اسطوره بی بدیل ادب پارسی

به راستی  علم ، تحصیل  ، کسب  معارف  و دانش می تواند بسیاری از  انسانهای عامی،عادی  و  گمنام  را  از  دورترین  نقاط  محل سکونت خود به جایگاه ارزشمند تحقیق ،تدریس ،پژوهش  و استادی بر کرسی دانشگاه  برساند، اساسا درس و تحصیل و مطالعه بصورت مرتب ،متوالی ،مستمر چه در شیوه حوزوی  و ،چه در روش  کلاسیک و آکادمیک سبب می شود، تا ذهن شکوفا شود ،  و قدرت ،خلاقیت ،ابتکار و نوآوری  در فرد ایجاد شود و جایگاه فرد را از  فرش به عرش رساند،  البته بایست در این راه رسیدن به کمال مطلوب، طهارت ،تهذیب نفس ،تزکیه ، خود سازی و آن روحیه  خستگی ناپذیر  همواره با آدمی باشد تا ملکه ذهن او گردد . و ازآلایش های جهان مادی  همانند عجب ، تکبر ، خودپسندی وخود شیفتگی برحذرباشد.

استاد بزرگوار که الحق از مفاخر ارزشمند کشور ما محسوب می شوند،  در  استان خراسان در  بشرویه  از توابع فردوس در  دل کویر  در سال 1276 خورشیدی قبل از انقلاب مشروطیت متولد شدند، نام اصلی او ، عبدالجلیل فروزان فر است ،که بعدها به بدیع الزمان تغییر نمود، مقدمات تحصیل را،  ابتدا  در زادگاهش  و سپس در مشهد مقدس سپری نموده و در سال 1300 بسوی  تهران هجرت نمود، هجرتی همیشگی ، هجرتی که  اراده قوی  ، همت عالی و عنایات الهی   راه  را  بر او هموار نمود،  او در تهران تحصیلات حوزوی را در مدرسه  سپهسالار پشت مجلس  با علاقه وافر و شوق  طلبگی ادامه  داد ،   و سپس در سال 1313 که دانشگاه تهران رسما  تاسیس گردید،  از او دعوت می شود تا در ابن نهاد علمی  همکاری نماید ، و  او نیز از آغازین سال تاسیس دانشگاه تهران با تمام توان و تلاش همت  نمود،  استاد  الحق  از ذخایر علمی و ادبی کشور می باشد، و به عنوان  استاد تاریخ ادبیات فارسی در دانشکده ادبیات و استاد تصوف اسلامی در دانشکده علوم معقول و منقول به تدریس پرداخت ،  و سپس معاون دانشکده معقول و منقول (الهیات و معارف اسلامى)، ریاست همان دانشکده ، نماینده مجلس و عضو   فرهنگستان ایران، عضو شوراى  فرهنگى، عضوشوراى دانشگاه، عضوشوراى مرکزى دانشگاهها و  شوراى عالى وزارت فرهنگ سابق و ریاست یکی از کتابخانه های مهم آن زمان که پس از بازنشستگى تا پایان عمر که دیری ناپایید  باقى  بودند.

شیوه تدریس و نحوه آموزش،تعلیم ،تربیت کاری بس سخت و دشوار است، که الحق کارمعلمی شغل انبیاء الهی است، چون فردی که در مقام  و منزلت استاد ، دبیر  و معلم می  بایست  در کنار کار ، تدریس روزانه خود  ، هر روز بر آموخته های  قبلی خود بیفزاید، تا چراغ علم آن چنان نورافشانی کند ، که بتواند تاریکی های جهل را محو کند.

در آسمان پهناور  ادب پارسی بخصوص در این یکصد سال  اخیر ما  شاهد  شهاب بارانی از  بزرگان ادب پارسی بودیم ، که  نام این بزرگان  را  قطعا در محافل علمی  ادبی، و چاپ  کتاب های مختلف زبان  و ادبیات پارسی مشاهده نمودید،  و هر کدام  آنان  به  تنهایی از مفاخر زبان  ادبیات  پارسی محسوب می شوند،  و خود این مفاخر و اسطوره های ادبی  ذیل  افتخار داشتند، که همگی  شاگردی این  استاد ارجمند  دانشور، اندیشمند  گرانمایه، گرانسنگ و  ادیب توانمند در عرصه زبان و ادب پارسی را داشتند،  که الحق شاگردی در محضر او هویت و  اعتبار و ارزش علمی برای اهل علم  و تحقیق  است.

شاگردان استاد عبارتند از :دکتر زرین کوب، دکتر شهیدی، دکتر شفیعی کدکنی، دکتر علی محمد حق شناس، دکتر حسین خطیبی، دکتر سادات ناصری، دکتر امیر حسین یزدگردی،  دکتر سیمین دانشور همسر استاد جلال آل احمد ، دکتر ضیاءالدین سجادی، دکتر مظاهر مصفا، دکتر معین، دکتر اسماعیل حاکمی، دکتر حمیدی، دکتر بحرالعلومی، دکتر خانلری، دکتر احمد علی رجایی، دکتر احمد مهدوی دامغانی، دکتر محمد جعفر محجوب، دکتر غلامحسین یوسفی و....

آنچه از صفات بارز استاد نقل  شده این است، که  استاد فرزانه  و فرهیخته جناب فروزانفر از ظرافت ها ولطافت های ادبی بهره فراوان داشتند، ایشان همچین فردی، شوخ طبع ،موقع شناس، سحر خیز و دوستدار اشعار مولانا بودند که مطالعات فراوانی در خصوص تصوف و عرفان داشتند و این مجموعه علمی و سیطره که در علوم ادبی وکلامی داشتند و از ایشان  فردی محقق و پژوهشگر  ساخته  و سبب شده که شاگردان ایشان ارتباط خوبی با ایشان برقرارنمایند و نوعی رابط مرید ومراد و تعلق خاطر به شخص ایشان وجایگاه علمی و فرهنگی ایجاد نمایند.

  مرحوم  جناب دکتر زرین کوب که از عالمان زمانه خویش بودند .  و در آثار مولانا ، حافظ و اساسا شعر شناسی  از نوابغ و نوادر  روزگارماست وکتابهای متعددی ومقالات ارزشمندی  از ایشان در شناخت مولانا و حافظ  دارد وکتابهای مشهوری همانند دوقرن سکوت ، پله پله تا ملاقات خدا، از کوچه رندان ،بحر در کوزه ،سر نی ، با کاروان حله   خود در مقام شاگردی در وصف استادبدیع الزمان فرزانفر  چنین می گویند :

«معلم و استادی دلسوز و صمیمی بود. درس او تنها تعلیم نبود، هم تهذیب بود و هم در حین حال تفریح. با این همه، توفیق او در کار معلمی در بین استادان ادب عصر به‌کلی بی‌سابقه بود... شعر را به سبک قدما محکم و متین می‌گفت، مخصوصاً به شیوه ناصرخسرو و خاقانی علاقه داشت .....فروزانفر نه فقط در زمینه مثنوی و مولانا، بلکه درتمام قلمرو فرهنگ اسلامی ایران محققی بی‌بدیل بود. هنوز با وجود مرور یک ربع قرن از غیبت او، هر چه امروز نزد ما در زمینه عرفان و ادب جدی و درخور ارج است میراث اوست و آنچه از حوزه تاثیر تعلیم بلاواسطه یا مع‌الواسطه او خارج است، غالباً از عمق و لطف و تأمل خالی به نظر می‌رسد. حوزه کنجکاویش وسیع و عرصه استعدادش تقریباً نامحدود بود. در جوانی، مخصوصا در اوایل ورود به تهران در زمینه شعر و شاعری هم طبع‌آزمایی کرده بود. پاره‌ای از اشعارش هم در همان ایام شهرت و قبول قابل ملاحظه‌ای یافته بود. اما او شاعری را پیشه نکرد»...  

استاد فرزانه و فرهیخته  جناب فروزانفر سفرهای علمی مختلف و  متعددی به خارج از کشور نموده ؛ لبنان و  پاکستان، بازدید از مؤسسات خاور شناسی اروپا، ترکیه برای  زیارت آرامگاه مولانا ، افغانستان، و اکثر خاورمیانه   عربستان ، اردن و سوریه، مراکش و .....

افسوس که این استاد فرزانه پس از بازنشستگی در سال 1346 تا زمان وفاتش که در اردیبهشت سال 1349 در سن 73رخ داد  اگر عمر طولانی داشتد.  قطعا خدمات اررشمند ایشان بی شمار بود ،بهر حال بصورت اجمالی نگاهی به آثار ایشان نمایم :

آثار و تألیفات: 

آثار استاد فروزانفر عمدتا در چند حوزه قرار می گیرد. 1- تاریخ ادبیات 2- مولوی پژوهی 3- تصحیحات.

فروزان فر، در میان محققین معاصر ایران، به خاطر حافظه قوی و سرعت انتقال شدیدی که داشت، مقامی خاص را احراز کرد و آثار تحقیقی او از نوعی شم انتقادی و نکته سنجی خاصی برخوردار است. مهمترین حوزه تحقیقات او، چنانکه از آثارش پیداست، مولوی شناسی است. بدیع الزمان آثار زیادی دارد که مهمترین آنها عبارتست از:

سخن و سخنوران، 1312 هـ ش، 

رساله در تحقیق احوال و زندگی مولوی (1315 هـ ش)، 

تاریخ ادبیات ایران (1317 هـ ش)، 

فرهنگ تازی به پارسی (فقط حروف ا - د) 1319 هـ ش، 

خلاصه مثنوی (1321 هـ ش)، 

مأخذ قصص و تمثیلات مثنوی 1333 هـ ش، 

احادیث مثنوی 1334 هـ ش، 

زنده بیدار (ترجمه حی بن یقظان) 1334 هـ ش، 

شرح حال و نقد و تحلیل آثار عطار، 1340 هـ ش، 

شرح مثنوی شریف که در 3 جلد است، 48- 1346 هـ ش.

او هم چنین این کتابها را تصحیح و منتشر کرد. فیه ما فیه مولوی، معارف بهاء ولد، کلیات شمس تبریزی، معارف بهاء الدین محقق ترمذی، ترجمه رساله قشریه، مناقب اوحدی کرمانی.