تبیان، دستیار زندگی
تپه آسیاب این محوطه تاریخی در پنج کیلومتری شرق کرمانشاه، مشرف بر رودخانه قره سو قرار دارد. در نتیجه گمانه زنی در این تپه، بخشی از یک کلیه مسکونی بیضی شکل به قطر ده متر شناسایی شد که نیمی از آن در داخل زمین حفر شده بود. در د...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

معرفی تپه های باستانی استان کرمانشاه


معرفی تپه های باستانی استان کرمانشاه

تپه آسیاب

این محوطه تاریخی در پنج کیلومتری شرق کرمانشاه، مشرف بر رودخانه قره سو قرار دارد. در نتیجه گمانه زنی در این تپه، بخشی از یک کلیه مسکونی بیضی شکل به قطر ده متر شناسایی شد که نیمی از آن در داخل زمین حفر شده بود.

در داخل این کلبه، بقایای دو اسکلت پوشیده شده با محلول گل آخری شناسایی شد. در کنار این اسکلت ها مقداری بقایای استخوان نیز به دست آمد. از جمله اشیای به دست آمده در تپه، تیغه ها و ریز تیغه هایی است که بر روی بعضی از آنها آثار درخشندگی ناشی از قطع گیاهان دیده می شود. علاوه بر آن در این محوطه، سنگ ساب، مهره های سنگی، قسمتی از دست بند مرمری و قطعاتی از پیکرک های گلی نیز به دست آمده است. در میان پیکرک ها، پلاک هایی با صورت انسانی دیده می شود. کاوش گران تاریخ آثار مکشوفه از این تپه را بین نه تا یازده هزار سال پیش نسبت می دهند.

تپه سراب

این تپه به صورت برجستگی کوچکی در حاشیه شرقی شهر کرمانشاه، در داخل زمین های زراعی روستای «ده پهن» قرار دارد. این محوطه تاریخی در سال 1969 م توسط «رابرت بریدوود» شناسایی و در همان سال توسط وی مورد کاوش قرار گرفت. در نتیجه کاوش در این محوطه، سکونت گاه های مدوری شناسایی شد که کف آنها از سطح زمین های اطراف پایین تر بود. سقف این سکونت گاه ها از نی و گل بود.

مطالعات انجام شده بر روی بقایای استخوان های حیواناتی که از آنها برای مصرف غذایی استفاده شده بود، نشان می دهد در این تپه اجتماع کوچکی در تمام طول سال اقامت داشتند. علاوه بر معماری، تعدادی ابزار سنگی، مهره، ظروف سنگی، دست بندهای سنگی، وسایل ساده آشپزخانه ای، میخ های گلی، توپی ها، گلوله های و دیسک های گلی و پیکره های حیوانی و انسانی شناسایی شد. از این محوطه، در مجموع 797 پیکره حیوانی شامل سگ، خوک، گراز، بز و گوسفند به دست آمده است.

از مجموعه 650 پیکره های انسانی به دست آمده، تعداد هجده عدد آن پیکرک مرد و بقیه پیکرک زن هستند. مشهورترین پیکرک انسانی به دست آمده از این تپه، پیکرک مشهور به « ونوس سراب» است که شهرت جهانی دارد و در موزه ایران باستان نگه داری می شود. این پیکرک زنی را نشان می دهد که نشسته و پاهای خود را دراز کرده است. در ساخت این پیکرک، هنرمند از روش مدل گیری بهره جسته است. در میان پیکرک های حیوانی نیز پیکرک «گراز وحشی» در نوع خود بی همتا است.

از تپه سراب مقدار زیادی قطعات ظروف سفالی به دست آمده است که به سه گروه تقسیم می شوند: سفال با نقش بچه قورباغه، سفال هندسی، سفال با نقوش خطی.

از آنجا که تعداد قابل توجهی از بقایای استخوان حیوانات متعلق به بز است، کاوش گران معتقدند ساکنان سراب، بز را اهلی کرده اند. تاریخ آثار به دست آمده از این تپه را بین هشت تا نه هزار سال پیش می دانند. آزمایشات کربن 14 نیز تا حدودی تاریخ پیشنهادی را تأیید می کند.

تپه گنج دره

تپه گنج دره یا «چیا خزینه» در مسیر جاده کرمانشاه به هرسین در نزدیکی روستای قیسوند قرار دارد. این تپه مخروطی شکل حدود شش متر از سطح زمین های اطراف بالاتر است.

