عواملی که وقت را به یغما می برند

به تعبیر امام علی(علیه السلام): «نفس زدن انسان در واقع گام برداشتن به سوی مرگ است.»

در روز قیامت هر کس را به پیشوایانشان می‌خوانیم. (تاریخ یعقوبی ج2ص79-78)

و یا در حدیث دیگر از حضرت محمد (صلی الله علیه و آله )به ابوذر سفارش شده است که: «ای اباذر، 5 چیز را قبل از 5 چیز غنیمت بشمار: جوانی‌ات قبل از پیری‌ات، تندرستی‌ات قبل از بیماری‌ات و بی‌نیازی‌ات پیش از نیازمندی‌ات، آسوده خاطری‌ات پیش از دل مشغولی‌ات و زندگی‌ات قبل از مرگت.» (مکارم الاخلاق ص495)

انسان باید از تمام فرصت‌هایی که دارد کمال بهره‌وری را ببرد و از آن استفاده کند. علت بسیاری از مشکلات انسان‌ها آن بوده است که قدر وقت را ندانسته‌اند و از آن استفاده نکرده‌اند: فرصت مطالعه، فرصت سفر، درس خواندن و....

در حدیثی از پیامبر نقل شده است: «به راستی عمر محدود چه حد و نهایت معنی است که هرگز ازآن حد تجاوز نکند که برای هرشخص معین و مقدر است، پس پیش از سپری شدن عمر به عمل بشتابید.» (بحارالانوارج77ص179)

عمر انسان بسیار با ارزش است، بسیاری از چیزهای از دست رفته را می‌توان دوباره به دست آورد، اما عمر از دست رفته باز نمی‌گردد.

ازحضرت علی(علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: «به درستی که وقت‌های تو جزو عمر تو هستند، پس از برای خود وقتی را به سر مبر، مگر آنکه تو را به سعادت برساند.» (عزرالحکم ج2ص607)

هر نفسی که انسان می‌کشد، او را به سوی پیری می‌برد، پس بهتر است قدر لحظات را بدانیم تا پس از گذر زمان حسرت نخوریم.

به تعبیر امام علی(علیه السلام): «نفس زدن انسان در واقع گام برداشتن به سوی مرگ است.» (عزرالحکم ج 6 ص170 شماره 9955)

علل اتلاف وقت

یکی از دلایل اتلاف وقت به تأخیر انداختن امور است، امروز و فردا کردن‌ها و کارهای امروز را به فردا محول کردن انسان را دچار تأسف و حسرت می کند.

امام باقر (علیه السلام) می‌فرمایند: «ای طالب اهل علم، اهل و مال تو را از خود باز ندارند، سرانجام روزی از آن مال یا اهل جدا خواهی شد، مانند مهمانی که از نزد آنها برود، آنگاه از نزد ایشان به سوی غیر ایشان انتقال یابد و دنیا و آخرت هرکدام منزلی است که از آن به جای دیگر نقل مکان می‌کنی و آنچه بین مرگ و برانگیخته شدن است به بی‌خوابی ماند که لحظه‌ای چشم ببندی و بعد بیدار شوی

امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند: «هر که فرصت مناسبی را از دست بدهد، باید اطمینان داشته باشد که وقت دیگر به دست نمی‌آید.» (عزرالحکم ج5ص370)

و یا امام باقر می‌فرمایند: «از کوتاهی کردن به هنگام فراهم آمدن فرصت پرهیز کنید، این میدانی است که به زیان اهل خود جریان دارد.» (تحف العقول ص295)

و یا از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: «مبادا که برای پرداختن به عمل امروز فردا کنید، هر وقت برایتان امکان پیدا شد، به کار برخیزید.» (تحف العقول ص117)

