزه دارند مستطیع نمی شوند (3) .

1- آیة الله غروی : در صورتی که خدمت کاروان مانع از اعمال حج او نشود وگرنه استطاعت نخواهد داشت .

2- آیة الله خویی : اگر حج موجب تفاوت در زندگی آنان نباشد وجوب آن بعید نیست  . (مناسک ، مسأله 28) .

3- آیة الله مکارم : در تمام مواردی که افراد به عنوان خدمه یا روحانی یا غیر آن

به حج می روند چنانچه زندگی خانواده آنها در همان مدت تأمین باشد حجشان حجة الاسلام و تأمین زندگی آنها در بازگشت شرط نیست .

آیة الله صانعی : گذشت که مستطیع می شوند.

آیة الله غروی : گذشت در مسأله 40که چنین اشخاصی مستطیع بوده و حج آنها از حجة الاسلام کفایت می کند.

مسئله 59- پزشکان یا کسان دیگری که با ماموریت به میقات آمده اند و در میقات جامع شرایط استطاعت هستند، واجب است حجة الاسلام بجا آورند (1) هرچند که لازم است ماموریت خود را نیز انجام دهند.

1- آیة الله غروی : در صورتی که عمل به مأموریت مانع از آوردن اعمال حج نباشد وگرنه مستطیع نخواهند بود.

آیة الله بهجت : باید حجة الاسلام بجا آورند، مگر آنکه مأموریت به گونه ای باشد که نتوانند به وظائف عمل کنند.(پرسشهای جدید حج ، ص 2، س 8) .

استفتائات استطاعت

سؤال -60 کسی که در مدینه مریض شده (سکته کرده ) و فعلا در بیمارستان است و دکترها گفته اند که باید تا دو هفته استراحت کند، آیا بعد از مدت استراحت در صورتی که حمل او برای  انجام دادن اعمال مشکل باشد اگر او را به مکه ببرند وظیفه این شخص چیست ؟

جواب - اگر (1) سال اول استطاعت او است و قدرت اعمال حتی به نحو اضطراری  را ندارد (2) از استطاعت افتاده (3) و حج بر او واجب نیست ولی برای دخول مکه باید محرم شود و با انجام اعمال عمره مفرده ولو اضطراری آن از احرام خارج می شود، و چنانچه سال اول استطاعت او نباشد و حج بر او مستقر شده اگر مایوس از خوب شدن باشد باید نایب بگیرد که برایش عمره و حج تمتع انجام دهد و خودش برای دخول مکه محرم شود و عمره مفرده به طوری که ذکر شد بجا آورد، و چنانچه برای  این شخص انجام اعمال حج تمتع ممکن باشد ولو به نحو اضطرار و انجام اضطراری  اعمال ، لازم است محرم شود و هر مقدار از اعمال را که می تواند ولو با کمک گرفتن از دیگری انجام دهد، و هر مقدار را که نمی تواند، نایب بگیرد ولی در وقوفین ، گرفتن نایب کافی  نیست .

1- آیة الله بهجت : به قصد عمره تمتع محرم شود و به مکه برود و هر عملی را که مباشرتا نتواند انجام بدهد استنابه کند.(پرسشهای جدید حج ، س 12) .

2- آیة الله مکارم : حتی نائب هم نتواند بگیرد.

آیة الله خوئی ، آیة الله تبریزی : اگر توانائی مباشرت اعمال حج را ندارد ولو باینکه برای  بعض اعمال نایب بگیرد از استطاعت افتاده است . ولی اگر ثروتمند است و دیگر هیچگاه توانائی مباشرت اعمال حج را ندارد و یا مشقت دارد، (آیة

الله تبریزی : بنابر احتیاط) باید برای حج نایب بگیرد.

آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : و قدرت بر نایب گرفتن هم ندارد.

3- آیة الله سیستانی : اگر توانایی مباشرت اعمال حج را ندارد و نایب هم نمی تواند بگیرد از استطاعت افتاده است ولی اگر دارا و ثروتمند است و توانایی  مباشرت اعمال حج را ندارد یا دشوار و با مشقت است باید نایب بگیرد.(مناسک ، مسأله 63) .

آیة الله خویی :... ولی  اگر دارا و ثروتمند است و امید به بهبودی ندارد یا حج بر او حرجی است باید نایب بگیرد.

سؤال 61- کسی که احتمال می دهد حجی که در سالهای قبل انجام داده صحیح نبوده یا مستطیع نبوده است و فعلا شرایط استطاعت را دارد و بخواهد احتیاط کند، حج را به چه نیتی بجا آورد؟

جواب - می تواند قصد مافی الذمه یعنی قصد امتثال مطلق امر متوجه به او را کند (1) و می تواند قصد حجة الاسلام احتیاطا نماید.

1- آیة الله غروی : یا قصد امر واقعی را نماید.

سؤال 62- شخصی که حج واجب خود را انجام داده است آیا می تواند آن را بقصد مافی الذمه اعاده کند؟

جواب - مانع ندارد (1) ولی اعاده حج کفایت از اجزاء (2) -در صورت صحت حج سابق و بطلان اجزاء- نمی کند (3) و باید خود آن جزء تدارک شود.

1- آیة الله مکارم : اگر حج خود را به طور صحیح انجام داده وجهی برای اعاده آن نیست .

آیة الله نوری : مانع ندارد مطلقا.

آیة الله تبریزی : وجوب نایب گرفتن مانند وجوب حج فوری  است .

2- آیة الله غروی : قصد مافی الذمه در این فرض درست نیست چون احتمال فراغ ذمه را دارد و احراز نکرده است که در ذمه اش چیزی بوده باشد فلذا لازم است به داعی رجاء امر، که عنوان احتیاط است بجا آورد.

3- آیة الله غروی : این جهت محذوری ندارد و غایة الامر این است که حج سابقش ناقص می ماند ولی حجی  را که الان می آورد صحیح و موجب ابراء ذمه از حجة الاسلام می باشد.

سؤال 63- کسی که با وجود تقلید صحیح قبلا به حج مشرف شد و چون رجوع به کفایت را مجتهد او شرط استطاعت نمی دانسته حجة الاسلام قصد نموده و بجا آورده است با اینکه رجوع به کفایت نداشته است ، فعلا همه شرایط استطاعت برای او موجود است و از حضرتعالی  تقلید می کند آیا باید حج سابق را اعاده کند یا خیر؟جواب - اعاده لازم است (1) .

1- آیات عظام گلپایگانی ، مکارم ، فاضل ، تبریزی ، سیستانی : اعاده لازم نیست .

سؤال 64- شخصی بعد از انجام عمره تمتع مریض شد و از انجام حج منصرف شد و به ایران رفت و در مکه کسی را وکیل کرده که برای فراغ ذمه او اقدام نماید، وظیفه در این مورد چیست و آیا محرمات احرام بر چنین شخصی چه وضعی  دارد؟

جواب - در فرض مساله ، وکیل گرفتن بی فایده است و چنانچه سال اول استطاعت او بوده است و در اثر مرض از قدرت انجام حج افتاده باشد در این صورت وجوب حج بر او موقوف است به بقاء استطاعت تا سالهای (1) بعد، ولی در صورتی که سال اول استطاعت نبوده و حج بر او از قبل واجب بوده است چنانچه مایوس از خوب شدن باشد باید در همان سال (2) یا سال بعد (3) برای حج و عمره تمتع نایب بگیرد، و در صورتی که مایوس از خوب شدن نباشد (4) نایب نمی تواند بگیرد و باید خودش حج و عمره تمتع را مجددا انجام دهد، و در هر صورت فعلا از احرام خارج و محرمات احرام بر او حلال شده است .

1- آیات عظام تبریزی ، گلپایگانی ، صافی : مگر آنکه ثروتمند باشد و مباشرت اعمال را نتواند بکند، پس بنابر احتیاط باید نایب بگیرد.

