معرفی ویژگی های ممتاز انسانی
آری، (امروز هم) اگر استقامت و تقوا پیشه کنید و دشمن به همین زودی به سراغ شما بیاید، خداوند شما را به پنج هراز نفر از فرشتگان که نشانه هایی با خود دارند، مدد خواهد داد .
قرآن در قالب داستان های خویش از صفات ممتاز مردان و زنان پاك نهاد و به ویژه انبیاء گفتگو می كند و بدین ترتیب پلكان ترقی و راه رشد را در فضایی زیبا و خیال انگیز، در برابر دیدگان مخاطبانِ خویش می نهد: « فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ»؛ « به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان [مردم] نرم (و مهربان) شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می شدند».(1)
« لَقَدْ جَاءكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْكُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ»؛ « قطعا برای شما پیامبری از خودتان آمد كه بر او دشوار است شما در رنج بیفتید، به [هدایت] شما حریص و نسبت به مؤمنان دلسوز مهربان است».(2)
تقویت و آرامش بخشی به پیامبر صلی الله علیه و آله و امید آفرینی در مؤمنان
قرآن تأكید بسیاری بر پیروزی نهایی حق و نابودی سپاه كفر و شرك و نهادهای باطل کرده است. تبیین پیروزمندی حق در گستره تاریخ و نشان دادن صدق بودن وعده های الهی و نیز تقویت روحی پیامبر صلی الله علیه و آله و اطمینان بخشیدن به پیروان او به منظور جد و جهد بیشتر در مسیر دین و از سوی دیگر جنگ روانی علیه مشركان بوده است: « فَکُلاًّ أَخَذْنا بِذَنْبِهِ فَمِنْهُمْ مَنْ أَرْسَلْنا عَلَیْهِ حاصِبًا وَ مِنْهُمْ مَنْ أَخَذَتْهُ الصَّیْحَةُ وَ مِنْهُمْ مَنْ خَسَفْنا بِهِ اْلأَرْضَ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَغْرَقْنا وَ ما کانَ اللّهُ لِیَظْلِمَهُمْ وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ»؛ « ما هر یک از آنان را به گناهانشان گرفتیم، بر بعضی از آن ها طوفانی از سنگریزه فرستادیم و بعضی از آنان را صیحه آسمانی فروگرفت و بعضی دیگر را در زمین فرو بردیم و بعضی را غرق کردیم؛ خداوند هرگز به آن ها ستم نکرد، ولی آن ها خودشان بر خود ستم می کردند». (3)
« بَلی إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ یَأْتُوکُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا یُمْدِدْکُمْ رَبُّکُمْ بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِکَةِ مُسَوِّمینَ»؛ « آری، (امروز هم) اگر استقامت و تقوا پیشه کنید و دشمن به همین زودی به سراغ شما بیاید، خداوند شما را به پنج هراز نفر از فرشتگان که نشانه هایی با خود دارند، مدد خواهد داد».(4)
ارائه ارزش های كلیدی اخلاقی
كنترلِ هیجانات و صبر و استواری روحی و روانی، از جمله مهم ترین ویژگی های تأثیرگذار در موفقیت آدمی در بُحران ها و رسیدن به یك تصمیم منطقی و مناسب است. قرآن در قالب داستان های خویش بر اهمیت استقامت بر اهداف و آرمان ها و هدایت خردمندانه ماجراها به عنوان یك ارزش اخلاقی و نیز دیگر ارزش های اخلاقی تأكید می كند: « أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْساء وَ الضَّرّاء وَ زُلْزِلُوا حَتّی یَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتی نَصْرُ اللّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللّهِ قَریبٌ» ؛ « آیا گمان کردید داخل بهشت می شوید، بی آنکه حوادثی همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟ همانان که گرفتاری ها و ناراحتی ها به آن ها رسید و آن چنان ناراحت شدند که پیامبر و افرادی که ایمان آورده بودند، گفتند: پس یاری خدا کی خواهد آمد؟ (در این هنگام تقاضای یاری از او کردند و به آن ها گفته شد:) آگاه باشید، یاری خدا نزدیک است».(5)
ترسیم اصل آزمایش امت ها با سختی ها
اگر امت ها توانستند در امتحان الهی همراه با پیامبرشان بر سر پیمان الهی خویش استوار بمانند و راه ایمانی خویش را ادامه دهند، به فلاح رسیدند و سرفراز شدند و اگر در این امتحان فرو ماندند، از سعادت محروم گشته و سرشكسته گردیدند و از رستگاری دنیا و آخرت محروم ماندند. آزمون سختی ها برای همه امت ها بوده است و سنت تخلف ناپذیر الهی به شمار می آید: « وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلی أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَأَخَذْناهُمْ بِالْبَأْساء وَ الضَّرّاء لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ» ؛ « ما به سوی امت هایی که پیش از تو بودند، (پیامبرانی) فرستادیم؛ (و هنگامی که با این پیامبران به مخالفت برخاستند،) آن ها را با شدت و رنج و ناراحتی مواجه ساختیم؛ شاید (بیدار شوند و در برابر حق) خضوع کنند و تسلیم گردند».(6)
« وَ لِیَبْتَلِیَ اللّهُ ما فی صُدُورِکُمْ وَ لِیُمَحِّصَ ما فی قُلُوبِکُمْ وَ اللّهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ»؛ « و این ها برای این است که خداوند، آنچه در سینه هایتان پنهان دارید، بیازماید و آنچه را در دل های شما (از ایمان) است، خالص گرداند و خداوند از آنچه در درون سینه هاست، باخبر است».(7)
ارائه اصول و شیوه های تبلیغ
آیات قرآن و به ویژه داستان های قرآنی دورنمای شیوه های تبلغی مؤثر و روش های كارآمد برای این رسالت است. چگونگی مواجهه سازنده با مردم و به كار گرفتن راهكار و فنونی كه موعظه با اقشار و اصنافِ گوناگون را ثمربخش نماید و سیر معنوی آن ها را سرعت بخشد، در لابه لای آیات و قصص قرآن به خوبی نمایان است و درسِ تربیتی بزرگی برای مربیان و مبلغان دین در عصر حاضر می باشد.
« ادْعُ إِلی سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی هِیَ أَحْسَنُ» ؛ « با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما و با آن ها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن».(8)
دعوت به آزادی هدفمند، دعوت به پرهیزگاری و ورع، دعوت به تعلیم و تزكیه، نوید و هشدار نسبت به رفتارهای ارزشی و ضدارزشی مردم، دعوت به پرستش و محبت خداوند، دعوت به برپا داشتن قسط و عدل و دعوت به گوهرهای سه گانه دین: توحید، نبوت، معاد(9) از جمله پیام های قرآن در تبلیغ به سفرای الهی است.(10)
پی نوشت ها:
1. آل عمران: 159.
2. توبه: 128.
3. عنکبوت: 40.
4. آل عمران: 125.
5. بقره: 214.
6. انعام: 42.
7. آل عمران: 154.
8. نحل: 125.
9. ر.ک: آل عمران: 64، شعراء: 106 – 105، بقره: 129، سبأ: 28، توبه: 24، حدید: 25، انبیاء: 25.
10. ر.ک: فصلنامه پژوهش های قرآنی، مقاله اهداف تربیتی در قصه های قرآنی.
زهرا رضاییان
بخش قرآن تبیان
