نگرش تاریخی امام
چکیده: به طور قطع یكی از ویژگی‌های امام خمینی(ره) آگاهی از تاریخ بود، این مسأله با نگاهی اجمالی به سخنان امام كه مملو از استشهادات تاریخی است كاملاً روشن است. گرچه حضرت امام پیرامون بسیاری از مسائل دوره اخیر اظهار نظر فرموده‌اند اما ما تنها به آنچه كه پیرامون مشروطه و احیاناً نهضت تنباكو بیان شده می‌پردازیم. از آنجا كه ممكن است عنوان فوق قدری ابهام داشته باشد لازم است مطلبی را مقدمتاً بیان كنیم:
دانش تاریخ در قرآن در شكل ابزاری جهت آموزش اندیشه و اخلاق و به عنوان یك معلم، جایگاه مناسبی را به خود اختصاص داده‌است. به همین دلیل در طلیعه تدوین علوم اسلامی، مسلمین به تاریخ با احترام زیادی نگاه كرده و به دلایل متعددی و از جمله اهمیت تاریخ در قرآن، با شوقی كم‌نظیر به نگارش سیره رسول الله(ص) و نیز تاریخ دولت‌های اسلامی به صورت یك امر عادی درآمده واكثر آنان واجد آگاهی تاریخی بوده‌اند. اهمیت داشتن آگاهی‌های تاریخی را امیر المؤمنین علیه‌السلام به شكل جالب توجهی و در موارد متعددی گوشزد كرده‌اند.
متأسفانه در دوره‌های اخیر، تاریخ اهمیت خود را در حوزه‌های دینی از دست داده و آن مقدار نیز كه مورد توجه قرار گرفته منحصراًتاریخ صدر اسلام آن هم به ضرورت بحث در حول و حوش درگیری‌های فرقه‌ای بوده است آن مقدار نیز كه در دانشگاه‌های ما دانش‌تاریخ مورد توجه قرار گرفته در مجموع نه تنها فاقد تحقیقات علمی بوده بلكه نگرش حاكم بر آنها نیز همانند سایر رشته‌های علوم‌اجتماعی و انسانی همان نگرش‌های شرك آلود غرب بوده است.
عدم وجود هشیاری تاریخی كه وجودش تأثیر عمیقی در آگاه ساختن فرد به زمان خودش دارد موجب خسارت‌های فراوانی شده كه‌مهمترین آنها در میان قشری خاص موجب بی‌تعهدی نسبت به تحولات جاری و ناهشیاری در برخورد با دگرگونی‌های سیاسی گردیده است. به یقین یكی از دلایل زودباوری برخی از رهبران مذهبی كه بعضاً فریب برخی جناح‌های روشنفكری را خوردند.
همین نبودن و نداشتن تجربه‌های تاریخی است كه در فهم اوضاع و شرایط حاكم و چگونگی تغییر و تحول جامعه نقش بسیار مهمی‌دارد. این مسأله به خصوص در فهم حوادث تاریخ معاصر، اهمیت ویژه خود را داراست.
نگرش تاریخی امام
به طور قطع یكی از ویژگی‌های امام خمینی(ره) آگاهی از تاریخ بود، این مسأله با نگاهی اجمالی به سخنان امام كه مملو از استشهادات تاریخی است كاملاً روشن است. طبعاً چنین آگاهی تاریخی در كنار دهها عامل فكری و تربیتی دیگر، به عنوان یك عامل در تكوین شخصیت عظیم امام به حساب می‌آید. نتیجه این امر پیش‌بینی‌های خاص سیاسی حضرت امام بود كه برای بسیاری دیگر حتی قابل تصور نیز نبوده است و درست در همین مورد و نظایر آن است كه امام از سایرین ممتاز گردیده است.
وجود آگاهی تاریخی در درون شخصیت فكری امام باعث شد تا امام از ابتدا نه تنها به صورت یك شخصیت سیاسی خود را واردصحنه كند بلكه به عنوان یك رجل سیاسی موفق، دست تمام مخالفین و توطئه‌گران را شناخته و آنان را به موقع در برابر عمل انجام شده قرار دهد. لازمه داشتن موضع تهاجمی، آن هم موضعی كه همراه با غلبه و پیروزی باشد تنها وقتی میسر است كه فرد نسبت به تجارب تاریخی مربوط با تاریخ معاصر جهان و كشور خویش مطلع باشد.
امام با دارا بودن هشیاری تاریخی نه چون ساده انگارانی كه تنها اطراف خویش را، آن هم ظاهرش را می‌بینند بلكه با تسلط بر زوایای مختلف تاریخی و سیاسی جامعه و توجه به عمق تحولات اجتماعی، توانست رشته كار را به دست گرفته و آن را هدایت كند.
