تبیان، دستیار زندگی
نایب التولیه هم فرمان داد همه خادمان لباس متحد الشکل به تن کنند . مکتبخانه های آستان قدس تبدیل به دبستان شد...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حرم رضوی از زمان شهادت تا امروز


حرم رضوی از زمان شهادت تا امروز

اوایل قرن سوم هجری قمری، امام رضا(ع)بعد از شهادت در باغ سناباد نوقان طوس به خاک سپرده شد. ورود به باغ برای افراد متفرقه ممکن نبود چون محل اقامت حاکمان و امیران ناحیه طوس بود. براساس روایات مستندی که وجود دارد، در روزهای نخست شهادت امام، فردی به نام حسین بن علی بن صاعد بربری که پدرش از نزدیکان و راویان حضرت بود، نگهداری و نگهبانی قبر مطهر را برعهده گرفت. زیارت قبر بدون کسب اجازه از حاکمان ممکن نبود. تا اینکه در اواسط قرن سوم گروهی از علویان و سادات موسوی به طوس آمدند و در نوقان اقامت کردند. آنها با توجه به موقعیت های سیاسی-تجاری ای که داشتند با حاکمان منطقه طوس ارتباط برقرار کردند و در اواخر قرن سوم در باغ سناباد به روی عموم مردم گشوده شد.


اوایل قرن چهارم باغ سناباد به مشهد الرضا(ع)و مشهد طوس معروف شد. کم کم برای رفاه و آسایش زائران در جوار بارگاه حضرت رضا (ع)مسجد، مدرسه، زائر سرا و بازار ساخته شد و علمای بسیاری برای تدریس و اقامه نماز روانه روستای سناباد شدند. در سال 366 هجری امیر سبکتکین حکومت خراسان را تسخیر کرد . گروه کرامیه به او نزدیک شدند و سبکتکین را مجبور کردند روضه مبارکه را تخریب کند. هر چند معلوم نیست دقیقاً در چه سالی روضه مطهره تخریب شده اما زمان حکومت سبکتکین، مأموران او زیارت قبر امام را ممنوع و حرم و مشهد الرضا(ع) را ویران کردند.

قرن پنجم؛ تجدید بنا و نصب گنبد

با مرگ سبکتکین، پسرش سلطان محمود به حکومت رسید. او بر خلاف پدرش راه اعتدال را در پیش گرفت و دستور داد روضه مبارک رضویه را تجدید بنا کنند، روستای سناباد را دوباره از نو بسازند و مردم آزادانه قبر امام را زیارت کنند.آیت الله عطاردی به نقل از مورخان در کتاب «جوامع الحکم» می گوید خوابی که سلطان محمود غزنوی از امیر المومنین علی (ع)می بیند باعث می شود او به کارگزارانش دستور دهد دوباره همه چیز را از نو بنا کنند. گنبدی که اکنون روی قبر مطهر قرار دارد همان گنبدی است که محمود غزنوی بنا کرده است.

قرن ششم؛ مشهد مقدس در آتش

سلجوقیان به حضرت رضا(ع) علاقه داشتند عقل و خرد بر جامعه اسلامی حکومت می کرد اما سال 510هجری، روزعاشورا میان یک نفر علوی و یکی از فقیهان اهل سنت مشاجره ای در گرفت که آتش این نزاع لفظی باعث درگیری و زد و خورد طرفدارانشان شد. شهر به آشوب کشیده شد. پیروان اهل سنت از شهرها و روستاهای اطراف جمع شدند و به مشهد حمله کردند تعدادشان چند برابر شیعیان بود. شهر ویران شد و حرم مطهر در آتش سوخت . خبر که به سلطان سنجر رسید، برآشفت . دستور داد حرم و مشهد مقدس را بازسازی کنند. آن حادثه باعث شد یکی از امیران ناحیه جرجان (گنبد کاووس )که از شیعیان امام رضا (ع) بود برای حفاظت از این شهر مقدس با هزینه شخصی خود گرداگرد شهر بارویی بسازد و دروازه ای بنا کند. این بارو با توسعه شهر مشهد مرتب به عقب برده می شد و تا زمان حکومت قاجار حفظ شد.

قرن هفتم:حرم امن رضا(ع)

مشهد در قرن هفتم -یعنی زمان حکومت خوارزمشاهیان -اوضاع خوبی داشت. بخشی از محراب های نفیس و زیبا ،کاشی کاری های رنگارنگ و کتیبه های مختلف که اکنون هم درحرم مطهر وجود دارد، یادگارهای عصر خوارزمشاهیان است. سال 617 زمانی که مغولان به ایران حمله کردند و سپاه چنگیز به شهر طوس رسید، چنگیز به سران لشکر دستور داد وارد مشهد نشوند. او گفت :«هر کس که به مشهد پناه برده، جان و مالش در امان است ». زمان حکومت تیموریان در قرن نهم، سلطنت هرات برعهده شاهرخ -فرزند امیر تیمور بود -این سلطان و همسرش -گوهر شاد به روضه مطهره توجه خاصی داشتند و از خود یادگارهایی ارزشمند بر جای گذاشتند مسجد جامع گوهر شاد، رواق های دارالسیاده ،دارالحفاظ و دارالسلام از جمله بناهایی هستند که به همت گوهر شاد در محدوده حرم ساخته شده اند.

حرم مطهر در زمان صفویه و افشاریه

زمان حکومت پادشاهان صفویه بیشتر کارهای سیاسی شهر مشهد در اختیار علمای شیعه قرار گرفت و نماینده منتخب دولت صفوی رتق و فتق امور آستان قدس رضوی را انجام می داد. شاه عباس که به حکومت رسید، مشهد مقدس رو به عمران و آبادی نهاد و اماکن متبرک اطراف حرم توسعه یافت . او روی گنبد عصر غزنوی گنبد دیگری ساخت و آن را با طلا آراست .

اکنون در کتیبه دور گنبد نام شاه عباس آمده و به پیاده آمدن او از اصفهان تا مشهد اشاره شده است . شاه عباس صندوقی مزین به آیات قرآنی روی قبر مطهر گذاشت که تا سال 1307روی قبر آن حضرت قرار داشت .از پادشاهان عصر صفویه هم رواق ها و کتیبه های نفیس بسیاری در حرم مطهر برجای مانده است . اگر چه زمان حکومت نادرشاه افشار بنای جدیدی احداث نشد اما به دستور او سقاخانه معروف به اسماعیل طلا ساخته شد و مناره کنار ایوان عباسی و ایوان امیر علیشیر نوایی طلاکاری شدند.

روضه رضوی در سه قرن اخیر

در زمان حکومت قاجارها بر ایران هم رواق ها و صحن هایی در حرم مطهر بناشد که از جمله آن می توان به صحن چهار ایوانی، رواق دارالسعاده و دارالضیافه اشاره کرد.

در زمان مظفرالدین شاه نخستین کارخانه برق در شهر مشهد راه اندازی و حرم مطهر رضوی برق کشی شد. سال 1304بعد از اینکه رضا شاه پهلوی به حکومت رسید به مشهدرفت و صندوق در آمد آستان مقدس را تاسیس کرد. مسؤولان آستان هم موظف شدند همه در آمدهای موقوفات، مستغلات و نذورات را در این صندوق جمع کنند. علاوه بر این، عمل به وقف نامه ها و موارد مصرف موقوفات، طبق نیات وقف کننده ها ممنوع شد . نایب التولیه هم فرمان داد همه خادمان لباس متحد الشکل به تن کنند . مکتبخانه های آستان قدس تبدیل به دبستان شد . و معلمان دولتی در آنجا به کار گرفته شدند . زمان رضا شاه صحن موزه حرم، ساختمانی برای موزه و کتابخانه، سالن اجتماعات و تالار تشریفات ساخته شد . ساخت مقبره مجلل و با شکوه شیخ بهاء الدین عاملی و بیمارستان شاه رضا به جای دارالشفای سنتی آستان قدس از دیگر کارهایی است که در زمان رضا شاه پهلوی انجام شد. پس از حوادث خونین مسجد گوهر شاد کارگزاران حکومتی اداراه آستان رضوی را برعهده گرفتند و جواهرات و قندیل های طلایی حرم مطهر به دستور رضا شاه به تهران منتقل شد و در اختیار بانک ملی قرار گرفت . اما سال 1327این اموال با تشریفات خاصی به حرم مطهر برگردانده شد. ساخت کتابخانه رضویه، صحن ها و رواق های مختلف، موزه های متعدد، حوزه علمیه، دانشگاه علوم اسلامی و راه اندازی ده ها موسسه فرهنگی از جمله اقداماتی هستند که در قرن پانزدهم در آستان قدس رضوی انجام شده است.

آستان قدس بعد از انقلاب

در سال های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بناهای مختلفی در محدوده حرم مطهر ساخته شد که می توان به رواق های دارالوالیه ،دارالهدایه ،دارالرحمه ،الدارالحکمه و صحن های قدس، جمهوری اسلامی، جامع رضوی، هدایت و کوثر و طبرسی و بهاء الدین اشاره کرد. در 30سالی که از پیروزی انقلاب می گذرد مؤسسات و سازمان های فرهنگی بسیاری در آستان قدس رضوی شکل گرفته که مهم ترین آن دانشگاه امام رضا(ع)است بنیاد پژوهش های اسلامی، موسسه چاپ و انتشارات ،شرکت به نشر و موسسه آفرینش های هنری نهم از دیگر مراکز فرهنگی آستان قدس رضوی است که بیشتر آنها در دهه 70فعالیت خود را آغاز کرده اند. از دیگر فضاهای ساخته شده در حرم می توان به موزه های آستان اشاره کرد؛ موزه نسخ خطی قرآن، فرش، هدایای رهبری، سکه و مدال، تمبر و اسکناس ،تاریخ مشهد، ظروف ، صدف و موزه هنر. آستان قدس رضوی در سال های اخیر بیمارستان و دارالشفای امام رضا(ع)را در جوار بارگاه ملکوتی راه اندازی و داروخانه ای هم به نام آن حضرت تأسیس کرده تا زائران حرم مطهر به امکانات پزشکی دسترسی آسان تری داشته باشند. این آستان در امور کشاورزی و باغداری و دامی هم فعالیت گسترده ای دارد و تا کنون در این راه گام های مؤثری برداشته است.


منبع:نشریه ضمیمه آیه آبان ماه 88

بخش حریم رضوی