تبیان، دستیار زندگی
در این مقاله کوشش شده تا مبانی تفکری و اصولی که در هنر اسلامی ممالک مسلمان نشین وجود دارد تبیین شود. به همین منظور به بسط شرایط اجتماعی و سیاسی و تأثیرات آن در هنر اسلامی پرداخته شده است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ریشه در خاک، سر بر آسمان


در این مقاله کوشش شده تا مبانی تفکری و اصولی که در هنر اسلامی ممالک مسلمان نشین وجود دارد تبیین شود. به همین منظور به بسط شرایط اجتماعی و سیاسی و تأثیرات آن در هنر اسلامی پرداخته شده است.


هنر اسلامی

هنر اسلامی به طور کلی می کوشد تا محیطی به وجود آورد که انسان بتواند وزن و وقار فطری اولیه خود را باز یابد. در این قلمرو هیچ حجابی بین انسان و حضور نامرئی خداوند وجود ندارد. هنر اسلامی با ایجاد نوعی خلع همه آشفتگی و دغدغه زندگی دنیوی را از بین می برد و نظامی را جایگزین می کند که مبین تعادل، آرامش و صلح است. این آرامش که موهبت طبیعی و الهی ، اما فراموش شده است، در زندگی انسان امروزی جاری می شود. برای شناخت هنر اسلامی، بررسی آثار تنها از بعد هنری آن کافی نیست بلکه برای شناخت عمق این هنر باید مانند هر هنر سنتی دیگری از طریق مفاهیم عمیق جهانشناختی با معنا و انعکاسات معنویِ اشکال و خطوط ارتباط برقرار می کند.

به همین دلیل هنرمند مسلمان می کوشد تا هنری ایجاد کند که بستری برای کلیه صفات و کیفیات مقامات معنوی باشد و از این طریق بتواند مخاطب را به تأمل و شهود سوق دهد. بنابراین نقش هنرمند در چنین نگرشی بسیار مهم و پر اهمیت است و جای تامل دارد.

هنرمند هنر اسلامی اگر توانسته باشد با معانی قران، حدیث و سنت، انس و الفت یابد و حقیقتا زندگی خود را با آن آمیخته باشد، معانی حقیقی قران که در عین حال معانی زندگی و جهت وجودی او نیز هست، بر او آشکار می شود.چنین حقیقتی که با حیات هنرمند ارتباط یافته، حقیقتا وحی الهی است، بنابراین خلاقیت هنرمند در ایجاد یک اثر بیانگر آن رابطه عمیق عرفانی که با ایجاد و خلق آن اثر مرتبط بوده می باشد. این نکته از آن جهت دارای اهمیت است که در چنین دیدگاهی، هنر از معنای لفظی یا صورت کلام قران و ائمه سرچشمه نمی گیرد بلکه منشا آن حقیقت و جوهر معنوی قران، احادیث و ادعیه است.

 هنر اسلامی با ایجاد نوعی خلع همه آشفتگی و دغدغه زندگی دنیوی را از بین می برد و نظامی را جایگزین می کند که مبین تعادل، آرامش و صلح است

به همین دلیل است که هنر اسلامی برای مردم مناطق مختلف معانی گوناگونی را در بر دارد. برای یک مسلمان احتمالا اظهار ایمان و محتوای عمیق و با شکوه یک عبارت در سادگی و رهبانیت رواق مسجد تجلی می یابد اما همین معنا برای یک غیر مسلمان تنها شکوه و ابهت تزئینات غنی و پر رمز و راز است و اغلب یک هدف کاربردیست.

یک نکته ظریف را نباید از نظر دور داشت و آن اینکه آثار هنری مورد بحث همواره هدف مذهبی ویژه ای نداشته و گاهی از این مقوله به دورند، چرا که اعم هنر اسلامی هنری است در خدمت دربار با حمایت مطلق پادشاه و همه حکمرانان و هنرمندان الزاما همیشه مسلمانان خوبی نبودند و گاه اصلا مسلمان نبوده اند! اما آنچه در این میان دارای اهمیت است این نکته است که فرهنگی که آثار هنری در آن شکل می گیرد ، تابع اندیشه مسلمانان است و این عمل به همراه عوامل جغرافیایی و تاریخی، تعیین کننده آنچه تهیه و پرداخته می شد بوده است.

هنر اسلامی

جغرافیا نقش مهمی در فرهنگ اسلامی دارد مثلا سرزمین هایی که در قلب جهان اسلام قرار دارند شامل خشک ترین مناطق جهان هستند. مناطقی با هوایی اغلب بسیار گرم و شرایط دشوار حیات . در چنین مناطقی فعالیت های غیر ضروری کاهش می یابد. زندگی اغلب این مردمان چادرنشینی و زندگیشان وابسته به گله داری است. مردمانی که به دلیل شرایط سخت آب و هوایی مجبور به زندگی کوچ نشینی اند . چنین مردمانی ، نیازمند فرهنگ داشتن وسایل قابل حمل و همچنین انگیزه ای برای ایجاد روش های غیر مادی خاص، مانند وفاداری ، مهمانوازی و ادبیات شفاهی نیز به شمار می آید

از این گذشته، خاور میانه میان تولیدکنندگان ابریشم در چین و ادویه در هند از یک سو و تقاضای ساکنان مدیترانه از سوی دیگر واقع شده است. تمامی اینها بر روی هم باعث شکلگیری انواع طراحی در باغ های اسلامی و ابنیه متبرکه وکاخ هاشده است. یعنی تجلی نمادین باغها و بناهای بهشتی که در کتاب مقدس قران،  به مسلمین وعده داده شده است.

باغ هایی که در مناطق اسلامی بنا می شدند، اصولا به قصد نشان دادن جلوه ای از بهشت بوده است. در تزیینات اسلامی نیز گسترش تمرکز یافته نقوش حلقوی یا گیاهی که در اروپا با نام اسلیمی شناخته می شود همین معنا را می رساند، از این رو عشق به طرح های تزیینی بسیار غنی و پیچیده، تا حدی احترام به بهشت آباد را می نمایاند.

سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان