آمرزش و برکت را به خانه ببریم!

از برجسته ترین خصلت های نیک مردان و آزادگان، کرم و سخاوت است. همین آزادگی از تعلقات و خوی بذل و بخشش است که دیگران را اسیر محبت و احسان می کند.

ضیافت و داشتن دست و دل بازی و سفره ای گشوده و عطایی پیوسته و مهمان داری و مهمان نوازی، از نشانه ها و جلوه های این روحیه فتوت و جوانمردی است.

معاشرت ها، دید و بازدیدها و رفت و آمدها، گاهی به صورت مهمانی است. از این رو آشنایی با آداب و ضیافت و رسوم دینی مهمانی، در محدوده اخلاق معاشرت می گنجد. این موضوع دو جنبه و دو طرف دارد:

مهمان و میزبان، هر کدام را آداب و روش و حدودی قابل بحث است.

مهمان برکت خانه

بعضی از افراد مهمان گریزانند، برخی هم مهمان دوست. هر کدام نشان از خصلت درونی افراد دارد. روزی حضرت علی علیه السلام را اندوهگین دیدند. پرسیدند: یا علی! سبب اندوه شما چیست؟ فرمود: "یک هفته است که مهمانی برایم نیامده است" (1)

این طرز تفکر کجا و آن که آمدن مهمان را نزول بلا می شمارد و کوه غم بر دلش می نشیند و عزا می گیرد کجا؟ برکت خانه در آمد و شد مهمان است. مهمان رحمت الهی است و پذیرایی از مهمان، توفیقی ارجمند است که نصیب هر کس نمی شود. در ضرب و المثل های ایرانی آمده که "مهمان روزی خود را می آورد" البته این ضرب المثل از احادیث اسلامی گرفته شده و ریشه ای دینی دارد. از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) روایت است که: الضعیفُ یَنزِلُ یرزقة... (2) مهمان روزی خود را نازل می کند. البته اضافه براین گناهان صاحبخانه و میزبان را هم می زاید و این برکتی شگفت آور است. در این زمینه حدیثی از امام صادق علیه السلام بشنویم که به یکی از یارانش به نام حسین بن نعیم فرمود:

آیا برادران دینی ات را دوست داری؟ گفت آری

آیا به تهیدستان سود می رسانی؟ گفت آری

(حضرت فرمود) سزاوار است که دوستداران خدا را دوست بداری. به خدا سوگند نفع تو به هیچ یک از آنان نمی رسد، مگر آنکه دوستشان بداری. راستی آیا آنان را به خاطر خودت دعوت می کنی؟

آری، غذا نمی خورم ، مگر آنکه پیش من دو سه نفر یا کمتر و بیشتر از برادران هستند.

حضرت فرمود: آگاه باش که فضیلت آنان برتو، بیش از برتری تو برآنان است!

(راوی با شنیدن این سخن به تعجب آمده پرسید:) فدایت شوم! من به آنان طعام می دهم، مرکب خویش را در اختیارشان می گذارم، با این حال آنان برتر از من هستند؟

فرمود: آری! چون وقتی آنان به خانه تو وارد می شوند، همراه خود آمرزش تو و خانواده ات را همراه می آورند و چون می روند، گناهان تو و خانواده ات را با خویش می برند. (3)

البته باید توجه داشت دسته ایی از افراد که مهمان را نزول بلا می دانند. به این علت است که احساس می کنند از پس هزینه و خرج آن برنمی آیند. مهمان دست و پاگیر آنهاست و با آمدن آنها روزی صاحب خانه کمتر می شود. در حالیکه اگر به قضیه درست نگاه کنیم با عرف حاکم بر جامعه امروزی ما دست و پا گیر شده و ما را به تکلف می اندازد. مادامی که مهمان را هیولایی گرسنه فرض کنیم که هدفش سیر کردن شکم گنده خود و ویران کننده خانه میزبان است، کاملاً دیدگاه این دسته از افراد (که بالا ذکر کردیم) مورد قبول است. ولی اگر مهمان را حبیب خدا بدانیم و با فرض اینکه با عنایت او بر ما رحمتی رسیده – همان طور که خداوند صاحب همه داشته های ماست و ما هر چه داریم از ناحیه ی اوست. پس نگرانی ما حتماً بی مورد است – از طرفی پذیرایی مهمان باید در حد توان میزبان باشد. هر چه در منزل موجود است در طبق اخلاص گذاشته به کسی که ساعاتی مهمان ماست تقدیم کنیم ولو به نان و پنیری. این کلام در حد شعار نیست باید بالاخره از یک جایی تجمل و چشم و هم چشمی قیچی شود و آن به حرکتی جهادی و کمی جسارت نیاز دارد. مثلا اگر مهمان موقع شام وارد شد خود را موظف به تهیه غذا از بیرون و یا طبخ غذایی جدید نکنیم (البته اگر در توان و تمکن صاحب خانه است دریغ نفرماید) بلکه هر چه هست با نان خورده شود در کنار آن کمی پنیر و سبزی و مربایی آورده شود و در عوض باروی باز و با صمیمیت پذیرایش باشند.