بیکاری

از دیگر عوامل تضییع وقت بیکاری است، انسان‌های بیکار که به هیچ فعالیتی مشغول نیستند، موفق نمی‌شوند و هر لحظه در حال از دست دادن فرصت‌ها هستند.
از حضرت علی نقل شده است: «وقت را با کار غنیمت بشمار.»
(عزرالحکم ج2ص507)
پرداختن به کارهای بی‌اساس و بی فایده:
از دیگر موارد از بین رفتن فرصت‌ها پرداختن به کارهای غیر اساسی است.
پیامبر فرمودند: «از نیکی مرد دست برداشتن از آن کاری است که سودی ندارد.» (بحارالانوار ج71ص277)
و یا حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: «خوش به حال کسی که به کار بندد همت خود را به آنچه به کارش می‌آید و تلاش کند برای رستگاری‌اش.» (عزرالحکم ج4ص239 ح5945)
خواب زیاد
خواب زیاد فرصت‌ها را کم می‌کند و انسان را از انجام فعالیت‌ها باز می‌دارد.
امام سجاد می‌فرمایند: «به‌راستی، خداوند بنده پرخواب را دشمن می داند مانند بنده بیکار.» (من لا یحضر الفقیه ج3ص103)
و یا از حضرت علی نقل شده است که فرمودند: «خواب قرض بدی است، عمر انسان را فانی می‌کند و اجر بسیار را از بین می‌برد.» (عزرالحکم ج3ص257)
به گذشته‌ها پرداختن:
از دیگر مواردی که باعث می‌شود انسان دچار خسارت شود فکر کردن به گذشته است .از گذشته باید درس گرفت، اما نباید اندوهناک بود و غصه خورد و باید آن را رها کرد؛ انسان باید از گذشته درس بگیرد، در زمان حال زندگی کند و به آینده فکر کند.
در حدیثی از حضرت محمد (صلی الله علیه و آله )به ابوذر سفارش شده است که:ای اباذر، 5 چیز را قبل از 5 چیز غنیمت بشمار: جوانی‌ات قبل از پیری‌ات، تندرستی‌ات قبل از بیماری‌ات و بی‌نیازی‌ات پیش از نیازمندی‌ات، آسوده خاطری‌ات پیش از دل مشغولی‌ات و زندگی‌ات قبل از مرگت
استفاده از تندرستی
انسان تندرست فرصت‌های بیشتری دارد و بهتر می‌تواند فعالیت کند و به انجام کارهای مختلف بپردازد.
امام حسن می‌فرمایند: «با تن سالم در مدت عمر خود به عمل شتاب کنید.» (تحفه العقول ص243)
و یا از امام باقر(علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: «در تندرستی بیش از بیماری و در نیرومندی بیش از توانایی و در زندگی بیش از رسیدن مرگ برای خود چیزی فراهم آور.» (الحیاه ج1ص381)
در اسلام هر چیزی که عمر انسان را به بطالت هدر دهد، ناپسند است. اسلام برای پیشرفت انسان‌ها ارزش بسیاری قائل شده است. انسان برای رشد و تعالی خود باید از تمام فرصت‌ها بهره ببرد.
در قرآن آمده است: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اموال و اولادتان شما را از ذکر خدا به خود مشغول ندارد، که اگر چنین کند، زیانکار است.» (منافقون: 63)
و یا پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «مهربانی و عطوفت بر همسر و فرزندانت تو را وادار به ارتکاب گناهان و کارهای حرام نگرداند.» (مکارم الاخلاق ص457)
امام باقر (علیه السلام) می‌فرمایند: «ای طالب اهل علم، اهل و مال تو را از خود باز ندارند، سرانجام روزی از آن مال یا اهل جدا خواهی شد، مانند مهمانی که از نزد آنها برود، آنگاه از نزد ایشان به سوی غیر ایشان انتقال یابد و دنیا و آخرت هرکدام منزلی است که از آن به جای دیگر نقل مکان می‌کنی و آنچه بین مرگ و برانگیخته شدن است به بی‌خوابی ماند که لحظه‌ای چشم ببندی و بعد بیدار شوی.» (امالی طوسی ج ص157-158)
پرهیز از مال اندوزی
از دیگر مواردی که باعث تلف شدن عمر می-شود مال‌اندوزی و حرص است. انسان‌هایی که حرص بسیار می‌خورند و ثروت بسیار می‌خواهند، هرگز آرامش نخواهند دید.
حضرت علی(علیه السلام) می‌فرمایند: «برای دیگران خزانه‌دار نباش.»(نهج‌البلاغه فیض‌الاسلام ص921-922)
انسان باید برای کسب روزی و درآمد تلاش کند، اما این تلاش نباید او را از خداوند دور نگه دارد و مشغول سازد.
پیامبر می‌فرمایند: «خداوند می‌فرمایند: ای فرزند آدم، هر روز روزی‌ات می‌دهم، با این وجود ناراحت می‌شوی؛ حال آنکه هر روز از عمرت کم می‌شود، اما خوشحال می‌شوی. تو به آن چیز که احتیاج داری که تو را کفایت کند، اما چیزی می‌خواهی که تو را به سرکشی وا می‌دارد؛ نه به کم قانع می‌شوی و نه از بسیار سیر می‌شوی.» (بحارالانوار ج77ص179)
از حضرت علی(علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: روزهای سلامتی را بیش از بیماری غنیمت شمارید و روزهای جوانی را پیش از پیری... نگذارید باعث غفلت شود
در اسلام انسان شکست‌خورده فقط ورشکسته مالی نیست، حتی اگر لحظه‌ای از عمر هدر رود، مورد نکوهش است و اینگونه انسان فردی شکست‌خورده است.
امام حسین(علیه السلام) فرمودند: «فریب‌خورده کسی است که لحظه‌های پیاپی و ساعتی پس از ساعت دیگر از عمرش را بیهوده تلف کند.» (هعانی الاخبار ص 342)
و یا امام صادق(علیه السلام) منقول است که فرمودند: «هر که دو روزش با هم برابر باشد، ضرر کرده است و کسی که فردایش بدتر از امروزش باشد، در فتنه افتاده و فریفته شده است وکسی که کاستی در وجودش راه پیدا کند و نقصش ادامه پیدا کند، چنین کسی مرگ برایش بهتر است.» (بحارالانوار ج78ص277)
قدر دانستن وقت و خردمندی
انسان‌های خردمند که از فرصت‌های خود بهره می‌برند و آن را هدر نمی‌دهند، انسان-هایی باتقوا وخردمند هستند.
از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: «برای پرهیزگار سه علامت است: خالص کردن عمل، کوتاه کردن امید و غنیمت شمردن مهلت.» (عزرالحکم ج5ص47شماره7370)
و یا از حضرت علی(علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: «روزهای سلامتی را بیش از بیماری غنیمت شمارید و روزهای جوانی را پیش از پیری... نگذارید باعث غفلت شود.» (بحارالانوار ج77ص440)
این روایات و احادیث نشان می‌دهد که آنچه جایگزینی ندارد عمر انسان است و نه چیز دیگر، پس باید قدر لحظات را دانست و آن را صرف کارهای بیهوده، مانند؛ تلفن‌ها، پیامک زدن ها و استفاده بی مورد از اینترنت نکرد.
نرگس زارعی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان