" مشکاة نور"
ترا به پنج چيزسفارش مي کنم: اگر مورد ستم واقع شدي ستم مکن، اگر به تو خيانت کردند خيانت مکن، اگر تکذيبت کردند خشمگين مشو، اگر مدحت کردند شاد مشو و اگر نکوهشت کردند، بي تابي مکن.(امام محمد باقرعليه السلام)*
سوم ماه صفرسال 57 مصادف با ولادت با سعادت پنجمين اخترتابناک آسمان ولايت وامامت امام محمد باقرعليه السلام است
بدين منظور به بررسي بخشي از زندگي آن بزرگوار مي پردازيم.
ميراث فرهنگي امام باقر عليه السلام
با نگاهي کوتاه به منابع فقهي و تفسيري شيعه، به خوبي مي توان دريافت که بخش زيادي از روايات فقهي، اخلاقي و تفسيري شيعه از امام باقرعليه السلام نقل شده است. وسائل الشيعه و کتب تفسيري مانند "البرهان" از بحراني و "صافي" از فيض کاشاني، حاوي روايات زيادي در زمينه تبيين مسائل فقهي و توضيح آيات قرآن و شان نزول آنهاست که از آن حضرت روايت شده است. علاوه بر اين اخبار تاريخي بسياری درباره اميرالمومنين و جنگ صفين نيز از آن حضرت نقل شده است.(1)همچنين در زمينه اخلاقيات، جملات گهربار و پر مغزي از امام باقرعليه السلام روايت گرديده است؛ جملات قصاري که در نهايت زيبايي و برخاسته از روح عصمت و کمالات دروني امام است . "اربلي" نوشته است که اخبار انبياء فراوان از امام باقرعليه السلام نقل شده و مردم اخبار مغازي را از ايشان نقل کرده اند و در احکام و مناسک حج به آنچه ايشان از رسول خدا صلي الله عليه وآله نقل کرده استناد کرده اند. آنها همچنين اخباري درتفسيرقرآن از وي نوشته اند و خاصه وعامه(شيعه و سني) ازآن بزرگوار حديث نقل کرده اند.(2)
در اين مورد ابوزهره نيزمي نويسد:
آن حضرت مفسر قرآن و مبين فقه اسلامي بود و فلسفه اوامر و نواهي را درک مي کرد و هدف آن را درحد نهايي مي فهميد.(3)
نيزدر زمينه انديشه ها و جملات اخلاقي- اجتماعي امام مي نويسد:
"و لکمال نفسه و نور قلبه و قوة مدارکه انطقه الله تعالي لاحکم الرائعة و رويت عنه عبارات في الاخلاق الشخصية و الاجتماعية ما لو نظم في سلوک لتکون منه مذهب خلق سام".(4) به خاطر کمال نفساني وروشني قلب و قدرت درکشف، خداوند حکمتهاي اعجاب انگيزي بر زبان او جاري ساخت و عباراتي درباره اخلاق شخصي و اجتماعي از آن حضرت روايت شده که اگر مرتب شوند، روش گرانبها و جامعي از آن در زمينه هاي اخلاقي به وجود مي آيد.
نمونه اي ازدرس هاي اخلاق عملي امام، مخالفت ايشان با خشک مقدسي بود. آن حضرت درمقام عمل، با نظرآن دسته که گمان مي کردند ترک کامل نعمت هاي دنيوي، ورع اسلامي و زهد است مقابله مي کرد.
وضع و موقعيت شيعه از ديدگاه امام
دوران امامت امام باقرعليه السلام مصادف با ادامه فشارهاي خلفاي بني اميه و حکام آنها بر شيعيان درعراق بود.شيعيان همه ساله در موسم حج با امام تماس داشتند. اين تماس ها معمولاً يا در مکه و يا در بازگشت زائرين بيت الله الحرام و عبور آنها از مدينه صورت مي گرفت. در اين باره امام رضا عليه السلام مي فرمايد:
"مع ما فيه (الحج) من التفقه و نقل اخبار الائمة عليهم السلام".(5) در حج منافعي چون تفقه در دين و نقل اخبار امامان وجود دارد. البته از برخي اخبار به دست مي آيد که مردم عراق از رفتن نزد امام باقر عليه السلام در مدينه نهي شده بودند.(6)
امام باقرعليه السلام مکرر به لزوم تکيه بر عمل صالح تاکيد مي فرمود. سخناني نظير احاديث زير از آن حضرت، اقدامي بر نفي موضع غُلات(غلو کنندگان) و انديشه هاي فاسد آنان بود و انگيزه صدور احاديثي از اين قبيل حداقل از يک زاويه براي خنثي کردن آثار انديشه هاي غلات در ميان شيعه بوده است.