آیة الله خویی : مگر آنکه ثروتمند باشد و مباشرت اعمال را نتواند بکند یا برای او مشقت داشته باشد و امید به بهبودی نداشته باشد که در این صورت باید برای عمره و حج تمتع نایب بگیرد. (مناسک ، مسأله 63 و قبل از مسأله 151) .

آیة الله سیستانی : اگر از انجام حج متمکن نبوده ، وظیفه او بنابر احتیاط واجب این بوده است که عمره تمتع را بدل به عمره مفرده کند و طواف نساء را انجام دهد، و اکنون اگر بازگشت برای او مقدور نیست احتیاطا باید برای طواف نساء نایب

بگیرد. (مناسک ، ذیل مسأله 151 و ملحق مناسک ، س 92) .

آیة الله غروی : ولی  این سال مستطیع نبوده است زیرا در استطاعت بقاء شرایط تا آخر حج معتبر است والحج بالوکاله با عدم وجوب آن به موکل معنی  ندارد.

2- آیة الله فاضل : و اگر نشد سال بعد.

3- آیة الله مکارم : در همان سال و اگر ممکن نشد در سالهای  بعد.

4- آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : بنابر احتیاط در این صورت هم نایب بگیرد و اگر بعدا رفع عذر شد و دارای شرایط بود احتیاطا خودش نیز حج را انجام دهد. (مناسک عربی ، ص 32، مسأله (90.

سؤال 65- در حال حاضر که هر کسی بخواهد حج مشرف شود باید قبلا برای ثبت نام و مقدمات حج اقدام نماید، اگر کسی ثبت نام کرد ولی نوبت او را برای چند سال دیگر اعلام نمودند، اگر قبل از رسیدن آن نوبت ، از راه دیگر وسیله رفتن برای  او فراهم شد و پول قرض کرد و به مکه رفت ، آیا حج او حجة الاسلام است یا خیر؟ جواب - اگر قبلا حج بر او مستقر نشده و فعلا هم نمی تواند به حج برود مگر با قرض (1) ، حج بر او واجب نشده است ، و حج او حجة الاسلام نیست (2) .

1- آیة الله غروی : ولی اگر بتواند از راه دیگری به حج رود و حاجتی به قرض کردن نداشته باشد حج او صحیح و حجة الاسلام محسوب می شود.

آیة الله سیستانی : مگر آنکه وقت پرداخت قرض آنقدر دور باشد که اصلا عقلاء به آن توجه نکنند. که در این صورت حج بر او واجب خواهد شد. (مناسک ، مسأله 33) .

آیة الله بهجت : هرگاه کسی مقداری پول قرض کند که آن پول به مقدار مخارج حج باشد و قدرت پرداخت آن را بعد از آن داشته باشد حج بر او واجب خواهد بود. (مناسک ،مسأله (30.

2- آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : مگر در صورتی که از کسی طلب داشته باشد ویا مالی دارد که در دسترس او نیست و بعدا به راحتی می تواند به واسطه آن قرضی  را که گرفته اداء کند، که در این صورت با قرض کردن صدق استطاعت می کند و اگر قرض کرد و سایر شرایط هم فراهم بود حج واجب می شود و حجة الاسلام می باشد. (مناسک عربی ، ص 19، مسأله 34) .

آیة الله تبریزی : هرگاه کسی مقداری پول قرض کند که آن پول به مقدار مخارج حج باشد و در وقت قرض کردن مالی داشته باشد که بتواند با آن قرض خود را اداء کند حج بر او واجب خواهد بود بلکه مثل این شخص اگر بتواند بدون منت قرض کند لازم است قرض کند و به حج برود (مناسک ، مسأله 33) .

آیة الله مکارم : مگر اینکه نوبت خود را که برای آن ثبت نام کرده در مقابل آن به وام دهنده واگذار کند.

سؤال 66- اگر کسی  به خیال اینکه استطاعت دارد بقصد عمره تمتع محرم شد و به ترتیب کلیه اعمال حج تمتع حجة الاسلام را انجام داد و بعد از تمام شدن اعمال معلوم شد که مستطیع نبوده است ، بفرمائید احرام و اعمال گذشته اش چگونه است ، و نسبت به آینده اگر مستطیع شد، آیا حجة الاسلام بر او واجب است یا نه ؟

جواب - محرم نیست (1) ، ولی اگر مستطیع شد باید حجة الاسلام بجا آورد.

1- آیة الله اراکی ، آیة الله نوری : اگر بقصد تقیید بوده احرام واقع نشده ، و اگر اخطار در تطبیق بوده احرام حج مستحب واقع شده و احرام صحیح بوده و از آن خارج شده ، ولی مجزی از حجة الاسلام نیست .

آیة الله خویی : حجش صحیح است ولی کفایت از حجة الاسلام نمی کند. (مستفاد از تعلیقه عروه ، ج 2، ص (240.

آیة الله مکارم : احرام او صحیح و حج از مستحبی است و کفایت از حجة الاسلام نمی کند.

آیة الله صانعی : احرامش صحیح بوده و از احرام خارج شد.

سؤال 67- کسی  خیال می کرد مستطیع نیست ، به نیت استحباب محرم شد و اعمال عمره تمتع را انجام داد، بعد در مکه پرسید، معلوم شد مستطیع بوده است ، آیا مجددا باید به نیت وجوب ، محرم شود یا کافی  است ؟

جواب - کفایت نمی کند (1) ، و در صحت حج ندبی او تامل است (2) .

1- آیة الله مکارم ، آیة الله صافی : بلکه کفایت می کند.

آیة الله خامنه ای : نظر معظم له ذیل مساله 6 شرایط وجوب حج گذشت .

آیة الله فاضل : باید حجة الاسلام را انجام دهد و اکتفاء به عمره انجام شده مشکل است لذا برای احرام عمره تمتع وجوبی باید به وظیفه ناسی احرام عمل کند و در ضیق وقت باید حج افراد انجام دهد، مگر اینکه خطاء در تطبیق باشد.

آیة الله خویی ، آیة الله تبریزی : مجزی از حجة الاسلام است و نیاز باحرام جدید نیست .

آیة الله سیستانی : چنانچه کسی به اعتقاد این که مستطیع نیست به عنوان استحباب به حج رفت و قصد اطاعت امری که فعلا متوجه او است را نمود و بعدا معلوم شد مستطیع بوده حجش کفایت می کند و حج دیگری بر او واجب نیست (مناسک ، مساله 58) .

آیة الله صانعی : کفایت خالی از وجه نیست و مجددا به نیت وجوب برای اعمال حج تمتع محرم می گردد.

آیة الله غروی : ولی  اگر به قصد امر واقعی می آورد یا به قصد عملی که اگر مستطیع بوده بجا می آورد حجش صحیح خواهد بود.

2- آیات عظام نوری ، اراکی ، فاضل : اگر تقیید به استحباب داشته ، و اگر به نحو خطاء در تطبیق بوده صحیح و کافی  است .

آیة الله گلپایگانی : مگر اینکه قصد کرده باشد حجی را که بر اوست و اشتباها گمان کرده استحبابی است که در این صورت بعید نیست کفایت کند. (مناسک عربی ، ص ,30 مساله (80.

سؤال 68- شخصی  برای زیارت سوریه ثبت نام کرده است و فعلا سه هزار روپیه بدست آورده است و خرج بیت الله هم همین مقدار می شود، آیا رفتن حج واجب است یا می تواند به زیارت سوریه برود؟

جواب - اگر سایر شرایط استطاعت را داشته باشد باید به حج برود (1) .

1- آیة الله غروی : مگر اینکه ثبت نام کرده به زیارت سوریه مصارفی لازم داشته باشد که با اضافه آن نتواند بمکه برود.