كتاب كشف الاسرار به خوبی نگرش تاریخی امام را نسبت به مسایل مختلف و از جمله مسائل معاصر در دوره دیكتاتوری نشان‌می‌دهد، داشتن یك نگرش سیاسی و مطرح كردن مسائل مختلف فكری در یك قالب تاریخی، نشان دهنده عمق نگرش تاریخی امام است. البته امام مورخ نیست اما به عنوان یك متفكر، از تاریخ به شكل مناسب خود بهرگیری می‌كند چنانچه قرآن نیز در حیط? وظیفه انسان‌ساز خود كتاب تاریخ نیست اما نگرش تاریخی ـ فرهنگی خود را همراه با آوردن استشهادات تاریخی به شكل دقیق و مؤثر برای آموزش آموزه‌های فرهنگی خود مورد استفاده قرار می‌دهد.
نگاه امام به تحولاتی كه در زمان حیات ایشان رخ داده یك نگاه سیاسی ـ تاریخی بوده و بدین جهت دقیقاً بعدها از آنها در جریان‌هدایت و رهبری انقلاب عظیم اسلامی ایران به خوبی استفاده شده است. آن تجربه های تاریخی، بخشی از شخصیت سیاسی امام را ساخته و در عمل تأثیر قابل ملاحظه ای روی سیاست ایشان در اداره انقلاب و کشور داشته است.
امام فرموده‌اند: من در بعضی مجالس زمان رضاخان در مجلس رفتم به عنوان یك تماشاگر.
این مسأله امری است كه اساساً با در نظر گرفتن وضع فكری و فرهنگی روحانیت در آن دوره می‌تواند قابل توجه باشد.
برای اینكه عمق نگرش تاریخی امام را دریابیم به نصیحتی كه امام در جریان نهضت ملی به مرحوم آیة الله كاشانی كرده توجه‌می‌كنیم: به كاشانی نوشتم كه لازم است برای جنبه دینی نهضت اهمیت قائل شود. او به جای اینكه جنبه مذهبی را تقویت كند و بر جنب? سیاسی چیرگی دهد به عكس رفتار كرد به گونه‌ای كه رئیس مجلس شورای ملی شد و این اشتباه بود.
چنین بینشی از امام در آن شرایط نمی‌تواند از كسی باشد كه نقش عوامل فرهنگی و سیاسی را در تكوین و ایجاد یك انقلاب در یك مسیر تاریخی نمی‌شناسد.
این هشیاری دقیقاً معلول یك نگرش قوی مذهبی همراه با داشتن یك بینش تاریخی از مسأله تحول و دگرگونی در جامعه است.
تاریخ از نقطه نظر امام كه برگرفته از بینش خود قرآن است به عنوان وسیله‌ای برای عبرت بر روی آن تأكید شده است. امام فرمودند: تاریخ و آنچه كه به ملتها می‌گذرد این باید عبرت باشد.
امام و ضرورت نوشتن تاریخ
اهمیت تاریخ در نظر حضرت امام باعث شد تا تأكید بیشتری بر نگارش تاریخ از طرف ایشان صورت گیرد. در یك سخنرانی در سال57 ایشان با اشاره با حضور بیش از 45 هزار مستشار آمریكایی یا آنچه بعضی می‌گویند شصت هزار كارشناس فرمودند: « ... اینها قصه هایی است كه تاریخ باید ثبت كند، بعداً بفهمند كه وضع ایران چه بوده است.»
و در جای دیگر فرمودند: «ما شاهد قتل عام مسجد گوهرشاد جنب حرم مطهر ثامن الائمه علیهم السلام بودیم. ما شاهد چیزهایی بودیم كه تفصیل آن درتاریخ آتیه ثبت خواهد شد.»
همچنین حضرت امام در سال 61 خطاب به دانش‌آموزان فرمودند:
«امروز دانش‌آموزان باید سعی كنند تاریخ انقلاب اسلامیمان را و نقش وحدت خودشان و دانشگاهیان را با روحانیون بیاموزند.»
حضرت امام در یكی از آخرین پیام‌های خود خطاب به مسؤول وقت مركز اسناد انقلاب اسلامی اهمیت نگارش تاریخ انقلاب اسلامی واصولی كه باید در آن رعایت شود تذكر فرمودند.
منبع: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران
پژوهشگر: رسول جعفریان
لینک مطالب مرتبط:
امام خمینی (رض) و تحولات تاریخ معاصر (2)
امام خمینی (رض) و تحولات تاریخ معاصر (1)
