پرسه در نشر کشور اژدهای زرد

کشور ما با صنعت نشر جهان تاکنون از دو مسیر ارتباط برقرار کرده است؛ مسیر اول موضوع حضور نمایندگان صنعت نشر ایران (چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی) در نمایشگاه‌های بین‌المللی و آشنایی با تازه‌های نشر یا پیشرفت‌های انجام شده در حوزه نشر و چاپ در سال‌های اخیر توانسته است به حرکت هایی چون خرید حق انتشار ترجمه یک کتاب در کشور منجر شود که البته این پل ارتباطی عمدتاً از سوی یک یا دو ناشر خصوصی صورت گرفته است و در فضای اقتصادی و قانونی کشور ما بیشتر جنبه اخلاقی دارد تا الزام‌آور.

مسیر دوم به خرید آثار از کشورهای مبدأ غربی و شرقی منتهی می‌شود که به مدد نبود قانون رعایت حق مؤلف در کشور ما گاهی منجر به حضور چند ترجمه از یک اثر در کشور ما شده است. این حرکت به ویژه در حوزه ناشران کودک و نوجوان منجر به این مسئله شده است تا برخی از ناشران با حضور در برخی نمایشگاه‌های کتاب خارج از ایران با خرید انبوه اثری و تنها با نگاه اقتصادی نوعی جریان ادبی وارونه و گاه ناصحیح در داخل کشور ما روانه شود.

موج سوم ارتباط صنعت نشر ایران با نشر در جهان بازاریابی و حضور اقتصادی و گاه تبلیغاتی ناشران غیرایرانی در کشور است که حتی در نمونه‌های بهتر از این در رابطه با انتشار اثر در کشوری دیگر و انتقال آن به فروش در ایران شده است.

کشور چین در سال‌های اخیر به دلیل حضور چندین و چند جانبه در فضای اقتصادی جهان توانسته خود را به عنوان یک عنصر تأثیرگذار در عرصه ارتباطات بین‌الملل مبدل کند و این موضوع در حوزه نشر نیز در سال‌های اخیر با حرکتی بالقوه و رو به رشد همراه بوده است. آشنایی با چند و چون نشر در پرجمعیت‌ترین کشور جهان از این منظر برای علاقه‌مندان به مطالعه و نشر در کشور می‌تواند برای ما قابل اعتنا باشد که تجربه پیموده شده از سوی این کشور در حوزه نشر و کتابخوانی می‌تواند برای کشور ما طی کردن روند صنعتی‌شدن نشر و نیز ترویج کتابخوانی در کشور منشأ تجربه قابل اعتنایی باشد.

اصول ابتدایی نشر در کشور اژدها

سیدجلال حسینی از فعالان فرهنگی در کشور چین است که در 18 سال گذشته وقت خود را صرف تعامل و تبادل فرهنگی میان ایران و چین کرده است. در معرفی صنعت نشر چین به ناشران ایرانی و نیز ظرفیت موجود در این کشور برای حضور ناشران و نویسندگان ایرانی می‌گوید: انتشارات در چین کاملاً دولتی است و تمام اخبار و کتاب‌ها و مجلات و روزنامه‌ها کاملاً نظارت می‌شود. جالب‌تر اینکه بدانید ماهانه لیست کلمات ممنوع برای حضور در کتاب در چین منتشر و به ناشران داده می‌شود.

به گفته حسینی در چند سال گذشته ناشران چینی‌ موظف به سودآوری در صنعت نشر کتاب شدند و این یعنی بالا بردن کیفیت چاپ و حضور بهترین تجهیزات چاپ در این کشور که این موضوع منجر به این شده است که بعضی از ناشران اروپایی بهترین کتاب‌هایشان مثل انجیل را این روزها در چین منتشر می‌کنند و به اروپا می‌برند.