آیة الله خویی : و اگر سایر شرایط را ندارد باید برای سالهای آینده استطاعت مالی خود را حفظ کند و اگر از تحقق سایر شرایط ناامید است ، نایب بفرستد.

سؤال 69- در قباله های کنونی  برای ازدواج ، مبلغ زیادی نوشته می شود، آیا زنی  که می خواهد ازدواج کند طبق برنامه مذکور واجب الحج می شود یا خیر؟ ضمنا مشخص فرمائید مبلغ چقدر باشد بهتر است ؟

جواب - اگر بدون مفسده (1) بتواند مهر را بگیرد و به حج برود مستطیع است (2) ، و مهرالسنة بهتر است و استحباب دارد.

1- آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : و اختلال در زندگی (مجمع المسائل ، ج 1، مساله 33) .

آیة الله تبریزی : بدون وقوع در حرج .

آیة الله مکارم : و یا حاصل شدن هر چیزی برخلاف حیثیت او.

2- آیة الله غروی : مگر اینکه اداء آن مشروط بقدرة و تمکن بوده باشد و زوج متمکن از دفع آن نباشد.

سؤال -70 اگر پدری بعد از ثبت نام برای حج فوت کرده است و چند پسر دارد، و اجازه حج به یکی  از پسران داده می شود آیا در چنین موردی استطاعت طریقی  برای کدام حاصل می شود؟

جواب - با فرض وجود سایر شرایط استطاعت ، به هر کدام اجازه داده شود مستطیع می شود (1) .

1- آیة الله مکارم : ولی  ورثه باید بر آن توافق کنند و حج واجبی هم بر عهده پدر نباشد.

آیة الله خویی : و اگر موکول به انتخاب ورثه است به هر کدام که راضی شوند او مستطیع می شود.

آیة الله گلپایگانی : اگر به عنوان نیابت پدر است بر هیچ یک از آنها رفتن به حج و قبول نیابت واجب نیست ، مگر آن که بالخصوص مورد وصیت باشد، و اگر منظور این است که یکی  از آنها می تواند با استفاده از فیش پدر برای خود حج بجای  آورد، در صورت داشتن سایر شرایط استطاعت ، باید هر کدام سعی کنند که خودشان به حج بروند، و در صورت مشاجره بین آنها، با قرعه تعیین شود، و در هر صورت ارزش فیش را به ورثه مدیون است ، و چنانچه پدر واجب الحج بوده است ، باید برای  او استیجار نمایند. (آداب و احکام حج ، مساله 144) .

آیة الله صافی : اگر به عنوان نیابت پدر است بر هیچ یک از آنها رفتن به حج و قبول نیابت واجب نیست مگر آنکه بالخصوص مورد وصیت باشد و اگر منظور این استکه یکی از آنها می تواند با استفاده از فیش پدر برای خود حج بجای آورد در صورت داشتن سایر شرایط استطاعت بر هر کدام که می داند با استفاده از فیش مورد مزاحمت دیگران قرار نمی گیرد حج واجب است و اگر همه در این جهت مساوی  باشند بر همه لازم است اقدام کنند و چنانچه یکی از آنها بدون مسامحه دیگران موفق به استفاده شد حج از دیگران ساقط است ولی با مسامحه ، حکم به استقرار حج بر او خالی از وجه نیست این در صورتی استکه فیش از ترکه میت محسوب نشود و اگر از ترکه محسوب شود در صورتیکه هیچ یک از ورثه از حق خود نسبت به آن صرف نظر نکند باید به فروش برسد و بهای آن بین ورثه کما فرض الله تقسیم شود و بنابراین هر یک از

ورثه یا غیرورثه باید اقدام به خرید فیش نماید هر کس برایش فراهم شد حج بر او واجب است و چنانچه پدر واجب الحج بوده است باید برای او استیجار نمایند هرچند بفروش فیش باشد.

سؤال 71- پدری برای حج ثبت نام کرده است و در وصیتش گفته است که برایش حج مستحبی بجا آورند، و پسر بزرگتر چون دیده خودش استطاعت بدنی و مالی دارد، و فقط استطاعت طریقی  نداشته که آنهم با فوت پدر برایش حاصل شده به نیت خود حج را انجام داده ، نه به نیابت از پدر، آیا حج او صحیح است یا نه ؟ چون استطاعت طریقی نداشته مگر از طریق نیابت ؟

جواب - فرض مزبور نیابت نیست ، و حج خودش صحیح و مجزی است (1) .

1- آیة الله مکارم : ولی به خاطر ترک وصیت پدر گناه کرده و باید حج مستحبی  او را انجام دهد و یا کسی را بفرستد تا بجا آورد.

آیة الله خویی : فتوای ایشان در این مورد در دست نیست .

آیة الله سیستانی : وصیت پدر در حج نسبت به او نافذ است و پسر استطاعت طریقی نداشته که بتواند برای خودش حج بجا آورد. (ملحق مناسک ، سؤال (10.

سؤال 72- مسلمین بعضی  از کشورهایی که حکومتشان کمونیستی است ، مانند حکومت فعلی افغانستان ، اگر بخواهد حج بروند باید مبلغ زیادی به آن حکومت کمک کنند و قهرا این پول برای تقویت چنین حکومتی مصرف می شود، در صورتی که راه منحصر به این کار باشد آیا اولا حج بر چنین اشخاصی واجب است یا نه ؟ و ثانیا اگر این مقدار پول را بدهند و به حج بروند از حجة الاسلام کفایت می کند یا نه ؟

جواب - آنچه ذکر شد موجب سقوط حج نمی شود (1) .

1- آیة الله بهجت : اگر دفع دشمن از سر راه جز با پرداخت مال زیاد ممکن نباشد، پرداخت مال واجب نیست ، و وجوب حج ساقط خواهد شد.

آیة الله خویی : اگر جزء مخارج حج در آن کشور باشد حج واجب است و اگر اتفاقا این مبلغ را از او می گیرند اگر مستلزم ضرر مالی معتدبه می باشد حج بر او واجب نیست . (مستفاد از مساله 21 مناسک ) . البته اگر موجب فساد بر مسلمین باشد طبعا جایز نیست .

آیة الله گلپایگانی : این گونه پرداخت ها منافات با استطاعت ندارد و در صورت امکان باید مبلغ را پرداخته و به حج برود و آن حج از حجة الاسلام کفایت می کند.

آیة الله صافی : اگر موجب تقویت کفر در برابر اسلام محسوب شود که عرفا آن بر ضرر اسلام و خلاف مصلحت مسلمین شمرده شود استطاعت حاصل نیست ولی اگر پول را پرداخت و استرداد آن ممکن نبود پس از پرداخت اگرچه معصیت گرده استطاعت حاصل می شود و باید به حج برود.

آیة الله سیستانی : هرگاه در راه حج دشمنی باشد که دفع او جز به پرداخت مال به او ممکن نباشد، پس اگر پرداخت آن نسبت به حال شخص ضرر زیادی داشته باشد، واجب نخواهد بود و وجوب ساقط می شود، و الا واجب خواهد بود. بلی پرداخت پول جهت جلب رضای او تا آنکه راه را باز کند واجب نیست . (مناسک ، مساله 16) .

آیة الله تبریزی : هرگاه در راه حج دشمنی باشد که دفع او جز به پرداخت مال زیاد ممکن نباشد، پرداخت مال واجب نیست و وجوب حج ساقط خواهد شد مگر اینکه بذل مال امر متعارف باشد، مثل اینکه حکومت از کسانی که وارد کشور می شوند مالی  را اخذ می کنند که در این صورت بذل واجب است و از مؤونه حج حساب می شود. (مناسک مساله 16) .

آیة الله مکارم : و حج او مجزی  است .

