تبیان، دستیار زندگی
خداوند كسى را گمراه نمى‏كند، بلكه هر كس در برابر حقایق قرآن بایستد، خود گمراه مى‏شود و بدین معنى مى‏توان گفت كه قرآن...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

خداوند چه کسانی را گمراه می کند ؟


خداوند كسى را گمراه نمى‏كند، بلكه هر كس در برابر حقایق قرآن بایستد، خود گمراه مى‏شود و بدین معنى مى‏توان گفت كه قرآن، سبب گمراهى او گردید.


قرآن

مثال‏هاى قرآن، وسیله تربیت و رشد

إِنَّ اللَّهَ لا یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلاً ما بَعُوضَةً فَما فَوْقَها فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَ أَمَّا الَّذِینَ كَفَرُوا فَیَقُولُونَ ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلاً یُضِلُّ بِهِ كَثِیراً وَ یَهْدِی بِهِ كَثِیراً وَ ما یُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفاسِقِینَ (بقره 26)

همانا خداوند از اینكه به پشه‏اى (یا فروتر) یا بالاتر از آن مثال بزند شرم ندارد، پس آنهایى كه ایمان دارند مى‏دانند كه آن (مثال) از طرف پروردگارشان به حقّ است، ولى كسانى كه كفر ورزیدند گویند: خداوند از این مثل چه منظورى داشته است؟ (آرى،) خداوند بسیارى را بدان (مثال) گمراه و بسیارى را بدان هدایت مى‏فرماید. (امّا آگاه باشید كه) خداوند جز افراد فاسق را بدان گمراه نمى‏كند.

كلمه «بعوض» به معناى پشه و ریشه‏ى آن از «بعض» مى‏باشد كه به جهت كوچكى جثّه به آن اطلاق شده است. (مفردات راغب)

مثال‏هاى قرآن، براى همه‏ى مردم است و از هر نوع مثلى نیز در آن آمده است:

«وَ لَقَدْ ضَرَبْنا لِلنَّاسِ فِی هذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ» ( روم، 58)  البتّه این مثل‏ها را نباید ساده انگاشت، زیرا دانشمندان، كُنه آن را درك مى‏كنند: «وَ تِلْكَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ وَ ما یَعْقِلُها إِلَّا الْعالِمُونَ» (عنكبوت، 43) در مثال زدن، تذكّر، تفهیم، تعلیم، بیان و پرده‏بردارى از حقایق نهفته است و در كتاب‏هاى آسمانىِ پیشین نیز همانند تورات و انجیل و در سخنان رسول اكرم و ائمه اهل بیت علیهم السلام فراوان دیده مى‏شود. در تورات نیز بخشى به نام «أمثال سلیمان» وجود دارد.

خداوند كسى را گمراه نمى‏كند، بلكه هر كس در برابر حقایق قرآن بایستد، خود گمراه مى‏شود و بدین معنى مى‏توان گفت كه قرآن، سبب گمراهى او گردید

بعضى از مخالفان اسلام كه از برخورد منطقى و آوردن مثلِ قرآن عاجز ماندند، مثال‏هاى قرآن را بهانه قرار داده و مى‏گفتند:

شأن خداوند برتر از آن است كه به حیواناتى چون مگس یا عنكبوت مثال بزند. (منظور آنها از مگس و عنكبوت دو آیه ذیل است: در آیه 73 سوره حج مى‏خوانیم:إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ یَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَیْئاً لا یَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ:" آنها كه مورد پرستش شما هستند هرگز نمى‏توانند" مگسى" بیافرینند اگر چه دست به دست هم بدهند، حتى اگر مگس چیزى از آنها برباید آنها قدرت پس گرفتن آن را ندارند، هم طلب كننده ضعیف است و هم طلب شونده".

و نیز در سوره عنكبوت آیه 41 وقتى كه مى‏خواهد ناتوانى بت پرستان را در تكیه گاه‏هایى كه براى خود انتخاب كرده‏اند مجسم سازد آنها را تشبیه به عنكبوتى مى‏كند كه آن لانه سست را براى خود انتخاب كرده است، كه سستترین خانه‏ها در جهان خانه عنكبوت است (مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِیاءَ كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتاً وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْكَبُوتِ لَوْ كانُوا یَعْلَمُونَ‏)

و دائم اظهار می داشتند كه این مثال‏ها با مقام خداوند سازگار نیست. و بدینوسیله در آیات قرآن تشكیك مى‏كردند.( اصولًا چرا خداوند از مثال زدن به پشه، شرم كند؟ مگر آفریدن پشه، شرم داشت كه مثال زدن به آن نیز شرم داشته باشد؟

كوچكى پشه نباید مورد بهانه باشد، زیرا همین پشه تمام اعضاى فیل را در اندازه كوچكتر دارد و علاوه بر آن دو شاخك نیز دارد. خرطوم تو خالىِ آن همانند ظریف‏ترین و دقیق‏ترین سرنگ است كه مى‏تواند این پشه‏ى كوچك، بزرگترین حیوان را عاجز كند. از امام صادق علیه السلام نقل شده است كه به كوچكى پشه ننگرید كه هر چه فیل دارد او هم دارد، به علاوه دو بال كه فیل ندارد. «تفسیر مجمع البیان»)

خداوند با نزول این آیه به بهانه‏گیرى‏هاى آنان پاسخ مى‏دهد.

قرآن

چرا خداوند گروهى را با قرآن و مثال‏هاى آن گمراه مى‏كند؟

خداوند كسى را گمراه نمى‏كند، بلكه هر كس در برابر حقایق قرآن بایستد، خود گمراه مى‏شود و بدین معنى مى‏توان گفت كه قرآن، سبب گمراهى او گردید.

چنان كه در پایان همین آیه مى‏فرماید: «وَ ما یُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفاسِقِینَ» یعنى‏ فسق مردم سبب گمراهى آنان مى‏باشد.

راستى مگر مى‏شود خداوند مردم را به ایمان تكلیف كند، ولى خودش آنان را گمراه كند!؟ و مگر مى شود این همه پیامبر و كتب آسمانى نازل كند، ولى خودش مردم را گمراه كند!؟ مگر مى‏شود از ابلیس به خاطر گمراه كردن انتقاد كند، ولى خودش دیگران را گمراه نماید!؟

گرچه در این آیه، هدایت و گمراهى بطور كلّى به خداوند نسبت داده شده است،ولى آیات دیگر، مسئله را باز نموده و مى‏فرماید: «یَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ أَنابَ» (رعد، 27) خداوند كسانى را هدایت مى‏كند كه به سوى او بروند.

و «یَهْدِی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ» (مائده، 16) به دنبال‏ كسب رضاى او باشند.

و «الَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا» (عنكبوت، 69)آنان كه در راه او جهاد كنند.

در سوره عنكبوت آیه 41 وقتى كه مى‏خواهد ناتوانى بت پرستان را در تكیه گاه‏هایى كه براى خود انتخاب كرده‏اند مجسم سازد آنها را تشبیه به عنكبوتى مى‏كند كه آن لانه سست را براى خود انتخاب كرده است، كه سستترین خانه‏ها در جهان خانه عنكبوت است

و بر عكس، كسانى كه با اختیار خود در راه كج حركت كنند، خداوند آنان را به حال خود رها مى‏كند. مراد از گمراه كردن خدا نیز همین معناست. چنان كه درباره كافران، ظالمان، فاسقان و مسرفان جمله «لا یَهْدِی» بكار رفته است.

به‏قول سعدى:

راه است و چاه و دیده بینا و آفتاب             تا آدمى نگاه كند، پیش پاى خویش‏

چندین چراغ دارد و بیراهه مى‏رود             بگذار تا بیفتد و بیند، سزاى خویش‏

پیام‏های آیه:

1ـ حیا و شرم در مواردى است كه كار شرعاً، عقلًا یا عرفاً مذموم باشد. امّا در بیان حقایق، شرم و خجالت پسندیده نیست. «لا یَسْتَحْیِی»

2ـ حقایق والا و مهم را مى‏توان با زبان ساده و مثال بیان نمود. «أَنْ یَضْرِبَ مَثَلًا»

3ـ مؤمن كلام خدارا باور دارد و مطیع آن است. «فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ»

4ـ مثال‏هاى قرآن، وسیله تربیت و رشد است. «فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ»

5ـ مثال‏هاى قرآن، حقّ و در مقام بیان حقایق است. «أَنَّهُ الْحَقُّ»

انسانِ حقیقت‏جو، از هر نورى راه را مى‏یابد، ولى شخص بهانه‏گیر و اشكال‏تراش، به هر چراغى خرده مى‏گیرد. «ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلًا»

7ـ كفر و لجاجت، عامل بهانه‏گیرى است. «ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلًا»

8ـ فسق، موجب گمراهى و مانع شناخت حقایق است. «وَ ما یُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفاسِقِینَ»

9ـ مثال‏هاى قرآن، وسیله هدایت یا ضلالت است. «یُضِلُّ بِهِ، یَهْدِی بِهِ»

10ـ خداوند، پیمان‏شكن را فاسق و فاسق را گمراه مى‏كند. «وَ ما یُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفاسِقِینَ»

آمنه اسفندیاری

بخش قرآن تبیان


منابع:

1-  تفسیر نورج1

2-  تفسیر مجمع البیان

3-  سوره عنكبوت آیه 41 و 69

4-  مفردات راغب

5-  آیه 73 سوره حج

6-  سوره رعد، آیه 27

7-  سوره مائده، آیه 16