در يک مورد حضرت فرمودند:" انّ شيعتنا من اطاع الله".(7) شيعيان ما اطاعت کنندگان خدا هستند. و در جاي ديگر فرمودند: "شيعتنا اهل الورع و الاجتهاد و اهل الوفاء و الامانة و اهل الزهد والعبادة و اصحاب احدي و خمسين رکعة في اليوم و الليلة القائمون بالليل و الصائمون بالنهار يزکون اموالهم و يحجون البيت و يجتنبون کل محرم".(8)
شيعيان ما دربالاترين مراحل تقوا در زمره کوشندگان و وفا کنندگان به عهد و امانت بوده و اهل زهد و عبادت هستند، از افرادي هستند که درهرشبانه روز پنجاه و يک رکعت نماز به جاي مي آورند. آنان شبها در حال عبادت، و روزها در حال روزه هستند. زکات اموال خود را مي پردازند، به زيارت خانه خدا مي روند و از تمام محرمات الهي اجتناب مي کنند.
و باز فرمودند:"کسي که در يک قريه دهها هزار نفري با ورع ترين مردم نباشد، از دوستان ما نيست".(9)
و فرمودند: "انّ شيعتنا من شيّعنا و اتبع آثارنا و اقتدي بأعمالنا".(10) شيعيان ما کساني هستند که از ما و آثار و اعمال ما پيروي کنند.
ازعبدالله بن يحيي بزار نقل شده که امام باقر عليه السلام هر روز پنجاه رکعت نماز مي خواند.(11)
تاکيد امام باقر عليه السلام بر عمل گرايي شيعيان، به طور غير مستقيم، در برابر تمامي فرقه هايي بود که به عمل صالح اعتنايي نداشتند.
امام و مسائل سياسي
شيعيان زيدي يکي از پايه هاي مذهب خويش را در مبحث امامت، قيام امام با شمشير قرار دادند. يک فرد علوي از نظر زيديه، وقتي امام شناخته مي شد که قيام مسلحانه نمايد. درغير اين صورت او را امام نمي دانستند. پس آنان با امام باقر هماهنگ نبودند چرا که امام به علت نامساعد بودن شرايط زمانه دست به شمشير نشده بودند.دردوران امام باقرعليه السلام حکام اموي نسبت به اهل بيت سختگيري مي کردند و اين سختگيري به دليل ادعاي امامت و زعامت ديني – سياسي آنها بود که امويان را غاصب مي دانستند. بنا به گزارش تاريخ، از خلفاي اموي تنها "عمر بن عبد العزيز" بود که به طور نسبي برخوردي ملايم با اهل بيت داشت. به همين دليل، اهل سنت از امام باقرعليه السلام درباره او روايت کرده اند که آن حضرت فرمود: "عمر بن عبدالعزيز نجيب بني اميه".(12)
همچنين درمنابع شيعه آمده، عمر بن عبدالعزيز، سهم اهل بيت را از بيت المال به آنان مي پرداخت(13) و فدک را نيز به بني هاشم بازگرداند.(14) در خبري آمده است که زماني امام باقر عليه السلام بر عمر بن عبدالعزير وارد گرديد. عمر از وي خواست تا او را نصيحت کند. حضرت فرمود:"توصيه من آن است که مسلمانان کوچک را فرزند خود بداني، متوسطان آنان را برادر و بزرگانشان را پدر. به فرزندت رحم کن، به برادرت کمک کن و به پدرت نيکي."(15)
براي کسب اطلاعات بيشتر به مطلب" باقر العلوم عليه السلام" رجوع کنيد.
پي نوشتها:
1- ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغه،ج2، صص 212،213،229،234،286.2- کشف الغمه، ج 2، ص 126.
3- الامام الصادق عليه السلام، ص 24.
4- همان.
5- وسائل الشيعه، ج8، ص 8.
6- مختصر تاريخ دمشق، ج 23، ص 83.
7- الفصول المهمة،ص213.
8- صفات الشيعه، ص 163.
9- بحار الانوار، ج 70، ص 303.
10- همان، ج 68، ص 154.
11- مختصر تاريخ دمشق ، ج 23، ص 79.
12- تذکرة الحفاظ، ج 1، ص 119.
13- قرب الاسناد، ص 172.
14- تاريخ الخلفاء، ص232.
15- مختصر تاريخ دمشق ، ج 23، ص 77.
* بحار الانوار، ج 75، ص 167.