سؤال 73- زنی برای  حج ثبت نام کرده است ، ولی شوهرش که او هم استطاعت داشته به عللی ثبت نام ننموده است ، آیا زن می تواند شرعا نوبت خود را به شوهرش بدهد به این امید که در آینده هر دو با هم ثبت نام نمایند یا نه ؟

جواب - اگر زن مستطیعه است نمی تواند نوبت خود را به شوهرش بدهد؟ ولی  اگر نوبت را به او داد حج شوهر صحیح است (1) .

1- آیة الله مکارم : ولی زن گناه کرده است .

سؤال 74- من با داشتن بیست هزار تومان قرض و گرفتن یک ماه حقوق قبل از پرداخت آن ، موفق به سفر حج شدم ، با توجه به اینکه شخص طلبکار از این سفر حج کاملا راضی و به پولش احتیاج ندارد، آیا این حج واجب محسوب می شود یا نه ؟

جواب - اگر استطاعت مالی از برای شما محقق بوده ، در فرض مزبور حج شما صحیح و حج واجب محسوب است ، به شرط آنکه امکان ادای بدهی بعدا به سهولت برای  شما فراهم باشد (1) . ولی اگر با قرض برای حج استطاعت مالی پیدا کرده اید مستطیع نشده اید و از حجة الاسلام محسوب نمی شود (2) .

1- آیة الله غروی : این شرط با فرض اینکه طلبکار احتیاج به پولش ندارد و کاملا از حج مدیون راضی است محل حاجت نیست .

2- آیة الله مکارم : مگر اینکه مالی که معادل آن باشد و بتواند دین را با آن اداء کند داشته باشد.

سؤال 75- اگر کسی مستطیع شد، آیا می تواند مال خود را به پدر یا مادر ببخشد و خرج سفر حج ایشان نماید، و اگر چنین کرده است ، تکلیفش چیست ؟

جواب - اگر شخصا مستطیع است باید حج بجا آورد، و با بخشش پول به والدین ، تکلیف از او ساقط نمی شود، و در صورتی که با بخشش پول به والدین نتواند حج واجب بر خود را بجا آورد بخشش جایز نیست ، اگرچه صحیح است .

سؤال 76- اشخاصی  که در وقت اسم نویسی برای حج ، استطاعت مالی دارند و از طرف دولت برای پنج سال یا بیشتر اسم می نویسند، آیا برای این گونه اشخاص اسم نویسی واجب است یا نه ؟ و بر فرض وجوب اگر مسامحه کردند و ننوشتند و بعد از مدت پنج سال مردند یا از استطاعت مالی افتادند، فقط ترک واجب کرده اند یا اینکه حج هم بر آنان مستقر است ؟

جواب - اگر احتمال دهند که قرعه در همان سال اول به نامشان بیرون می آید لازم است شرکت کنند (1) ، و اگر شرکت نکردند باید به حج بروند، و حکم کسی را دارند که حج بر او مستقر است (2) .

1- آیة الله غروی : و هکذا اگر احتمال دهند در سال دوم یا سوم قرعه بنامشان دربیاید باید شرکت کنند وگرنه حکم کسی را پیدا می کنند که حج بر او در سال دوم یا سوم مستقر شده است .

آیة الله خویی : باید در قرعه کشی شرکت کنند. (مستفاد از مناسک ، صفحه 16، والمسائل الشرعیه ، ج 1، صفحه 297، س 1) .

2- آیة الله مکارم : اسم نویسی برای این اشخاص واجب است و اگر یقین به اصابت قرعه داشته باشند حج بر آنها مستقر می شود ولی احتمال کافی  نیست .

آیة الله تبریزی : اگر اطمینان داشته باشد که در سال اول نامش بیرون می آید لازم است در قرعه کشی شرکت کند.

آیة الله گلپایگانی : در مورد سؤال نام نویسی واجب است و چنانچه مسامحه کرد و بعد از پنج سال فوت نمود چون علی الظاهر در طول پنج سال متمکن از رفتن به حج بوده است حج بر او مستقر شده ، و باید برای او استیجار نمایند.

آیة الله صافی : در مورد سؤال وجوب نام نویسی محل تامل است و چنانچه با ترک آن بعد از پنج سال فوت کرد استقرار حج بر او معلوم نیست اگرچه احتیاط آنستکه برای او با بقاء استطاعت تا سال پنجم استیجار حج نمایند.

سؤال 77- اینجانب با شرایط زیر طبق قرعه کشی سازمان حج و زیارت ان شاء الله درسال 1366 عازم بیت الله الحرام هستم :

1- هزینه کامل زیارت خود و همسرم از پول مخمس تهیه شده است .

2- معلم آموزش و پرورش بوده و حقوق مستمر در حد معمول زندگی با قناعت را

دریافت می دارم .

3- فاقد مسکن و اتومبیل شخصی بوده و در هر شهری که شاغل باشم ، مستاجر هستم .

4- وسائل زندگی را در حد معمول دارا می باشم .

با توجه به شرایط فوق و شبهاتی که نسبت به وجوب حج و عدم آن از اطراف القاء می شود آیا حج اینجانب و همسرم از حج واجب کفایت می کند یا خیر (1) ؟

جواب - در فرض مرقوم چنانچه همسر شما به مقدار رفتن و برگشتن برای حج پول دارند و می توانند بروند، مستطیع هستند، و شما در صورتی استطاعت دارید که لوازم زندگی خود و عائله را به مقدار شانتان دارا باشید (2) ، و بعد از برگشتن بتوانید با درآمد کسب خودتان زندگی خود و عائله را اداره کنید.

1- آیة الله مکارم : در یک جمله حج بر شما و همسرتان واجب است .

2- آیات عظام خویی ، تبریزی ، سیستانی ، بهجت : اگر از جهت صرف هزینه حج در ناراحتی و مشقت نشوند واجب است حج بروند.

سؤال 78- اگر شخصی  مستطیع بوده و در رفتن به حج مسامحه کرد تا نوبت او از دست رفت ، حال که اسم نمی نویسند آیا با واسطه و سفارش در ایران یا خارج از ایران و با صرف مبالغی  زیاد، جایز است به حج مشرف شود یا خیر؟ زیرا در غیر این صورت سالها فریضه او تاخیر می افتد و خوف این را دارد که خدای ناکرده از تارکین حج به حساب آید؟

جواب - باید به هر نحو (1) هست و برخلاف مقررات جمهوری اسلامی نیست (2) به حج مشرف شود.

1- آیة الله تبریزی : باید به هر نحو ممکن مادامی که حرج نبوده و مستلزم ارتکاب حرام نباشد، به حج مشرف شود.

آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : در صورت تمکن اگرچه با صرف مبلغ زیادتر لازم است به حج برود (آداب و احکام حج ، مساله 147) .

آیة الله خویی : اگر حرجی نباشد باید به هر نحو ... .

2- آیة الله غروی : در صورت تمکن از حج ولو با مخالفت قوانین حکومت حج ساقط نمی شود و در صورتیکه اسباب حرج یا ضرر فوق العاده نبوده باشد.

سؤال 79- شخصی  قبلا حج بر او مستقر نشده ، اما در موقع ثبت نام جهت حج تمتع مستطیع بوده و ثبت نام نموده ، ولی بعدا از نظر مالی محتاج شده و احتیاج به پول سپرده شده در بانک را دارد، بفرمائید می تواند پول را پس بگیرد یا خیر؟ و چنانچه در سال اول یا سالهای بعد قرعه به نام او اصابت کند، فرق دارد یا نه ؟

جواب - با فرضی که ذکر شده مستطیع نیست و می تواند (1) پول را بگیرد، و فرق ندارد.

1- آیة الله تبریزی : اگر در سال اول قرعه بنام او اصابت کند، نمی تواند پول را بگیرد مگر آنکه در حرج بیفتد.