به گفته این فعال فرهنگی ایرانی چین در سال‌های اخیر برنامه‌های مفصلی برای مطرح کردن خودش به منظور قدرت برتر فرهنگی در جهان سازماندهی کرده است و در همین راستا دولت اعلام کرده است به ناشرانی که بتوانند مدیران معینی برای فروش در خارج از کشور داشته باشند پاداش ارائه خواهد داد.

ذره‌بین نظارت بر ناشران

کشور و ناشران چینی اما در کنار سرمایه گذاری گسترده‌ای که برای حضور در نشر جهان تدارک دیده‌اند از حیطه محتوایی نیز با جریان بررسی پیش از انتشار به مراتب سختگیرانه‌تری نسبت به کشور ما برخوردار هستند. خانم شی ژیانو، نماینده انتشارات رودخانه زرد که در ایام هفته کتاب چند روزی را میهمان کشور ایران بود در این رابطه می‌گوید: تمام افراد شاغل در تمام انتشارات چین همه از طریق دولت انتخاب می‌شوند اما اگر سود‌آوری داشته باشند در پست و سمت خود می‌مانند و اگر نداشته باشند از کار خود برکنار می‌شوند و مدیران در مقداری از سود شرکت‌ها سهیم هستند.

این ناشر چینی همچنین در رابطه با شمایل کلی نشر در کشورش تعداد ناشران کشور را 561 عنوان که نزدیک به یک بیستم ایران است معرفی کرده و می‌گوید: نشردر چین کاملاً دولتی است و هیچ ناشری حتی به صورت نیمه خصوصی هم پیدا نمی‌شود. تمامی آثار در هر حیطه‌ای باید با نظر دولت منتشر شوند و مسئولانی که کنترل کتاب‌ها را بر عهده دارند زیر مجموعه وزارت فرهنگ و ارتباطات چین هستند. در یک نگاه کلی فعالیت‌های نشر به دو صورت کنترل می‌شوند؛ اول کتاب‌هایی که تمام وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی منتشر می‌کنند و مستقیما زیر نشر دولت است و دیگری ناشرانی که مستقیما توسط دولت‌های محلی اداره می‌شوند. از نظر محتوا هم ناشران به دو قسمت تقسیم می‌شوند؛ یک قسمت کتاب‌هایی که موضوعات عمومی و مذهبی را منتشر می‌کنند و ازاین دست انتشارات در هر استان فقط یک ناشر و یک مرکز وجود دارد و بخش دوم ناشرانی هستند که کتاب‌های تخصصی و علمی منتشر می‌کنند و در هر استان شامل چندین مجموعه می‌شوند.

نگاه حزبی به دین در نشر چین

سیدجلال حسینی هم در این رابطه با اشاره به اینکه صنعت نشر در چین و نیز سرمایه‌گذاری در آن باید با یک استراتژی مشخص و به دور از جریانات دینی و ایدئولوژیک انجام بپذیرد، می‌گوید: چند سال قبل سفارتخانه ایران می‌خواست نمایشگاه خطاطی قرآن در چین برگزار کند اما چون کلمه قرآن در عنوان نمایشگاه بود در هیچ استانی اجازه برگزاری نمایشگاه داده نشد اما ما همین نمایشگاه را با عنوان خطاطی ایرانی برگزار کردیم و مجوز گرفتیم. در کل ‌ روی کلمه قرآن، اسلام و دین، چینی‌ها حساسیت دارند و نباید با این کلمات کار کنید. انتشار کتابی که اسم، نام و سبقه اسلامی دارد سخت و ناممکن است. هیچ وقت مشخصا به شما نمی‌گویند کتاب را چاپ نکنید اما عملا نمی‌گذارند.

وی همچنین می‌گوید: البته چینی‌ها در زمینه فرهنگ ایران به طور عام و جدا از اسلامی بودن آن علاقه‌مند‌ند. یکی از کتاب‌های خوبی که در چین چاپ شده کتاب قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب است یا مجموعه 18 جلدی آثار ادبیات کلاسیک ایران که دانشگاه پکن آن را به زبان چینی منتشر کرده است اما در زمینه آثار مذهبی حساسیت بسیار وجود دارد. در چین فقط سه انتشارات مجوز چاپ قرآن را دارند و فقط هم می‌‌توانند یک ترجمه خاص و خنثی از قرآن چاپ کنند در صورتی که ترجمه‌های بسیار بهتری از قرآن به زبان چینی وجود دارد که هیچ وقت اجازه انتشار نمی‌گیرند.

