چوبسا و سوهانکاری (قسمت اول)
فرم دادن قطعات
دانش پژوهان عزیز، یکی از مهارتهای پرکاربرد که در بسیاری از پروژهها مورد استفاده قرار میگیرد، مهارت سوهان کاری و فرم دادن قطعات است که در زیر توضیحاتی در مورد آن ارائه میشود.
سوهانکاری یکی از روشهای تراشیدن سطوح سخت، منحنی (محدب و مقعر) و قطعات فرمدار چوب، فلز، مواد مصنوعی و... است که به وسیله سوهانها و چوبساهای معمولی دستی یا ماشینی برقی و پنوماتیکی انجام میپذیرد. این نوع ابزارها معمولاً از جنس فولاد ابزار با کربن زیاد یا فولاد آلیاژی کُرمدار تحت شرایط و روشهای خاصی درست میشوند (شکل 1).
انتخاب سوهان و چوبسا مناسب با نوع کار از نظر فرم و آج:
چوبسا و سوهان بسته به نوع کار، در فرمهای مختلفی موجود است. جهت تأمین بازده مطلوب در امور چوبسایی و سوهانکاری لازم است مطابق دستورالعمل زیر عمل کنید:
الف. ابتدا ارتفاع سطح کار را در حالتی که به گیره بسته شده کنترل کنید.
ب. طوری بایستید که پای چپ شما با امتداد خط محور گیره، زاویهای حدود 30 درجه بسازد. پای راست را نیز به اندازه طول سوهان مورد استفاده عقبتر و تحت زاویه 75 درجه بر زمین قرار دهید (شکلهای 2 و 3).
ت. جهت ساییدن سطوح در نظر داشته باشید که ابتدا از چوبسا مناسب با فرمکار، جهت زبرسابی و سپس از سوهان، جهت تسطیح و پرداخت سطح مورد نظر استفاده کنید.
نحوه صحیح در دست گرفتن و هدایت سوهانها و چوبساها بستگی به نوع کار، فرم و اندازه سوهان دارد.
ث. همانطور که میدانید آجهای چوبسا و سوهان عموماً مشابه گرههای کوچکی هستند که در کنار هم و پشت سر هم واقع شدهاند.
از نقطه نظر اندازه آج، سوهانها و چوبساها به سه نوع نرم، متوسط و خشن تقسیم میشوند. نرمی و خشنی سوهان بر حسب آجهایی که در یک سانتیمتر طول سوهان ایجاد شده سنجیده میشود؛ در حالی که در چوبسا تعداد آجها در یک سانتیمتر مربع آن محاسبه میشود.
ج. جهت دستیابی به سطوح مطلوب در هنگام چوبسایی و سوهانکاری سطوح مجذوب و مقعر و تخت، انتخاب سوهان و چوبسا متناسب، با حجم براده یا تراشهبرداری از سطح چوب و... رابطه مستقیم دارد. هرچه حجم برادهبرداری بیشتر باشد، از چوبسا و سوهان خشنتر و هرچه حجم برادهبرداری کمتر باشد، از چوبسا و سوهان ظریفتر استفاده کنید (شکل 5).
شکل 5. چوبساکاری یک پایه فرمدار
چوبسا و سوهان تخت:
به طوری که میدانید سطوح چوب پس از برش در حالتهای خاص (سطوحی که امکان رنده کردن آن وجود ندارد) نیاز به چوبساکاری و سوهانکاری دارد. به همین منظور (ساییدن سطوح تخت) ابتدا از چوبسا تخت جهت زبرسایی و سپس، از سوهان تخت جهت پرداخت آن سطوح استفاده کنید (شکلهای 6، 7 و 8).
شکل 6. چوبسا تخت
به منظور به کارگیری چوبسا یا سوهان تخت، قطعه مورد نظر را به گیره ببندید و مطابق اصول فنی، ابتدا چوبسا یا سوهان را در دست بگیرید و در مقابل قطعه کار ایستاده سطح آن را به ترتیب زیر چوبسایی یا سوهانکاری کنید:
الف. چوبسا یا سوهان را در ابتدای قطعه مورد نظر قرار داده عمل ساییدن را طوری انجام دهید که پیشروی سوهان یا چوبسا تحت زاویه لازم (معمولاً 20 درجه) انجام گیرد. بهتر است در یک رفت سوهان، سطح وسیعتری از نقطه ساییده شود. حرکت دست باید هماهنگ با حرکت رفت و برگشت سوهان یا چوبسا انجام گیرد. (شکلهای 9 و 10)
ب. در امور چوبسایی و سوهانکاری سطوحی که مستلزم دقت عمل زیادی نیست (پیشسایی با چوبسا یا سوهان)، از نیروی وزن بدن (از مچ پا به بالا) استفاده بیشتری کنید.
شکل 9. نحوه استقرار در مقابل قطعه کار و شروع عمل سوهانکاری
شکل 10. نحوه پیشروی سوهان یا چوبسا
هرچه به اندازه مورد نظر نزدیکتر شدید، حرکت نوسانی بدن خود را کم کنید و به نحوه صحیح هدایت سوهان یا چوبسا در امتداد سطح کار توجه بیشتری کنید (شکل 11).
پ. توجه داشته باشید دست چپ وظیفه اعمال نیروی عمودی بر روی سوهان یا چوبسا و حفظ امتداد آن را به عهده دارد، اما دست راست باید علاوه بر تأمین نیروی عمودی بر روی سوهان یا چوبسا، وظبفه تأمین نیروی برش آن را نیز به عهده گیرد.
ت. سوهان یا چوبسا را طوری حرکت دهید تا همواره در یک امتداد حرکت کرده حالت نوسانی نداشته باشد (شکل 12).
ث. در پایان عمل چوبساکاری یا سوهانکاری، سطح ساییده شده را با گونیای ساده (90 درجه) کنترل کنید؛ به طوری که سطح مورد نظر کاملاً گونیایی باشد (شکلهای 13 و 14).
شکل 13. سطح گونیا نشده
شکل 14. سطح گونیا شده
تنظیم: منا جاسبیبخش پژوهشهای دانش آموزی تبیان، تهیه: علیرضا سرمدی