آیة الله سیستانی : اگر پول را برای نفقات لازم نیاز داشته و غیر از آن پولی نداشته است .

آیة الله غروی : استطاعت مالی خود را نمی تواند از بین ببرد گرچه در سال اول قرعه به اسمش اصابت نکند و در سال دوم یا سوم اصابت کند.

سؤال -80 پدرم در سال 1360برای زیارت خانه خدا مستطیع شد و در سال 1362 جهت زیارت خانه خدا به مکه مشرف شد، ولی بعد از احرام بستن ، بین راه سکته و فوت کرد و هیچ گونه عملی را انجام نداد، آیا حج به گردنش می باشد یا خیر؟

جواب - اگر بعد از دخول حرم مرده (1) ، حج از او ساقط شده است ، و اگر قبل از دخول حرم فوت کرده ، در صورتی حج واجب نیست که سال اول استطاعت او باشد (2) .

1- آیة الله مکارم : اگر بعد از احرام فوت کند حج از او ساقط است . خواه در حرم فوت کرده باشد و یا در خارج حرم .

2- آیة الله خویی : بلکه در این فرض که حج بر ذمه اش مستقر نبوده ولی قبل از احرام یا دخول حرم بمیرد ظاهرا قضا از او واجب شود.

سؤال 81- شخصی دارایی  او قریب هفتصد و پنجاه هزار تومان از اصل ملک و خانه که ارث از پدرش به او رسیده می باشد به اضافه اینکه یک باب منزل مسکونی هم دارد، اکنون که نامبرده در اثر سانحه ای از دنیا رفته است دارای یک همسر و دو بچه صغیر می باشد که معاش آنان از درآمد همین املاک مذکور تامین می شود، آیا شخص متوفی مستطیع بوده یا خیر؟ و در صورت وجوب حج آیا حج بلدی گرفته شود یا میقاتی کفایت می کند؟ و آیا می شود مخارج حج از کل ترکه پرداخت گردد؟

جواب - چنانچه شخص متوفی در حال حیات خرج رفت و برگشت خود و عیالاتش را داشته و در برگشتش هم درآمد لایق به حال خود و خانواده را داشته و می توانسته به مکه برود (1) و تاخیر انداخته ، مستطیع بوده ، و چنانچه وصیت نکرده حج میقاتی  از اصل ترکه خارج می گردد (2) .

1- آیة الله سیستانی : بلکه اگر دارا و ثروتمند بوده و توانایی مباشرت اعمال حج را نداشته یا دشوار و با مشقت بوده و در نایب گرفتن تاخیر کرده حج بر ذمه اش می باشد (مناسک ، مساله 63) .

آیة الله خویی : بلکه اگر دارا و ثروتمند بوده و توانایی مباشرت اعمال حج را نداشته یا دشوار و با مشقت بوده و در نایب گرفتن تاخیر کرده حج بر ذمه اش می باشد مگر اینکه احتمال داده شود در حال حیات در مورد استطاعت خود غافل قاصر

بوده که در این صورت لازم نیست برای او حج بجا آورند. (مناسک ، مساله 63 و تعلیقه عروه ، ج 2، ص (240.

2- آیة الله تبریزی : و همچنین بنابر احتیاط اگر ثروتمند بوده و توانایی  مباشرت اعمالی حج را نداشته یا دشوار بوده و در نایب گرفتن تاخیر کرده ، حج بر ذمه اش می باشد.

سؤال 82- شخصی که حج بجا آورده ، لکن چون امرار معاش او از وجوه و امثال آن بوده و آن زمان نیز متذکر مساله مربوط به عدم استطاعت چنین شخصی نشده و گمان کرده که حج واجب خود را انجام داده است ، پس از آن و در حال استطاعت قطعی نیابتا حج بجا آورده است ، آیا حج نیابتی وی صحیح است یا باید پس از انجام حج واجب مستقر خودش ، نیابت را تکرار کند (1) ؟

جواب - چنانچه در وقت انجام حج اولی مستطیع نبوده ، با فرض حصول استطاعت در زمان حج ثانی ، حج نیابتی باطل است (2) و حج خود را باید انجام دهد، و حج نیابتی را اگر وقت آن موسع بوده بعد از حج خودش انجام دهد، و در غیر این صورت به صاحب پول مراجعه کند.

1- آیة الله فاضل : در فرض مذکور مستطیع بوده و حج انجام شده حج واجب می باشد و حج نیابی هم محکوم به صحت است .

2- آیة الله مکارم : حج اول صحیح بوده و حج نیابتی او نیز صحیح است .

آیة الله غروی : به حسب گفته ما که از وجوه شرعیه یعنی سهم مبارک امام انسان مستطیع می شود حج نیابتی در فرض سؤال صحیح است .

سؤال 83- کسی که واجب الحج بوده از پاکستان عازم حج شد و در مدینه منوره بیمار گردید و در حال بیماری  به طرف مکه رهسپار شد و در بیمارستان مکه قبل از حج وفات نمود، تمام دارائیش در وقت فوت ، مقداری پول و قطعه زمینی در پاکستان بوده است ، با توجه به اینکه پول موجودش برای نیابت حج او کفایت نمی کند، آیا ورثه اش باید زمین را بفروشند و برایش نایب بگیرند، و یا اینکه با فوت او حج ساقط می شود؟ اجرکم علی  الله .

جواب - اگر با احرام عمره تمتع داخل مکه شده (1) و پیش از انجام یا اکمال اعمال عمره یا بعد از انجام آن فوت نمود، همان مقدار عمل او مجزی و حج از او ساقط است ، ولی اگر بدون احرام عمره وارد مکه شد و در آنجا فوت نمود در صورتی  که حج بر او قبلا مستقر بوده ، باید از اصل ترکه او برای او نایب بگیرند. و حج میقاتی کفایت می کند.

1- آیة الله مکارم : اگر بعد از احرام فوت شده حج از او ساقط است . خواه بعد از دخول حرم و یا قبل از دخول حرم باشد.

سؤال 84- اینجانب در موقع ازدواج یک سفر حج به زوجه ام وعده داده ام ، آیا ادائش چگونه می باشد؟

جواب - اگر مجرد وعده بوده است ، لازم نیست ادای (1) آن . و اگر مهر قرار داده شده (2) باید به آن عمل کند (3) .

1- آیة الله مکارم : ولی بدون شک عمل به آن مستحب مؤکد است .

2- آیة الله مکارم : یا شرط ضمن العقد بوده است .

3- آیة الله خویی ، آیة الله تبریزی : اگر شرط ضمن العقد باشد، وفاء واجب است و در غیر آن ، تخلف از وعده کراهت شدیده دارد.

آیة الله بهجت : تنها وعده سفر موجب استطاعت نمی شود ولی بر مرد لازم است که به وعده خود وفا کند.

سؤال 85- اینجانب که به علت کهولت سن و بالا بودن قند خون و امراض دیگر قادر به انجام فریضه حج نمی باشم ، آیا می توانم نیابتا از طرف خود کسی را حج بفرستم یا خیر؟

جواب - اگر قبلا از جمیع جهات مستطیع بوده اید، ولیکن اقدام بر انجام حج نکرده اید و در نتیجه حج بر شما مستقر شده و فعلا در اثر پیری یا بیماری که امید خوب شدن نباشد تمکن از سفر حج ندارید واجب است کسی را نایب بگیرید تا برای شما حج بجا آورد (1) .

1- آیة الله بهجت : بر چنین شخصی واجب نیست به حج برود ولی نایب گرفتن بر او واجب است علی الاظهر.

سؤال 86- شخصی  پدرش وصیت کرده است که فرزندش از جانب او حج بجا آورد، بعد از مرگ پدر، فرزند مستطیع می شود. آیا لازم است حج خود را بر حج پدر مقدم بدارد، و اگر حج خود را مقدم بدارد آیا صحیح است یا نه ؟

جواب - اگر قبل از آنکه پسر مستطیع شود، پدر او را اجیر کرده که بعد از فوت او در سال اول حج برای  پدر انجام دهد یا نسبت به مدت ، مطلق بوده که منصرف به سال اول است و پسر قبل از استطاعت خود اجاره را قبول کرده (1) ، لازم است سال اول بعد از فوت پدر حج نیابتی برای پدر انجام دهد (2) . و در غیر این صورت باید برای خودش حج کند (3) . و در صورت اول اگر برای خودش حج بجا آورد صحیح است ، گرچه در مخالفت اجاره معصیت کرده است . ولی در صورت دوم اگر حج نیابی  بجا آورد صحیح نیست (4) ، و نه برای خودش واقع می شود و نه برای پدرش ، و حج بر خودش مستقر می شود که باید به هر نحو شده در سال بعد اتیان کند و اگر بجا نیاورد در سالهای بعد با مراعات فورا ففورا انجام دهد. و باید معلوم باشد که مجرد وصیت (5) به حج بدون استیجار فرزند، نیابت را بر او واجب نمی کند هرچند وصیت را قبول کرده باشد. بنابراین در فرض استطاعت فرزند بعد از فوت پدر باید برای خودش حج بجا آورد و نیابت صحیح نیست (6) .

1- آیات عظام گلپایگانی ، خویی ، تبریزی ، صافی : در صورتی که استطاعت او توقف بر قبول استیجار داشته باشد لازم است اول برای پدر حج انجام دهد و الا استطاعت بعد کاشف از بطلان اجاره است .

آیة الله فاضل : هر کدام از دو حج را سال اول انجام دهد، محکوم بصحت است هرچند در بعضی از صور عصیان کرده است .

2- آیة الله اراکی : در صورتی که استطاعت از مال الاجاره پیدا شده باشد، و الا حج خود را مقدم بدارد.

آیة الله سیستانی : اگر با پول نیابت مستطیع شده باشد. ولی اگر با پول دیگری مانند ارث مستطیع شده باشد، پس اگر مطمئن باشد که سال بعد می تواند حج خود را انجام دهد، اجاره صحیح است و باید در سال اول ، حج پدر را انجام دهد و اگر مطمئن نباشد اجاره باطل است و باید حج خود را انجام دهد.

3- آیة الله سیستانی : مگر اینکه مطمئن باشد که سال بعد می تواند حج خود را انجام دهد.

4- آیة الله خویی ، آیة الله تبریزی : حج نیابی او صحیح است و برای پدرش واقع می شود، ولی نایب اجرة المثل را طلبکار است . نه اجرة المسمی  را. آیة الله مکارم : صحیح است ولی بخاطر تاخیر حج خودش معصیت کرده است .

5- آیة الله اراکی ، آیة الله نوری : اگر در وصیت قید مباشرت شده و فرزند وصیت را قبول کرده ، نیابت واجب می شود، و استیجار لازم نیست .

آیة الله مکارم : اگر وصیت کرده خود فرزند بجا آورد و او قبول کرده لازم است عمل کند. بنابراین استطاعت برای او حاصل نمی شود.

آیة الله سیستانی : اگر اجرت را معین کرده و او در حیات پدر قبول کرده اجاره است ، و باید انجام دهد. (منهاج الصالحین ، ج 2، ص 1449) .

آیة الله صانعی : اگر در وصیت قید مباشرت شده و فرزند وصیت را قبول کرده نیابت واجب می شوند هرچند استیجار هم محقق نشده باشد.

6- در مناسک آیة الله بهجت متعرض وصیت فرزند نشده اند.

سؤال 87- خانم خانه داری  که حج بر او واجب شده است و شوهرش اجازه مسافرت به تنهایی را نمی دهد و می گوید چون برای حج اسم مرا ننوشته ای من اجازه نمی دهم ، وظیفه اش چیست ؟ و آیا بدون اجازه شوهر می تواند به حج برود یا نه ؟

جواب - در سفر حج واجب ، برای زن اجازه شوهر شرط نیست و زن باید حج واجب خود را بجا آورد ولو اینکه شوهر او راضی به مسافرت او برای حج نباشد (1) .

1- آیة الله مکارم : ولی بهتر جلب رضایت اوست .

سؤال 88- شخصی  طبق وصیت پدر که پول به حساب سازمان حج واریز کرده است به نیابت او به مکه آمده در حالی که خود فرزند نیز استطاعت مالی داشته است آیا به نیابت پدر حج بجا آورد، یا حج خود را انجام دهد؟

جواب - اگر راه برای پسر باز نبوده و از جهت نوبت پدر و نیابت از او راه برای او باز شده است باید برای پدرش حج کند (1) ، مگر آنکه تبرعا و بدون اجاره به نیابت پدر آمده باشد، که در این صورت مستطیع شده و باید برای خودش حج بجا آورد (2) ، و گذشت که به مجرد وصیت (3) و قبول فرزند، نیابت واجب نمی شود مگر آنکه قبل از استطاعت اجیر شود.

1- آیات عظام تبریزی ، گلپایگانی ، صافی : باید برای خود حج بجا آورد و برای  پدر نایب بگیرد.

2- آیة الله سیستانی : در این صورت نیز باید برای پدرش حج کند.

آیة الله خویی : در صورتیکه وصیت پدر این بوده که او خودش حج نیابی را بجا آورد فتوای ایشان معلوم نیست .

3- آیة الله اراکی ، آیة الله نوری : اگر در وصیت قید مباشرت شده و فرزند وصیت را قبول کرده نیابت واجب می شود و استیجار لازم نیست .

آیة الله مکارم : اگر وصیت را قبول کرده واجب العمل است .

آیة الله سیستانی : و گذشت که اگر اجرت معین شده باشد و او در حیات پدر وصیت را قبول کرده باشد، اجاره است و باید انجام دهد.

سؤال 89- شخصی بجز برای هدی ، استطاعت حج را دارا است ، آیا حج برای او واجب است ؟

جواب - بلی مستطیع است و پول هدی ، جزء استطاعت نیست (1) .

1- آیة الله خویی ، آیة الله فاضل : چنین شخصی مستطیع نیست مگر با تمکن از جمیع مصارف حج و از جمله ثمن هدی . (معتمد، ج 1، ص 183) .

آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : مستطیع نمی شود و پول هدی جزء استطاعت است . (مجمع المسائل ، ج 1، ص 437، مساله 38) .

آیة الله سیستانی : استطاعت حاصل است و به جای هدی روزه می گیرد.

آیة الله مکارم : زیرا بجای آن روزه می گیرد و چنین کسی عرفا استطاعت برای  حج دارد.

آیة الله تبریزی : در صورتی که بتواند بدون حرج و مشقت بدل هدی روزه بگیرد.

آیة الله غروی : حسب استظهار ما از ادله ، ثمن هدی جزء استطاعت می باشد.

لازم بتذکر است که در مساله 36 گذشت که اگر باذل پول قربانی را بذل نکند حجواجب نمی شود و لذا بین این دو مساله به نحوی تنافی دیده می شود و باید بررسی  شود.