و از سوی دیگر کسی که خانه ای وسیع، امکاناتی فراوان و دستی سخاوتمند دارد.شکرانه نعمت های الهی را گاهی باید با انفاق و صدقه، گاهی با اطعام و مهمانی، هدیه و دستگیری از بینوایان، کمک به محرومان ادا کند و گرنه شهرت و ثروت وبال او خواهد شد.

درباره اینکه کی باید ولیمه و اطعام داد و به چه کسانی و چگونه، در دستورهای دینی فراوان نقل شده که به بعضی از آنها اشاره می کینم.

موارد مهمانی

از توصیه های حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) به امیر المؤمنین علی (علیه السلام) یکی این بود که:

"یا علی! لا ولیمة الا فی خمسٍ: فی عرس او خرس او عذار او رکار او رکاز" (4)

یا علی، جز در این پنج مورد ولیمه ایی نیست، ازدواج و عروسی، تولد نوازد، ختنه کردن کودک، ساختن یا خریدن خانه، بازگشت از سفر حج.

در حدیث دیگری از پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) نقل شده که فرمود: هر کس مسجدی ساخت. گوسفند چاقی را ذبح کند و از گوشت آن به محرومان بینوا اطعام کند و از خداوند بخواهد که شر سرکشان جن و انس و شیطان ها را از او دور کند. (5) "غرور او را نگیرد"

مهمانی برای هر یک از موارد یاد شده، سنتی اسلامی است که دل ها را به هم مهربان تر و صفا و صمیمیت میان جامعه را بیشتر می کند و اقوام و دوستان یکدیگر را می بینند و آشناتر می شوند. روح ها شاداب تر و زندگی ها با نشاط تر می شود.

مهمان نوازی

گر چه بادیه نشینان عرب به مهمان نوازی معروفند. عشایر خودمان در ایران هم اینگونه اند. شاید شما هم برخی از شهرها و مناطق ایران را به عنوان مهمان نواز و مهمان دوست شنیده اید که در این خصلت مشهور و زبان زد خاصّ و عامند. این نیز در فرهنگ دینی و باورهای مذهبی ما ریشه دارد. اساساً دین ما یکی از مؤثرترین عوامل شکل دهنده به فرهنگ عمومی در جامعه ایرانی و اسلامی است.

در روایات اسلامی، حتی فصلی به عنوان "باب إفراء الصُّیف واکرامه" (6) وجود دارد که به تکریم و گرامی داشتن و احترام و پذیرایی از مهمان شفارش می کند.

باید دقت داشت حتی اگر شهری پذیرای مهمان ها خارجی، سیل زدگان، آوارگان جنگی، آسیب دیدگان از زلزله از کشورهای همسایه هم باشد به حکم وظیفه انسانی و به دستور اخلاقی و دینی شهروندان با آغوشی باز و برخوردی کریمانه مهمان نوازی کنند.

پرهیز از اسراف و ریا

هر عمل خیر و شایسته ای گاه دچار برخی آفت ها می شود. با همه توصیه هایی که از پذیرایی شایسته از مهمان شده، اگر جنبه تعادل دعایت نشود و به مرز اسراف و ولخرجی برسد که اغلب روی چشم و هم چشمی یا ریشه در خودنمایی دارد ناپسند است و همین کار مقدس و خداپسندانه از قداست و محبوبیت نزد خدا می افتد.

اطعام دادن اگر "فی الله" و "لله" باشد و به قصد سیر کردن شکمی گرسنه یا شاد کردن برادری مؤمن یا تقویت خویشاوندی و وصله رحم باشد ارزش بسیار دارد.

حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه به "علاء بن زیاد" که خانه ای وسیع و مجلل ساخته بود فرمود: "با این خانه بزرگ، در این دنیا می خواهی چه کنی؟ تو در آخرت به چنین منزلی و بیش از دنیا نیاز داری. مگر آنکه بخواهی از همین خانه وسیع دنیوی به آخرت برسی، مثل اینکه در این خانه از مهمان پذیرایی کنی. صله رحم نمایی، به بستگانت برسی، حقوقی را که از این خانه برگردن توست تو ادا کنی. از همین خانه به آخرت می رسی ...." (7)