پوکی استخوان دارید، ولی نمی‌دانید!

پوکی استخوان نه دردی دارد و نه هشداری و خودش را تا روزی که ریشه‌دار و بحرانی شود نشان نمی دهد. آن وقت می‌شود دردهای شبانه‌روزی، می‌شود استخوان‌های ترد و دردناک و شکننده، می‌شود پاهای پرانتزی و ناتوان از راه رفتن، می‌شود کوتاهی قد و خمیدگی.

شما هم از پوکی استخوان می‌ترسید؟ نگران نباشید، ما می‌توانیم با عادات درست راهش را سد کنیم یا اگر آمده است دست‌کم کنترلش سازیم.

شایع‌ترین علل پوکی استخوان کم‌تحرکی و تغذیه نامناسب است

تا دشمن‌تان را بخوبی نشناسید، نمی‌توانید با او مبارزه کنید، بنابراین اگر می‌خواهید علیه پوکی استخوان کاری انجام دهید باید اول درباره‌اش اطلاعات کسب کنید! پوکی‌استخوان با نام علمی استئوپروز، ‌بیماری شایع میان زنان است که در تعریفی ساده می‌توان آن را کم شدن تراکم استخوان‌ها تعریف کرد. این کم شدن تراکم استخوان‌ها گاهی در حدی است که استخوان‌ها در یک دوره سنی (معمولا سالمندی) با کمترین ضربه‌ای شکسته می‌شوند.

این بیماری در سالمندان شایع‌تر است، اما تنها علت آن سالمندی نیست. ژن‌ها، یائسگی، تغذیه نامناسب، کم‌تحرکی در زندگی مدرن، تماس کم با نور خورشید و حتی مصرف برخی داروها هم می‌توانند سبب‌ساز پوکی‌استخوان شوند.‌

اما پزشکان می‌گویند دلیل این که چنین بیماری در زنان ایرانی شیوع قابل توجهی دارد، اولا در وهله اول عادت نداشتن به تحرک بدنی و ورزش و در وهله دوم بی‌توجهی آن ها به غذاهای پرکلسیم است و به عبارتی دیگر بیشتر زنان ایرانی با الگوی صحیح زندگی که می‌تواند سلامت آن ها را تامین کند، بیگانه‌اند.

همین مشکل سبب شده است سن ابتلا به این بیماری نیز کاهشی چشمگیر داشته باشد و حالا پزشکان مراجعان جوانی دارند که فرآیند پوک شدن استخوان‌ها در آن ها آغاز شده است.

مکمل بله؟ مکمل نه؟

می دانید که مکمل‌ها را نباید بی‌حد و حساب خورد و زیاده‌روی در مصرف آن ها نیز می‌تواند دردسرساز باشد و عوارض خطرناکی در پی داشته باشد. از طرفی خوردن مکمل‌های کلسیم در شرایطی که بدن واقعا کمبود کلسیم داشته باشد، می‌تواند مشکل کمبود کلسیم‌ را رفع کند و مانع از پوکی‌استخوان‌ در آینده شود. اما از کجا می‌شود فهمید چه وقت نیاز به استفاده از مکمل‌های کلسیم است؟

کلسیم یک ریزمغذی حیاتی در بدن است که به انقباض و انبساط عضلات کمک می‌کند. همچنین رژیم غذایی غنی از کلسیم برای داشتن استخوان‌ها، دندان‌ها و بافت‌های نرم سالم ضروری است. برای جبران کمبود کلسیم و مشکلات مرتبط با آن، معمولا قرص‌های کلسیم تجویز می‌شود که البته مصرف این مکمل‌ها باید زیر نظر پزشک ‌متخصص باشد.

بهترین ریزمغذی‌ها برای تقویت استخوان‌ها

دو ماده کلیدی برای کمک به رشد و تقویت استخوان‌ها، کلسیم و فسفر هستند. علاوه بر این دو ماده معدنی مهم، مصرف سایر ویتامین‌ها، ریزمغذی‌ها، پروتئین‌ها و املاح معدنی نیز در حد متعادل برای حفظ سلامت و تقویت استخوان‌ها ضروری است.

برای دستیابی به این هدف، داشتن برنامه غذایی مناسب در تمام گروه‌های سنی حیاتی است. توجه به این نکته به ویژه در زنان پس از رسیدن به سن 30 سالگی که تراکم استخوان‌ها به تدریج کاهش می‌یابد، بسیار حائز اهمیت است.