سؤال -90 اینجانب سال گذشته به حج مشرف شده ام و با توجه به فتوای حضرت عالی که فرموده اید طلابی که به شهریه حوزه نیاز دارند مستطیع نیستند و در صورتی  مستطیع می شوند که از وجوه شرعیه مستغنی باشند، لذا اینجانب مقدار پولی با افراد ذیحق (پدر و همسایه ) مبادله و دستگردان کردم و به عنوان اینکه نسبت به بنده ذیحق هستند به آنان بخشیدم و ایشان آن را جهت مخارج حج به من برگرداندند، من هم در تمام اعمال و مناسک حج نیت حجة الاسلام کردم ، آیا این حج برای اینجانب کفایت از حجة الاسلام می کند یا نه ؟ ضمنا لازم به تذکر است که در ثبت نام عمومی سال 1360 پول به حساب ریختم و آن موقع فتوای فوق را ندیده بودم و پولی که دستگردان شده بود جایگزین آن پولی که در حساب واریز کرده بودم قرار گرفت ، بفرمائید آیا عین پول مبذول باید هزینه باشد یا بذل آن کافی  است ؟

جواب - در فرض سئوال احوط آن است (1) که بعدا اگر استطاعت پیدا  کردید حج را اعاده نمائید (2) .

1- آیة الله غروی : ظاهر اینست که اعاده لزومی ندارد مگر از بابت استحباب .

آیة الله مکارم : سابقا گفته شد اینگونه افراد از طلاب و غیرطلاب مستطیع هستند و حجشان صحیح و مجزی  است .

2- آیة الله صانعی : هرچند واجب نیست .

سؤال 91- شخصی  قدرت مسافرت حج را ندارد و از قادر شدن بعد هم مایوس است و استطاعت مالی هم ندارد، اگر به او بذل نفقه حج نمایند آیا باید قبول کند و نایب بگیرد یا اینکه قبول واجب نیست ، و نیز اگر او را مهمان کنند حج واجب

می شود تا استنابه کند یا خیر؟

جواب - در فرض مرقوم حج واجب نیست (1) .

1- آیة الله خویی : اگر مالی را به او اباحه کنند که با آن نایب برای حج بگیرد نایب گرفتن بر او واجب می شود (مستفاد از مبانی ایشان در بحث استطاعت ) .

سؤال 92- اگر در میقات مستطیع شد و حجة الاسلام بجا آورد، مجزی است یا نه ؟ و آیا در فرض مساله رجوع به کفایت ، شرط است یا نه ؟

جواب - اگر مستطیع شده ، مجزی است ، ولی رجوع به کفایت شرط است (1) .

1- آیة الله مکارم : اگر چنانچه انجام حج در این شرایط تاثیر چندانی در وضع و حال او نداشته باشد حج او صحیح است و رجوع به کفایت شرط نیست .

آیة الله تبریزی : مگر برای کسی که اگر آنچه دارد در راه حج خرج کند به حرج نمی افتد.

آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : مگر برای کسی که اگر آنچه دارد در راه حجخرج کند زندگی او قبل و بعد از حج تفاوتی  ندارد.

آیة الله خویی : حکم رجوع به کفایت گذشت .

سؤال 93- شخصی که استطاعت رفتن به حج را پیدا کرده ، آیا می تواند پول حج را به مصرف لازمی در غیر مؤونه خود و افراد واجب النفقه اش خرج کند و خود را از استطاعت بیندازد؟ مثلا آیا می تواند در شرایط کنونی کشور خرج جبهه کند؟

جواب - مستطیع باید به حج برود (1) ، و دادن پول در مصارف مذکور کافی از حج واجب نیست ، واگر خرج کند و از استطاعت بیفتد، باید به هر نحو هست به حج برود.

1- آیة الله بهجت : هرگاه انسان مالی داشته باشد که کفاف هزینه حج را بدهد می تواند قبل از حرکت قافله آن را در مصارف خود خرج کند، هرچند دیگر نتواند به حج برود. ولی در صورتی  که آن مال را نسیه تا زمان بعد از حج بفروشد و منظور فرار از استطاعت باشد، احتیاط این است که اقدام به این عمل نکند. (مناسک ، ص 16، مساله 36) .

سؤال 94- در مواردی  که نهاد یا ارگانی فردی را به حج می فرستد، بدون اینکه ملزم باشد کاری انجام دهد، آیا از موارد حج بذلی است یا خیر؟ و قبول آن واجب است ؟

جواب - با فرض مشروعیت آن بدون تعهد به هیچ کاری ، حکم حج بذلی دارد (1) .

1- آیة الله خویی : در صورتیکه ولایت شرعیه بر بذل داشته باشند.

سؤال 95- مقداری پول دارم که برای رفت و آمد به سفر مکه کافی است ، ولی هنوز از طرف دولت جمهوری اسلامی  وقتی برای ثبت نام اعلام نشده است ، آیا نگهداری آن پول لازم است ، و من مستطیع هستم ؟

جواب - اگر سایر شرایط را دارید و در همین سال هم ثبت نام می شود، باید ثبت نام کنید. و در غیر این صورت مستطیع نیستید (1) و نگهداری پول لازم نیست .

1- آیة الله تبریزی : در صورتی که فقط از طریق ثبت نام می توانید به حج بروید، چنانچه در این سال ثبت نام می شود و اطمینان دارید با ثبت نام می توانید در همین سال به حج بروید، باید ثبت نام کنید و به حج بروید، و همچنین اگر توانایی  رفتن به حج از طریق آزاد را دارید، مستطیع هستید و باید به حج بروید، و در غیر این دو صورت مستطیع نیستید و نگهداری پول لازم نیست .

آیة الله صافی : اگر اصل اعلام وقت و اجازه از طرف دولت معلوم نباشد نگهداری  آنلازم نیست و اگر ثبت نام برای حج در امسال معلوم باشد هرچند تاریخ آن هنوز معین نشده باشد جواز صرف آن در راه دیگر محل تامل است . 155 حاشیه آداب و احکام حج .

آیة الله غروی : اگر بتواند از راه دیگری بمکه رود مثل سفر به کشورهای دیگر و از آنجا به حج می توان رفت مستطیع بوده و نگهداری پول لازم است ولو برای سال دیگر.

سؤال 96- همسر شهیدی  که دارای دو بچه چهار ساله می باشد و عملا سرپرستی  این دو بچه را دارد و به عنوان خانواده شهید قرعه حج هم به نام او درآمده است آیا مشارالیها می تواند مخارج را از مال این دو صغیر بردارد و مناسک حج را انجام دهد یا خیر؟

جواب - نمی تواند مصارف حج را از اموال صغیر بردارد. سؤال 97- کسی  که چهار پسر دارد و زن برای همه شان گرفته است (1) ، و خرج سالانه خود را هم دارد و قرض هم ندارد، و با پسرانش درآمدشان یکجا است الان خرج دو نفر را دارند که به حج بروند، آیا حج واجب است یا نه ، و اگر واجب شده است آیا تنها بر پدر واجب شده یا بر پسر هم واجب شده است ، و اگر بر پسر هم واجب شده است کدامشان حق اولویت را دارند؟

جواب - کسی که از مال خودش به مقدار حج دارد و می تواند به مکه برود و بعد از برگشت زندگانی  لایق شانش را داشته باشد مستطیع است و باید حج برود (2) .

1- آیة الله غروی : در فرض سؤال به دو نفر آنها حج واجب است و اولویتی در بین نیست و هر کدام را بفرستند حجش صحیح است با ملاحظه رجوع به کفاف .

2- آیة الله مکارم : یعنی  اگر فرضا مال مزبور را تقسیم کنند و حق هر کدام را بدهند، هر کدام مستطیع است باید حج برود و اگر هیچکدام مستطیع نمی شوند بعضی می توانند حق خود را به دیگری واگذار کنند تا مستطیع شود.

سؤال 98- کسی که واجد شرایط حج باشد و نوه ای دارد که شرعا و عرفا به زن احتیاج دارد که اگر زن نگیرد به حرام می افتد، آیا کدام مقدم است و وظیفه پدربزرگ چیست ، ازدواج برای نوه اش یا حج ؟

جواب - حج خودش مقدم است (1) مگر اینکه ازدواج نوه از مخارج عرفی او محسوب شود و نتواند هم برای او ازدواج کند و هم به مکه برود (2) .