چینی‌ها بسیار علاقه‌مند به کار در زمینه کتاب‌های کودکان هستند همچنین از فیلم‌های دهه 60 و 70 ایران بسیار استقبال می‌کنند؛ مثلا فیلم بچه‌های آسمان مجید مجیدی تاکنون 36 بار از شبکه دولتی تلویزیون به درخواست مردم پخش شده و در آکادمی‌های فیلمسازی چین تدریس می‌شود اما فیلمسازان ما همکاری خوبی ندارند و فیلم‌هایشان را برای انتشار نمی‌دهند در صورتی که فیلمسازان ترکیه و هند در این فرصت خیلی از فیلم‌هایشان را در جامعه چین مطرح کردند.

تجربیات ماندگار در ترویج کتابخوانی

کشور چین با وجود نزدیک به 561 ناشر سالانه نزدیک به 360 هزار عنوان کتاب منتشر می‌کند. شاید در یک نگاه کلی این میزان اثر قابل اعتنا نباشد اما نگاهی به شمارگان چند ده هزار عنوانی کتاب و فروش آن در این کشور حکایت از فروش ویژه کتاب در این کشور دارد.

سیدجلال حسینی بخشی از این فروش را به زبان و الفبای چینی مربوط می‌داند و می‌گوید: خانواده‌های چینی برای حفظ سواد خود مجبور به خواندن کتاب هستند. یعنی اگر نخوانند خواندن از یادشان می‌رود و همین معادله ساده کتاب را به 10 درصد از هزینه خرید سبد خانوار از سوی آنها تبدیل کرده است.

از سوی دیگر میانگین تیراژ کتاب 10 هزار نسخه است. در طول سالیان گذشته کتاب‌های حماسی با استقبال بیشتری در چین مواجه می‌شوند. هر کتاب بلافاصله پس از انتشار به شیوه‌های مختلفی معرفی می‌شود از جمله یک شبکه منسجم اینترنتی است که بلافاصله کتاب‌ها پس از انتشار در آن سایت اینترنتی معرفی می‌شوند و شیوه دیگر رسانه‌های عمومی است که به شکل ویژه‌ای خود را ملزم به معرفی کتاب به مخاطبان می‌دانند. از سوی دیگر تجربه ایجاد کتابفروشی‌های چندطبقه دولتی که در آن مخاطب می‌تواند از نزدیک و بی‌هیچ دغدغه‌ای دست به انتخاب و حتی مطالعه کتاب بزند بی‌آنکه حتی یک نفر از او بازخواستی انجام دهد نیز از تجربه‌های ماندگار در حوزه نشر چین است.

ژیائو ین در رابطه با نگاه نشر کشورش به موضوع ترویج کتابخوانی می‌گوید: در چین کتابفروشی‌های دولتی بزرگ و چندین طبقه وجود دارد که به صورت باز در اختیار همه است و حتی می‌توان از صبح تا غروب در آن نشست و کتابی را خواند اما کتابفروش‌های خصوصی هم هستند که کوچک بوده و این امکان را در خود ندارند و البته با بحران اقتصادی هم همراه هستند. به گفته این ناشر چینی سیاست این کشور در حال حاضر ترجمه آثار چینی به دیگر کشورها و معرفی نشر و ادبیات چین به جهان است. البته روند معکوس آن هم امکان‌پذیر است، ولی سختگیری‌هایی درباره آن وجود دارد. به طور کلی دو موضوع در امر ترجمه برای ما اهمیت دارد؛ اول تناسب اثر با ایدئولوژی حاکم در کشور و دیگر‌ تأثیر اقتصادی انتشار آن کتاب در چین.