این محوطه نخستین بار در سال 1965 م توسط «فیلیپ اسمیت» مورد گمانه زنی قرار گرفت و در چهار فصل دیگر طی سال های 1967، 1969، 1971 و 1974 م اقدام به حفاری آن نمود. در تپه گنج دره، پنج طبقه استقراری شناسایی شد که از سطح تپه تا خاک بکر با حروف الفبا نشان داده شده است. طبقه A جدیدترین و طبقه E قدیمی ترین طبقات استقراری گنج دره است. طبقه A از سطح تپه تا عمق یک و نیم متری است . در این طبقه، تعدادی گور دوره اسلامی متأخر و در زیر آن بقایایی از اجاق های ساده و دیوارهای دوره نو سنگی که با خشت های قرمز رنگ چیده شده بودند، شناسایی شد. طبقه B از عمق حدو دو متری شروع و تا عمق حدود سه متری ادامه دارد. در این طبقه فضاهای مسکونی که با چینه ساخته شده بودند، شناسایی شد. طبقه Cنیز از عمق حدود 30/3 متری شروع و تا عمق 90/4 متری ادامه دارد. معماری این طبقه استقراری نیز چینه ای است. طبقه D از عمق حدود پنج متری شروع و تا عمق شش متری ادامه دارد. معماری این طبقه ترکیبی از چینه و خشت است. طبقه E از عمق حدود شش متری شروع و تا عمق هفت متری یعنی خاک بکر ادامه دارد. از ویژگی های این طبقه، شناسایی سی حفره بود که تا عمق پنجاه سانتی متری در داخل خاک بکر کنده شده بودند. این حفره ها دارای دهانه ای به قطر هفتاد سانتیمتر تا یک متر بودند.

از بقایای طبقه استقرار D حدود 144 متر مربع از بافت روستا کاوش شده است. آثار معماری این طبقه نشان می دهد در این دوره ساکنان گنج دره در منازلی که دیوارهای آنها را با خشت خام می ساختند، به سر می بردند. خشت ها به شکل مکعب مستطیل های کوچکی که سطح آنها کمی بر آمدگی دارد و به نوع «پلانو کانوکس» معروف هستند. طول این خشت ها بیت پنجاه تا نود و پنج سانتیمتر متغییر است. خانه های این لایه به طور معمول در جهت جنوب شرقی – شمال غربی ساخته شده بود. از سنگ برای پی دیوار استفاده نمی کردند و کف دیوار بعضی از اتاق های خانه ها با گل اندود شده بود.

محلات این دهکده از خانه هایی که بدون فاصله در کنار یک دیگر بنا شده بودند، شکل گرفته بود. به نظر می رسد راه ورود به آنها از پشت بام بوده است. در برخی از خانه ها نیز اتاق های دو طبقه ای ساخته شده بود. روستای گنج دره در این دوره استقراری (طبقه D) در اثر یک آتش سوزی بزرگ کاملاً سوخته و برای مدتی متروک شده است. از جمله یافته های گنج دره، تعداد زیادی قطعات سفالین است که از طبقه D به بالا شروع می شود. البته از طبقه E نیز یک قطعه سفال خاکستری به دست آمده است و به نظر می رسد که نمونه آن نیز از طبقات دیگر شناسایی شده است. ظاهراً ساکنان اولیه گنج دوره از سفال گری به اطلاع بودند.

علاوه بر قطعات سفالین تعدادی از ابزار سنگی از جمله تیغه، خراشنده، سنگ مادرهای مخروطی و ریز تیغه های هندسی نیز به دست آمده است. همچنین تعدادی ظروف سنگی، هاون و دسته هاون، مشته سنگ ساب، چکش سنگی، پیکرک های گلی حیوان و انسان، صفحه های مدور گلی، سوراخ کن های استخوانی، درفش و سوزن استخوانی، مهره های زینتی از جنس صدف نیز در این محوطه شناسایی شده است.

از نظر تدفین نیز بقایای چهل و یک اسکلت شناسایی شده که متعلق به نوزادان تا افراد مسن است. بچه ها را در گوشه اتاق ها به صورت جمع شده و یا درازکش و افراد بالغ را به طور کاملاً جمع شده، دفن می کردند. در یک مورد، مردی را همراه گردن بندی با مهره های سنگی و صدفی دفن کرده بودند. در کنار بقایای اسکلت دیگری، آثاری از حصیر مشاهد شد که به نظر می رسد گاهی از حصیر برای پوشش جسد استفاده می کردند. در یک گور دسته جمعی نیز یک فرد بالغ، یک نوجوان و یک کودک را به هم در داخل تابوت گلی دفن کرده بودند.

بر اساس آزمایشات انجام شده، طبقات A و D گنج دره از اواخر هزاره هشتم و احتمالاً اوایل هزاره هفتم ق.م آغاز می شود و تاریخ طبقه استقراری E بین سال های حدود 7500 تا 8500 ق. م است.

تپه گودین

این محوطه تاریخی در دوازده کیلومتی جنوب شرقی کنگاور و به فاصله یک کیلومتری شمال روستای گودین قرار دارد. ارتفاع این تپه از سطح زمین های اطراف در حدود سی متر و از سطح دریا هزار و چهار صدمتر است. مساحت این محوطه در حدود پانزده هکتار برآورد شده است.

تپه گودین در سال 1961 م شناسایی شد و برای نخستین بار در سال 1965 م توسط «کایلریانگ» مورد گمانه زنی قرار گرفت. پس از آن نیز برای چندین فصل متوالی حفریات منظمی در آن صورت گرفت. آثار به دست آمده معرف یک استقرار طولانی و تقریباً بی وقفه از اواسط هزاره ششم ق.م تا 1600 ق. م است. این آثار از هفت طبقه فرهنگی به دست آمده است. طبقه I جدیدترین طبقه، متعلق به دوره اسلامی و طبقه VII، قدیمی ترین طبقه و متعلق به اواخر دوره نوسنگی است.

در طبقه هفتم اولین ساکنان گودین در خانه هایی با دیوارهای چینه ای زندگی می کردند. از این طبقه تعداد زیادی قطعات سفالین و ظروف سنگی به دست آمده است. آثار به دست آمده از این طبقه متعلق به 5500 تا 5000 ق.م است.

در گمانه زنی دوره گودین VI، تنها بقایای محدودی از معماری شناسایی شده است. سفالینه های مکشوفه از این طبقه همگی دست ساز بوده و در چهار گروه خشن، نیمه خشن، معمولی و خوب طبقه بندی شده اند. ظروف اغلب شامل کاسه های نیم کروی با لبه های به داخل برگشته و کاسه های نیم کروی با دیواره های عمودی، دیگ ها، سبوها و ظروف پایه دار است. از اواخر گودین VI و اوایل گودین V قلعه ای با دیوار بیضی شکل به دست آمده است. این قلعه شامل چندین ساختمان و اتاق است که در اطراف یک حیاط بزرگ قرار دارند. اتاق شماره شش ساختمان مسکونی، محلی برای بایگانی الواح بوده است. اگرچه شباهت های بسیاری میان معماری خانه های شهر و بناهای پایین قلعه متعلق به روستاییان نسبتاً مرفه بوده و زندگی آنها با ساکنان دژ تفاوت داشته است. روی هم رفته چهل و سه لوح گلی از طبقه پنجم شناسایی شده است مطالعه این لوح ها نشان می دهد که گودین V بازرای برای بازرگانان شوش بود. فرهنگ گودین IV ابتدای فرهنگ برنز I بود و بعد وارد منطقه کنگاور شد. سفال های این فرهنگ شامل ظروف نخودی دست ساز است و بیشتر به صوت ظروف آشپزخانه ای ظاهر می شوند. این ظروف به وسیله نوارهای زیگزاکی و سه گوش، خطوط کنده کاری با تزیینات شانه ای و موج دار تزیین شده اند.

طبق آخرین تحقیقات، گودین III دارای شش لایه است که از گودین III1 شروع و به III6 ختم می شود. تارخ ارایه شده برای گودین III بین 2600-1400 ق.م است. در این فاصله زمانی در هر یک از لایه ها روستای جدید بر روی تپه و شیب های آن شکل گرفته است. در طبقه دوم بقایای دژی از دوره ماد شناسایی شد که برروی آثار معماری طبقه III ساخته شده بود. این دژ به وسیله حصاری خشتی با برج های چهارگوش محصور شده است. در حدود شصت و پنج متر از طول این دیوار شناسایی شده است.

در قسمت جنوبی برج غربی، بقایای یک اتاق بزرگ و یک آشپزخانه بر جای مانده و در داخل آن اجاق و تنور نان پزی شناسایی شده است. در امتداد غربی این اتاق، تالار ستون داری به طول بیست و چهار متر و عرض هجده متر ساخته شده است. دیوار حصار، در حقیقت دیوار شمالی این تالار را تشکیل می دهد. در این تالار سی عدد ستون چوبی قرار داشت. از ستون ها تنها بخشی از پایه های سنگی آن بر جای مانده است. در قمست جنوبی این تالار، سکوهایی به عنوان نیمکت در سراسر دیوار ساخته شده است و در قسمت شمالی تالار نیز محلی تخت ماند جهت نشستن شخصیت عالی رتبه ای ایجاد شده است. بین ردیف های اول و دوم ستون ها، در امتداد در ورودی تالار و مقابل تخت سلطنتی، محلی برای آتش دان آجری تعبیه شده که از سطح زمین بالاتر است. در قمست شرقی این تالار، مجموعه ای از اتقا های باریک و مرتبط به هم ساخته شده است. مدارک باستان شناختی نشان می دهد این دژ ساختمان کاملی مرکب از اتاق هاف راهرو، آشپزخانه و انبارک ا بوده و برج و بارو و دیواری مستحکم داشته است و احتمالاً به یکی از شاهزادگان مادی که توسط حکومت مرکزی حاکم این ناحیه شده بود، تعلق داشته است.

از نظر معماری، ساختمان گودین II و تالار ستون دار آن از نمونه های اولیه تالارهای ستون دار سنتی است که بعدها در معماری هخامنشی شبیه به آن به حد کمال و اعتدال زیبایی خود می رسد. علاوه بر آثار معماری، از این طبقه تعداد زیادی قطعات سفالین و سنجاق قفلی به دست آمده است.

تپه چغا گاوانه

تپه تاریخی چغاگاوانه با ارتفاع بیست و پنج متر در مرکز شهر اسلام آباد قرار دارد. بخش زیادی از این تپه به خاطر توسعه شهری از بین رفته و تنها در حدود ده هزار متر مربع آن باقی مانده است. در سال 1936 م، «اریک اشمیت» طی بررسی غرب ایران موفق به تهیه عکس هوایی از این محوطه تاریخی شد.

پس از آن در سال 1346 ش هیأتی از مرکز باستان شناسی ایران اقدام به گمانه زنی این تپه نمود. در نتیجه این گمانه زنی آثاری از دوره مس و سنگ تا عصر آهن شناسایی شد.

در سال 1349 ش هیأتی به سرپرستی محمود کردوانی اقدام به کاوش در این محوطه نمود. با انجام این کاوش ها، مجموعه بنایی از عصر آهن II (حدود 900 – 800 ق. م) شناسایی شد.

این بنا شامل مجموعه ای از اتاق ها است که احتمالاً بخش شرقی آن محل سکونت حاکم و بخش غربی آن مرکزی برای کارهای اداری و صنعتی بوده است. در داخل برخی از اتاق ها، کوره های سفالگری شناسایی شد. همچنین در داخل یکی از اتاق ها (اتاق شماره پنج) تعدادی لوح گلی با خط میخی بابلی به دست آمد.

برخی از این لوح ها خام و برخی دیگر حرارت دیده بودند. در پای دیوار شمالی این اتاق، سه اجاق در یک ردیف قرار داشت. احتمالاً این اجاق ها برای پختن لوح ها ساخته شده بودند. همچنین در این اتاق مجسمه سفالین حیوانی شبیه گرگ و مجسمه سفالین کوچک دیگری که احتمالاً «الهه کریشا» را نشان می دهدف به دست آمد. در اتاق های شماره شانزده و هفده نیز تعدادی مهر از جنس عقیق، استخوان و سنگ و یک مهر استوانه ای با سه ردیف خط میخی بابلی به دست آمد که بر روی آن نقش زنی با لباس چین دار بلند و کلاه مدور حک شده است. این زن در برابر یکی از خدایان ایستاده و دست های خود را به حالت دعا بلند کرده است.

بر روی این مهر کتیبه ای بدین مضمون نوشته شده است: «سامی تون دختر خدمتگزار خدای اداد».

با لایه نگاری که در سال 78-1377 ش توسط کامیار عبدی صورت گرفت. آثاری از دوره های نوسنگی جدید و مس و سنگ قدیم و عصر آهن تا دوره اشکانی شناسایی شد.

کتاب سازمان میراث فرهنگی استان کرمانشاه

تهیه و تنظیم:  زهره پری نوش

 مطالب مرتبط:

معرفی مناطق حفاظت شده استان کرمانشاه

معرفی جاذبه های طبیعی پوشش گیاهی و جنگل...

معرفی سراب های استان کرمانشاه

معرفی کاروانسراهای استان کرمانشاه

معرفی تکیه ها و حسینیه های استان کرمانشاه

معرفی بقعه های استان کرمانشاه

گشت و گذاری در استان کرمانشاه ( قسمت اول)

معرفی مساجد استان کرمانشاه (گشت و گذاری در استان کرمانشاه (2))

معرفی امامزاده های استان کرمانشاه

معرفی موزه ها و مراکز فرهنگی استان کرمانشاه