1- آیة الله غروی : مگر در صورتی که ترک ازدواج نوه اش برایش حرجی  باشد.

2- آیة الله گلپایگانی : مخارج ازدواج نوه از نفقات واجبه بر پدربزرگ نیست و اگر مستطیع است باید به حج برود.

آیة الله صافی : اگر عرفا مخارج ازدواج نوه به عهده پدربزرگ باشد که ترک اداء آن حرجی باشد عدم حصول استطاعت بعید نیست .

آیة الله خویی ، آیة الله تبریزی : و ترک آن بر پدربزرگ مستلزم وقوع در حرج باشد.

آیة الله سیستانی : اگر صرف مال در حج و ترک تزویج نوه برای او حرجی باشد، حج واجب نیست وگرنه واجب است . (ملحق مناسک ، س 12) .

سؤال 99- اینجانب با داشتن استطاعت مالی و هفتاد و دو سال سن ، چون معتاد به خوردن تریاک هستم طبق مقررات کشوری ، اداره بهداشت از رفتن به حج جلوگیری می کند، از نظر شرع تکلیف حج چیست ؟

جواب - اگر قبلا مستطیع بوده اید و با امکان ، حج نرفته اید حج بر شما مستقر شده است (1) ، و اگر قبلا استطاعت نداشته اید در فرض مذکور مستطیع نیستید (2) ، مگر آنکه بتوانید، ولو با ترک تریاک ، تحصیل اجازه کنید و به مکه بروید.

1- آیة الله مکارم : و اگر مایوس از ترک اعتیاد هستید باید نایب بگیرید.

آیة الله تبریزی : محل تعلیقه آخر عبارت است : و اگر نتوانید بنابر احتیاط باید نایب بگیرید.

2- آیة الله غروی : بلکه در فرض سئوال مستطیع می شود اگر بتواند به خارج از کشور مسافرت و از آنجا به حج برود.

سؤال -100 آیا از منافع خمس و زکات ، کسی مستطیع می شود یا نه ، و آیا خمس و زکات جزء ترکه میت است یا نه ؟

جواب - چنانچه به عنوان مصرف از طرف ولی امر به او داده شده ، مالک شده و جزء ترکه او محسوب است ، و از منافع آنهم با وجود سایر شرایط مستطیع می شود (1) .

1- آیة الله تبریزی : کسی که در زمان اخذ زکات و سهم سادات مستحق آن باشد، آن را مالک می شود و جزء ترکه او حساب می شود. و اگر با آن کسب کند و از راه کسب یا نماء منافعی داشته باشد، با وجود سائر شرایط مستطیع می شود و در سهم امام علیه السلام چنانچه عین آن باقی باشد، ملک گیرنده نیست و جزء ترکه او حساب نمی شود، و اگر با آن چیزی  را خریده و با سهم امام علیه السلام ثمن آن را اداء کرده ، آنچه را که خریده مالک می شود و احکام ملک بر آن باز می شود.

آیة الله سیستانی : در مورد سهم امام علیه السلام اگر فقط مجاز در تصرف باشد مالک نمی شود و جزء ترکه نیست و موجب استطاعت نمی باشد و اگر از سوی حاکم شرع تملیک شده باشد جزء ترکه است و موجب استطاعت و اما سهم سادات و زکات اگر مستحق بوده مالک است و جزء ترکه است و موجب استطاعت .

سؤال 101- هرگاه کسی سرمایه یا ابزار کار دارد که اگر مقداری از آن را بفروشد می تواند با آن زندگی کند بدون زحمت ، و با تفاوت آن قادر بر حج است آیا این شخص مستطیع است ؟

جواب - با وجود سایر شرایط، مستطیع است (1) .

1- آیة الله مکارم : در صورتی که فروختن آن مخالف شئون او نباشد.

سؤال 102- شخصی باغی  دارد که چند سال است درآمدی نداشته ، اما از نظر قیمت برای سفر حج کافی بوده ، صاحب باغ عرفا اطمینان دارد وقتی باغ ثمر بدهد او هم از کار افتاده خواهد شد و باید از درآمد باغ امرار معاش نماید، آیا این شخص مستطیع است ؟

جواب - اگر تمکن از امرار معاش بغیر از درآمد آن باغ نداشته باشد مستطیع نیست (1) .

1- آیة الله مکارم : اگر در حال حاضر و پس از بازگشت زندگی او از طریق دیگر تامین می شود حج بر او واجب است .

سؤال 103- شخصی که بعد از عمره تمتع دیوانه شده ، آیا لازم است که او را برای  حج محرم کنند و وظیفه چیست ؟

جواب - لازم نیست و بر دیوانه تکلیفی  نیست .

سؤال 104- اگر دختر بچه سه ساله را مادرش در سفر مکه معظمه همراه ببرد، و در میقات نیت احرام و تلبیه را از جانب دخترش انجام بدهد، و در طواف عمره و سعی بین صفا و مروه و طواف زیارت و طواف نساء و وقوف عرفات و مشعر و منی ، مادر از طرف دختر نیت نموده و خود دختر را طواف و سعی و توقف بدهد و آنچه از اعمال حج که دختر قادر نیست مادرش از جانب او انجام دهد، آیا آن دختر بعد از بلوغ و رشد می تواند شوهر نماید یا خیر؟

جواب - با فرض اینکه تمام اعمال را مطابق وظیفه انجام داده اند از احرام خارج شده (1) و می تواند شوهر کند.

1- آیة الله خویی : در هر صورت از احرام خارج شده بلی اگر تنها طواف نساء را درست انجام نداده فتوای ایشان در این مورد در دست نیست .

سؤال 105- اگر اطفال غیر ممیز -پسر یا دختر- را پدر و مادر در سفر مکه معظمه همراه ببرند آیا واجب است که پدر یا مادر در صورت تمکن اطفال ، خود اطفال را وادار به انجام اعمال حج و عمره و طواف نساء نمایند و یا خود پدر و مادر و یا نایب ایشان اعمال عمره و حج و طواف نساء را از جانب اطفال بجا آورند، و اگر هیچکدام کارهای مذکور فوق را پدر و مادر و اطفال عملی نکنند آیا این اطفال بعد از بلوغ و رشد می توانند ازدواج کنند و یا باید به مکه بروند و عمره و حج و طواف نساء را انجام دهند و بعد ازدواج نمایند، و یا تنها طواف نساء بر گردن آنان است ؟

جواب - بر ولی طفل واجب نیست او را محرم کند یا از طرف او حج انجام دهد، ولی اگر او را محرم کرد باید وظائف و اعمال را مطابق وظیفه ای که در مناسک و در رساله ذکر شده است انجام دهند (1) ، وگرنه در بعض صور طفل در احرام باقی  می ماند و تا تدارک نکند نمی تواند ازدواج نماید.

1- آیة الله مکارم : همان وظیفه ای که در مساله بالا گفته شد.

سؤال 106- اولا با وجود دین چه مقدار پول برای استطاعت کافی است ؟ و ثانیا در صورتی که پول باشد لیکن به علت بیماری قلب ، مقامات پزشکی سازمان حج و زیارت تشرف را خالی از خطر ندانسته و تجویز ننمایند، آیا بایستی یک نفر برای  انجام حج اعزام گردد؟

جواب - شما اگر قبل از آنکه استطاعت پیدا کنید مریض شده اید که قدرت رفتن به مکه را از جهت مرض نداشته اید، مستطیع نشده اید (1) و نایب گرفتن لازم نیست ، و نیز استطاعت مالی  در صورتی موجود است که پول به مقدار رفتن و برگشتن داشته باشید و پس از برگشت ، امکان پرداخت دین به سهولت برای شما باشد.

1- آیة الله تبریزی : بنابر احتیاط نایب گرفتن لازم است .

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.