مرگِ با عزّت یا زندگیِ با ذلّت؟

مرگی که به از زندگی ننگین است

اگر شرایط حاکم بر زندگی به گونه ای دگرگون شود که دیگر امکان زندگی عزتمندانه برای مومن وجود نداشته باشد در این وضعیت تکلیف چیست؟

قرآن می فرماید در این چنین شرایطی وظیفه مومن کوچ کردن است اگر ماند و تن به ذلت داد و در اثر فشار حاکمان بیدادگر، دست از زندگی ایمانی و انجام وظایف دینی شست از همان لحظه جان دادن مورد عتاب و عقاب ماموران الهی قرار می گیرد.

إِنَّ الَّذینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمی‏ أَنْفُسِهِمْ قالُوا فیمَ كُنْتُمْ قالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفینَ فِی الْأَرْضِ قالُوا أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فیها فَأُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصیراً (97- نساء)

قطعاً كسانى كه [با ترك هجرت از دیار كفر، و ماندن زیر سلطه كافران و مشركان‏] بر خویش ستم كردند [هنگامى كه‏] فرشتگانْ آنان را قبض روح مى‏كنند، به آنان مى‏گویند: [از نظر دین‏دارى و زندگى‏] در چه حالى بودید؟ مى‏گویند: ما در زمین، مستضعف بودیم. فرشتگان مى‏گویند: آیا زمین خدا وسیع و پهناور نبود تا در آن [از محیط شرك به دیار ایمان‏] مهاجرت كنید؟! پس جایگاهشان دوزخ است و آن بد بازگشت گاهى است‏.

اما اگر این پذیرش ظلم و ذلت با مهاجرت هم درمان نشد تکلیف چیست؟ اگر دستگاه ظلم و جباران حاکم بر آن با استفاده از قدرت و وسعت سلطه که داشتند مومن را بین دو تیغه ذلت و شهادت قرار که یا بماند و ذلت را بپذیرد و یا کشته شود در این صورت چه باید کرد و کدام را برگزید؟

امام حسین علیه السلام بارها به این سوال پاسخ می دهد.

پاسخی در بین راه

پاسخی که سیدالشداء علیه السلام به این سوال می دهد از دایره متن و سخن گذشته و لباس عمل بر تن می کند تا همه بدانند و به دیده خود ببینند که امام و پیشوای بر حق اسلامی هر آنچه را می گوید پیش همه خود مقید به انجام آن تکلیف است.(1)

تاریخ طبری به نقل از عقبة بن ابى عیزار می نویسد:

حسین علیه السلام در ذى حُسُم(2) ایستاد و حمد و سپاس خدا را به جا آورد و سپس فرمود: «كارها چنان شده كه مى بینید! دنیا تغییر یافته و به زشتى گراییده است. خیر آن رفته و پیوسته بدتر شده و از آن، جز اندكى مانند قطره آبى در ته ظرف و مَعاشى ناچیز چون چراگاه كم مایه، باقى نمانده است.

سپس آن عبارت تاریخی را فرمود:

« ألا تَرَونَ أنَّ الحَقَّ لا یُعمَلُ بِهِ ، وأنَّ الباطِلَ لا یُتَناهى عَنهُ ! لِیَرغَبِ المُؤمِنُ فی لِقاءِ اللّه ِ مُحِقّا ؛ فَإِنّی لا أرى المَوتَ إلّا شَهادَةً ، ولا الحَیاةَ مَعَ الظّالِمینَ إلّا بَرَما » (3)

مگر نمى بینید كه بر پایه حق، رفتار نمى شود و از باطل، اجتناب نمى گردد؟ حقّا كه مؤمن باید [در این شرایط] به دیدار خداوند راغب باشد كه به نظر من، باید شهادت را به جاى مرگ [ طبیعى ] برگزید؛ نه زندگى با ستمگران را كه مایه رنج است.»

پاسخی در میدان جنگ

سید بن طاووس در کتاب الملهوف خود می نویسد:

یاران عمر بن سعد سوار بر مَركب هایشان شدند. حسین علیه السلام، بُرَیر بن حُصَین را روانه كرد تا آنان را اندرز دهد؛ امّا آنها گوش ندادند و نوجهی به تذکرات او نکردند.

