فروش اسلحه به ایران در دوره نیكسون

ریچارد نیکسون رئیس‌جمهور وقت آمریکا همراه با هنری کیسینجر مشاور امنیت ملی آن کشور پس از پایان ملاقات با رهبران شوروی در مسکو طی روزهای 10 و 11 خرداد 1351/ 30 و 31 مه 1972 وارد تهران شدند و با شاه ملاقات و مذاکرات دوستانه‌ای انجام دادند. شواهد موجود حاکی از گسترش روابط دوستانه بی سابقه میان شاه و آمریکا بود. طی این ملاقاتها ریچارد نیکسون ضمن تمجید از رهبری شاه و نقش او در تحکیم و تثبیت امنیت منطقه خلیج فارس قول داد « که او هرگونه سلاح غیرهسته‌ای را که بخواهد می‌تواند از امریکا خریداری نماید». این قول مساعد نیکسون فرصت مغتنم و در واقع شعف‌انگیزی در اختیار شاه قرار داد تا برای خرید آخرین تجهیزات پیشرفته نظامی از آن کشور خوابهای طلایی‌اش را در عالم واقع تعبیر کند. در این میان بالاخص وزارت دفاع و وزارت امور خارجه امریکا به دستور رئیس‌جمهور « از روند نظارت بر فروش تسلیحات [به ایران] معاف» شدند و در همان حال سیاست فروش اسلحه به ایران « برای تولیدکنندگان اسلحه در امریکا و سه بخشی که مسئول تهیه ساز و برگ نظامی در آمریکا هستند و سازمان کمکهای امنیت دفاعی یک منبع ثروت بادآورده» شد. در همان حال هنری کیسینجر به وزرای دفاع و خارجه امریکا تذکر داد که از آن پس « طبق معمول به طور کلی خرید سازوبرگ نظامی در درجه نخست باید به درخواست دولت ایران واگذار شود». به رغم دستور اکید نیکسون پنتاگون هشدار داد که « ایالات متحده خود را متعهد به فروش F-14 و F-15 به ایران نکند و بمبهای هدایت‌شونده با لیزر در اختیار شاه قرار ندهد» اما نیکسون و کیسینجر به این هشدارها توجهی نشان ندادند.

بدین ترتیب شاه بالاخص امکان یافت برای خرید جتهای جنگنده F-14 تام کت که « در آن زمان پیچیده‌ترین و گرانترین جت جنگنده در دنیا بود» با کمپانی گرومن به توافق لازم دست یابد. بدین ترتیب طی سالهای 1351-1356ش / 1972-1977م تجهیزات پیشرفته نظامی فراوانی از سوی شا ه به کمپانیهای اسلحه‌سازی امریکایی سفارش داده شد و میزان فروش اسلحه امریکایی به شاه طی این فاصله زمانی به بیش از 2/16 میلیارد دلار بالغ شد. و به تبع آن بودجه نظامی ایران که در سال 1351ش / 1972م حدود 4/1 میلیارد دلار بود در سال 1356ش/ 1977م به 4/9 میلیارد دلار رسید « یعنی افزایشی برابر 680 درصد».

براساس آمارهای موجود در سال 1356ش بودجه نظامی ایران « برابر 40 درصد بودجه کل کشور بود». روند خرید سیل‌آسای اسلحه فقط زمانی شدت قابل توجهی گرفت که در سال 1352ش/ 1973 قیمت نفت به حدود 4 برابر افزایش یافت و به دنبال آن عایدات نفتی ایران نیز از 4 میلیارد دلار در سال به رقم 20 میلیارد دلار افزون شد. در واقع « هم نیکسون و هم کیسینجر دادن اختیارات تام نظامی را به شاه نهایتاً به عنوان نیاز آمریکا به داشتن یک نیروی محلی قدرتمند که بتواند از منافع امریکا در خلیج فارس حمایت به عمل آورد توجیه می‌کردند» و به عبارت دیگر « هر دو منافع ایران و آمریکا را هم‌مرز و قرین یکدیگر می‌دیدند» در این میان هنری کیسینجر معتقد بود « شاه نادرترین رهبران و یک متحد قطعی و بی چون و چرا و کسی است که درک او از دنیا نقطه‌نظرهای ما را تقویت می‌کند». بدین ترییب شاه مشتاقانه لیست بلندبالایی از تجهیزات نظامی امریکایی را سفارش داد و علاوه بر سفارش خرید هواپیماهای F-14 درصدد برآمد جتهای پیشرفته‌‌تر F-16 و F-18 را نیز به کمپانیهای سازنده در امریکا سفارش دهد. این طرح «جزئی از برنامه بازرگانی 50 میلیارد دلاری بود که می‌بایست بین سالهای 1354-1359ش/ 1975-1980م بین دو کشور انجام پذیرد».

در این میان هنری کیسینجر تصریح می‌‌کرد که دولت آمریکا برای برآورده ساختن نیازهای تسلیحاتی شاه آمادگی لازم را دارد و به منتقدان هشدار می‌داد که « شاه مشتری خوش‌پرداخت و معتبری است». هر چند طی سالهای 1351-1357 شاه موفق شد مقادیر معتنابهی از تجهیزات پیشرفته نظامی مورد تقاضا و ازجمله 80 فروند هواپیمای تام کت F-14 را از امریکا دریافت دارد، اما طوفان انقلاب برای تداوم خریدهای باز هم بیشتر نظامی ـ تسلیحاتی مجال لازم را به او نداد.

موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران