معرب و مبنی

کلمه (اسم و فعل) یا معرب هستند یا مبنی.

اعراب: تغییر حرکت آخر اسم و فعل را با آمدن عوامل لفظی و معنوی بر سر این کلمات، اعراب می گویند. در واقع کلمه ی معرب کلمه ای است که حرکت آخر آن با آمدن عاملی بر سر آن تغییر می کند مانند:

همه ی اسامی به جز ضمائر، اسم های اشاره، اسم های موصول، اسماء شرط و استفهام معرب اند.

از میان افعال هم تنها فعل های مضارع معرب اند.

کلمات معرب دو قسم اند:

1) معرب به حرکت

2) معرب به حروف

کلمات معرب به حرکت 4 قسم اند.

1. اسم مفرد

2. جمع مؤنث سالم

3. جمع مکسّر

4. فعل مضارعی که خالی از ضمیر بارز است.

کلماتی که معرب به حرکت هستند با ضمّه مرفوع می شوند، و با فتحه منصوب می شوند به جز جمع مؤنث سالم که نصب آن با کسره است.

اسم های معرب با کسره مجرور می شوند به جز اسم های غیر منصرف که با فتحه مجرور می شوند.

فعل ها با علامت سکون مجزوم می شوند به جز فعل های معتل ناقص که با حذف حرف علّه مجزوم می شوند

مثل: " لم یخش، لم یرم "

اسم هایی که معرب به حروف اند عبارتند از:

أب، أخ، حم، خم، ذو

رفع این اسامی به " واو " و نصب آن ها به " الف " و جرّ آن ها به " یاء " است مانند:

" هذا ذو أدبٍ، رأیتُ ذامالٍ، مررتُ بذی فضلٍ "

تمرین:

انواع کلمات معرب و مبنی را در عبارات زیر ببینید:

أَشارت بطرفِ العینِ خنیفَتهَ أهلِها             إِشارَةَ مَذعورِ و لم تتکلّم

أشارت / لَم تتکلّم: مبنی           ها (أهلها)  ----- مبنی

بقیه ی کلمات به جز حروف معرب اند.

إنَّ أباک و أخاک لم یتّفقا فی هذا الأمر

أبا / آخا: معرب به حرف

لم یتفقا: مبنی (فعل مجزوم)

-         سبحان اللّه حین تُمسونَ و حین تُصبِحون

حین: مبنی

سبحان / اللّه: معرب

تمسون / تصبحون: معرب

لا یَقلُّ عملٌ مع التّقوی و کیف یَقِلُّ ما یُتَقَبّّلُ ؟

لاَ یقلُّ: معرب به حرکت

کیف: مبنی

یتقبَّلُ: معرب به حرکت

ما: مبنی

مع: مبنی

بقیه ی کلمات معرب به حرکت اند.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده

تنظیم: نوربخش