حسین علیه السلام بر شترش (اسبش) سوار شد و از آنان خواست كه ساكت شوند که ساكت شدند. حضرت پس از حمد و ثناى الهى و یاد خدا و درود فرستادن بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سایر پیامبران و فرشتگان الهی، با گفتارى رسا، چنین فرمود:

«مرگ و اندوهتان باد! ، اى جماعت! با شیدایى، ما را به فریادرسى خواندید و ما به سرعت به فریادتان رسیدیم؛ امّا شما شمشیرى را كه به نفع ما بود، به روىِ خود ما كشیدید و آتشى را كه علیه دشمن مشترك ما و شما افروخته بودیم؛ بر ضدّ خود ما افروختید و همدست دشمنان، علیه دوستان خود شدید؛ بى آن كه عدالت را میان شما بگسترنَد و امیدى به آنها داشته باشید.

اى واى بر شما! ما را رها کردید، در حالى كه شمشیرها هنوز در نیام و ابتداىِ كار است و هنوز تصمیم به جنگ، پا بر جا نگشته است؛ امّا شما همچون مَلَخان ، به سوى آن شتافته اید و همچون پرواز پشه ها، همدیگر را به آن، فرا خوانده اید.

نابودى از آنِتان باد! اى بردگان امّت و ای بدترین دسته هاى آن! ای کسانی که قرآن را به كنار افكندید و ای تحریفگرانِ سخنان و ای دار و دسته گنهكاران و وسوسه پذیران شیطان و ای خاموش كنندگان سنّت هاى جاویدان! آیا اینان را یارى مى دهید و ما را ترک می کنید ؟!

به خدا سوگند، خیانت میان شما سابقه دارد. ریشه هایتان به آن در آمیخته و شاخه هایتان بر آنْ پیچیده است. شما پلیدترین استخوانِ گلوگیر براى بیننده و لقمه اى آماده  برای غاصب گشته اید .

آنگاه فرمود: « ألا وإنَّ الدَّعِیَّ ابنَ الدَّعِیِّ قَد رَكَزَ بَینَ اثنَتَینِ ، بَینَ السَّلَّةِ وَالذِّلَّةِ ، وهَیهاتَ مِنّا الذِّلَّةُ ، یَأبَى اللّه ُ لَنا ذلِكَ ورَسولُهُ وَالمُؤمِنونَ ، وحُجورٌ طابَت ، وحُجورٌ طَهُرَت ، واُنوفٌ حَمِیَّةٌ ونُفوسٌ أبِیَّةٌ ، مِن أن تُؤثَرَ طاعَةُ اللِّئامِ عَلى مَصارِعِ الكِرامِ .»

بى نَسَب فرزند بى نَسَب (4) مرا میان دو چیز قرار داده است: شمشیر و خوارى. خوارى، از ما دور است و خداوند آن را براى ما نمى پذیرد و نیز پیامبرش و مؤمنان و دامن هایى پاك و پاكیزه و جانهایى غیرتمند و خوددار كه اطاعت از فرومایگان را بر مرگى كریمانه ، مقدّم نمى دارند .

بدانید كه من با این خانواده و با وجود كمىِ نفرات و نبودِ یاور، نبرد را برگزیده و به سوى جنگ مى روم» (5)

بر اساس این فرمایش حضرت سیدالشهداء علیه السلام در پاسخ به آن سوال؛ کسی که به خدا و رسول و اهل بیت پاک آن حضرت علیهم صلوات الله، ایمان داشته و در عمل مطیع فرمان آنهاست و نیز اهل عفت و غیرت است؛ هیچگاه زندگی با ذلت وخواری را بر مرگ سرخ با عزت ترجیح نمی دهد.

پی نوشت:

1. از امیرالمومنین علیه السلام نقل است که فرمود: وَ اللَّهِ مَا أَمَرْتُكُمْ بِطَاعَةِ إِلَّا وَ قَدْ ائْتَمَرْتُ بِهَا وَ لَا نَهَیْتُكُمْ عَنْ مَعْصِیَةِ إِلَّا وَ قَدِ انْتَهَیْتُ عَنْهَا ؛ به خدا سوگند! هر چه را که به شما امر کردم خودم به آن عمل کردم و هر چه را که شما را از آن نهی کردم خود نیز از آن پرهیز نمودم. تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة ص124

2. منطقه ای که مختصات آن به شکل تقریبی در غرب بصره و جنوب کربلا قرار دارد.

3. تاریخ الطبری : ج 5 ص 4ظ 3

4. منظور از این شخص، عبید اللّه بن زیاد است كه معاویه، بر خلاف شریعت اسلام، پدر او (زیاد) را كه پدرش معلوم نبود،  برادر خود و فرزند ابوسفیان خواند.

5. الملهوف : ص 155