آیا پوکی استخوان با یائسگی نسبتی دارد؟

آمارها نشان می‌دهد زنان در طول پنج سال نخست یائسگی، 10 درصد از تراکم استخوانی خود را از دست می‌دهند و نکته هشداردهنده این است که این تحلیل استخوانی، بدون هیچ علامت ابتدایی رخ می‌دهد.

بیماری را درک کنید

شکستگی‌های استخوانی ناشی از این بیماری بسیار دردناک است و به کندی بهبود پیدا می کند و در برخی شرایط حادتر، این شکستگی‌ها به ضعف دائمی استخوان‌ها و مفاصل منجر می‌شود.

علاوه بر این، داروهایی که برای درمان پوکی استخوان استفاده می‌شوند اغلب با درد، واکنش‌های آلرژیک و مشکلات معده‌ای همراه هستند. از این‌رو تنها راه موثر برای پیشگیری، دنبال کردن یک الگوی زندگی پرتحرک، سالم و همچنین رعایت کردن یک رژیم غذایی مناسب است.

سن شروع و شیوع پوکی استخوان

در زنان پوکی استخوان چهار برابر مردان دیده می‏شود. در سال های بعد از یائسگی، مخصوصاً در سال های اول، معمولاً قدرت استخوان با سرعت زیادی کاهش می‏یابد. سپس این سرعت کم می‏شود، ولی روند پوکی استخوان ادامه می‏یابد. زنان، مخصوصاً آن ها که بیشتر از 60 سال دارند بیشترین مبتلایان به پوکی استخوان‏اند.

در مردان با افزایش سن، کاهش ناگهانی و عمده‏ی هورمون های جنسی، چنان که در زنان اتفاق می‏اافتد، پیش نمی‏آید. کاهش تراکم وقدرت استخوان در آن ها خیلی آهسته‏تر اتفاق می‏افتد. اما در 65 تا 70 سالگی، زنان و مردان با یک سرعت استخوان های خود را از دست می‏دهند.

علائم و عوارض پوکی استخوان

پوکی استخوان در مراحل بعدی موجب بروز مشکلات زیر می‏گردد:

- شکستگی خود به خود استخوان با کمترین ضربه، مخصوصاً در نواحی ران و لگن، کمر و ستون مهره‏ها که غالباً اولین علامت است.

- کمردرد شدید در نقطه‏ای خاص که نشانه شکستگی است.

- قوز پشت که موجب انحنای پشت یا قوز درآوردن می‏‎شود.

- کوتاه شدن قد.

بعضی از محققان عقیده دارند افتادن دندان ها در سال های بالا نیز ناشی از همین پوکی استخوان است.

از نمونه‏های شکستگی های خود به خودی این است که شاید روزی که فرد خم می‏شود تا ساک خرید روزانه‏اش را بردارد و به خرید برود، دردی شدید در پهلویش احساس می‏کند و بعداً متوجه می‏شود که دنده‏ای شکسته دارد. وقتی بیماری خیلی شدید باشد، فشارهای خفیفی مثل خم شدن به جلو، بلند کردن جاروبرقی، عطسه یا سرفه کردن می‏تواند باعث شکستگی مهره شود.

شکستگی های ناحیه لگن، معمولاً در اثر افتادن و سقوط کردن فرد رخ می‏دهند. این شکستگی‏ها در بین شکستگی های دیگر از همه بدتر است، زیرا می‏تواند حتی خطر مرگ در پی داشته باشد. نیمی از افرادی که هم زنده می‏مانند معمولاً تا آخر عمر معلول بوده، چنانچه نمی‏توانند بدون مراقبت دایمی زندگی کنند و برای همه‏ی عمر به عصا یا چهار پایه‏های مخصوص راه رفتن افراد معلول (واکر) نیاز دارند.

به هر ترتیب چنانچه بیش از یکی از علائم بالا در شما هست حتماً به پزشک مراجعه کنید.

به خاطر داشته باشید ممکن است هیچ علامتی مشاهده نشود، ولی به پوکی استخوان دچار شده باشید. پس بهترین راه، پیشگیری از بروز پوکی استخوان است.

فرآوری: معصومه آیت اللهی

بخش سلامت تبیان

جام جم

مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران