تحصیل علم برای زنده کردن دین

بسم الله الرحمن الرحیم

مطالبی که درباره گام نهادن در راه تحصیل علم و فضائل علمای اسلام، به ما آموخته اند، آنقدر بلند و با عظمت است که هر طلبه ای با شنیدن آنها به وجد می آید و آرزو می کند و برای تلاش در این مسیر صعب، انرژی می گیرد. قطعا برای بهره مندی از این برکات و فضائل، شرایطی لازم است.

در این نوشتار، از بیانات استاد بزرگ و عارف واصل، «مرحوم آیت الله حق شناس» درسهایی در این باره فرا می گیریم، هم ارزش تحصیل و هم شرایطی چون قصد قربت، قصد زنده دین اسلام، علمی که موجب نفع مردم و پیاده کردن اسلام در شخص و در جامعه شود و... و در نوشتار بعدی نکات بیشتری را از زبان استاد می خوانیم.

ارزش تحصیل علم برای زندن کردن دین

استاد حق شناس می فرماید:

«قال رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: «مَنْ جَاءَهُ الْمَوْتُ وَ هُوَ یَطْلُبُ‏ الْعِلْمَ‏ لِیُحْیِیَ‏ بِهِ الْإِسْلَامَ كَانَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْأَنْبِیَاءِ دَرَجَةٌ وَاحِدَةٌ فِی الْجَنَّةِ» (1)

هر كس به قصد زنده کردن دین اسلام تحصیل علم كند، در بهشت بین او و بین انبیاء یك درجه فاصله است.

حضرت فرمودند: «عُلَمَاءُ أُمَّتِی‏ كَأَنْبِیَاءِ بَنِی‏ إِسْرَائِیلَ‏» (2) یعنی علمای امت من مانند أنبیاء بنی اسرائیل‌اند.

البته روایت دیگری هم هست ‌كه‌ «علماء امتى‏ أفضل‏ من‏ انبیاء بنی‏ إسرائیل» (3) اما این روایت درباره‌ی ائمه معصومین (علیهم السلام) است، زیرا اگر این روایت دوم درباره‌ی علماء باشد؛ تفضیل غیرمعصوم برمعصوم لازم می‌آید که آن ‌هم غلط است.

«الْعَالِمُ یُنْتَفَعُ بِعِلْمِهِ خَیْرٌ وَ أَفْضَلُ مِنْ‏ عِبَادَةِ سَبْعِینَ‏ أَلْفَ‏ عَابِدٍ» (4)

عالمی كه با علمش به دیگران انتفاع بدهد و علمش را در دسترس مردم بگذارد، این عمل او از عبادت هفتاد هزار عابد  افضل و برتر است.» (5)

اشاره‌ای بود به موقعیت شما طلبه ها

آیت الله حق شناس می فرماید:

«حضرت فرمودند: «إِنَّ فَضْلَ‏ الْعَالِمِ‏ عَلَى‏ الْعَابِدِ كَفَضْلِ‏ الْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ عَلَى سَائِرِ الْكَوَاكِبِ» (6) ماه در شب چهاردهم چگونه است؟ چطور ماه شب چهاردهم به ستارگان شرافت دارد، عالم هم نسبت به عابد اینگونه است. عابد می‌خواهد خودش را نجات بدهد؛ ولی عالم سعی می‌كند كه بگیرد غریق را، می‌خواهد كسی از بین نرود.

این است كه فرمود: صبح كن در حالی که یا عالمی، یا متعلم و یا مستمع و یا دوستدار اهل علم، و پنجمی نباش كه در معرض هلاكت خواهی بود.

دركتاب غوالی اللئالی تألیف ابن ابی جمهور احسائی، روایت شده است كه می‌فرماید: «اغْدُ عَالِماً أَوْ مُتَعَلِّماً أَوْ مُسْتَمِعاً أَوْ مُحِبّاً لَهُمْ‏ وَ لَا تَكُنِ الْخَامِسَ فَتَهْلِكَ» (7)

یا باید دانشمند باشی و راه را بدانی، داداش جون! یا متعلم باشی مثل شماها، یا مستمع و شنونده‌ی علم،- البته در شما دو حیثیت جمع است، هم متعلم‌اید هم مستمع و شنونده- یا اینكه دوستدار اهل علم باشید و پنجمی نباشید که هلاک خواهید شد.

ببین داداش جون! تعلیم علم، شغل انبیاست. شهید(ره) در کتاب آدابُ ‌المتعلمین می‌فرماید: آن عالم عاملی كه اسلام را در میان مردم پیاده می‌كند، نسبت به مقام پیامبران یك درجه فاصله دارد. این‌قدر درجه‌اش بالاست. بله، باباجان من! پس بنابراین، اول انبیاء‌ شفاعت می‌كنند، بعد علماء، بعد شهداء. این هم اشاره‌ای بود به موقعیت شما.» (8)

اگر از دست رفت قابل جبران نیست

آیت الله حق شناس می فرماید:

«در تفسیر برهان این روایت بیان شده است که یکی از مواعظ لقمان به فرزندش این بود که فرزندم! در شبانه‌روزت اوقاتی برای طلب علم قرار بده. «كَانَ فِیمَا وَعَظَ لُقْمَانُ‏ ابْنَهُ‏ أَنَّهُ قَالَ لَهُ یَا بُنَیَ‏ اجْعَلْ‏ فِی‏ أَیَّامِكَ‏ وَ لَیَالِیكَ‏ وَ سَاعَاتِكَ نَصِیباً لَكَ فِی طَلَبِ الْعِلْمِ فَإِنَّكَ لَنْ تَجِدَ لَهُ تَضْیِیعاً مِثْلَ تَرْكِهِ» (9)

ببینید چقدر شرع انور به تحصیل علم اهتمام دارد كه شما باید در شبانه‌روز ساعتی را برای یادگیری علمی كه از ماوراءالطبیعه آگاه می‌كند، صرف نمایید. معمولاً این علومی كه ما تحصیل می‌كنیم - مانند برق و مکانیک و فیزیک و شیمی و..- تا لب گور است و به فرمایش نبی‌اکرم (صلوات الله علیه و آله) اینها فضل‌اند. علم آن است كه انسان را به حضرت صانع و به نبی اكرم (صلی الله علیه و آله) آگاهی بدهد.

فوت مال قابل جبران است؛ اما علم نه.

«فانك لن تجد له تضییعاً مثل تركه»، اگر مال شما از بین برود، قابل جبران است؛ اما این ساعتی که باید برای تحصیل علم قرار دهی، اگر از دست رفت قابل جبران نیست.» (10)

کدام برتر است؟ دعا و عبادت، یا طلب علم دین

آیت الله حق شناس می فرماید:

«شخصی عرض‌كرد: یارسول‌الله! یک عده‌ای در مسجد مشغول دعا  خواندن هستند و عده‌ی دیگری هم در طرف دیگر مسائل حلال و حرام خود را یاد می‌گیرند. حضرت فرمودند: هر دو خیر است. عرض كرد: یارسول‌الله! كدام افضل است؟ حضرت فرمودند: آن جمعی كه مشغول یادگیری مسائل حلال و حرام هستند، زیرا من مبعوث شدم تا حلال و حرام را برای افراد جامعه بیان كنم.» (11)

طلب علم در بستر بیماری و در حال احتضار

آیت الله حق شناس می فرماید:

«در این یک هفته‌ای که بنده در خدمت آقایان نبودم، در همان حالت افتاده در بستر بیماری مطالعه می‌کردم و برای ابوریحان بیرونی –که در حال احتضار هم مشغول تحصیل علم بود- طلب مغفرت می‌کردم. ایشان استاد بودند، ولو در علومی مانند ریاضی و...» (12)

چه درس خواندنی؟

آیت الله حق شناس می فرماید:

«درس خواندن باید جنبه‌ی عبادی پیدا بکند، باید با قصد قربت همراه باشد، باید به نیت خدمت به ساحت مقدس شرع، نجات دادن بندگان خدا و متوجه کردن مردم به تکالیفشان باشد.» (13)

و می فرماید:

«اگر کسی مقصود و هدفش از تحصیل علم، خشنودی پروردگار باشد؛ چنین مقامی خواهد داشت، اما اگر - خدای ناکرده- هدف دیگری داشته باشد و به دنبال بحث و مناظرات علمی باشد؛ چنین علمی در برزخ نقشی نخواهد داشت.» (14)

منابع:

(1)   بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏1، ص184، باب1؛ منیة المرید، ص100، فصل2

(2)   بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏2، ص22، باب8؛ منیة المرید، ص182؛ شرح الكافی- الأصول و الروضة (للمولى صالح المازندرانی)، ج‏6، ص54

(3)   بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏35، ص304، باب9

(4)   ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص131، ثواب معلم الخیر

(5)   برگرفته از سایت پایگاه وارثون با اندک تصرف در نقل

(6)   عوالی اللئالی، ج‏1، ص358؛ تفسیر الصافی، ج‏5، ص148

(7)   عوالی اللئالی، ج‏4، ص75

(8)   برگرفته از سایت پایگاه وارثونبا اندک تصرف در نقل

(9)   بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏1، ص169؛ الأمالی (للمفید)، ص292 و 293

(10)                       برگرفته از سایت پایگاه وارثون با اندک تصرف در نقل

(11)                       پایگاه وارثون

(12)                       همان

(13)                       همان

(14)                       همان

تهیه و فرآوی : حامد رهنما ، گروه حوزه علمیه تبیان