تبیان، دستیار زندگی
نفت و استفاده ی ناصحیح از درآمد های نفتی عامل سرمایه سوزی انسانی و اجتماعی در اقتصاد ایران شده است. در نوشتار زیر باختصار به نحوه اتکاء به نفت و درآمدهای نفتی پرداخته شده است…
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

درآمدهای نفتی چگونه خرج شود؟


نفت و استفاده ی ناصحیح از درآمد های نفتی عامل سرمایه سوزی انسانی و اجتماعی در اقتصاد ایران شده است. در نوشتار زیر باختصار به نحوه اتکاء به نفت و درآمدهای نفتی پرداخته شده است…

واحد اطلاعات اکونومیست در تازه ترین گرازش خود اعلام کرد که اقتصاد ایران پتانسیل بسیار بالاتری از وضعیت کنونی دارد. اکونومیست در گزارش ماه اکتبر 2011 خود در خصوص رشد اقتصادی ایران نوشت: رشد تولید ناخالص واقعی ایران تا سال 95 زیر 3 درصد باقی می ماند و این در حالی است که پتانسیل اقتصاد ایران بسیار فراتر است.

نفت

یقینا این سوال برای خوانندگان گرامی ایجاد شده است که پتانسیل های اقتصاد ایران چیست و چه عواملی مانع شده است، اقتصاد ایران از این پتانسیل ها استفاده کرده و رشد های بالایی را رقم بزند؟

نفت و استفاده ی ناصحیح از درآمد های نفتی عامل سرمایه سوزی انسانی و اجتماعی در اقتصاد ایران شده است، بستر های کارآفرینی و نوآروی را به کلی از بین برده است و دولت را با کسری بودجه های تصاعدی مواجه کرده است. چگونه نفت می تواند در عین ارز آوری و افزایش درآمدهای دولت، کسری بودجه ی دولت را افزایش دهد؟ به درآمدهای ارزی اگر به عنوان سرمایه نگاه نشده و منبع درآمدی برای دولت تلقی شود می تواند با خسارت هایی که در کوتاه مدت و بلند مدت بر بدنه ی اقتصاد وارد می کند، چنان هزینه های دولت را افزایش دهد که عملا شاهد کسری بودجه دولت شویم. ماجرا به همین جا ختم نمی شود، دولتی که دچار کسری بودجه شود نمی تواند به وظایف توسعه ای خود که بستر سازی برای کارآفرینی و بهبود محیط کسب و کار است بپردازد و این خود عامل مضاعفی بر تشدید مجدد کسری بودجه دولت خواهد شد به بیان دیگر، نفت باتلاقی را برای ایران ساخته است که شرکت های تولیدی و دولت را درون خود غرق کرده است .

درآمد های حاصل از نفت علاوه بر آنکه به توسعه ناکارآمد و وابسته نهادهای تولیدی و غیره دست زده است، کسری بودجه دولت را افزایش داده است

درآمدهای نفتی چگونه باید خرج شود ؟

درآمدهای نفتی باید به عنوان سرمایه نگاه شود و باید در راهی خرج شود که نیاز به نفت را روز به روز کاهش دهد. اگر درآمدهای نفتی در راهی خرج شود که نیاز به نفت را روز به روز افزایش دهد، علاوه بر آنکه اقتصاد ایران را متکی بر نفت و درآمدهای نفتی می کند، روحیه ی رانت جویی، فساد، دلالی و فعالیت های غیر مولد را در اقتصاد پایه گذاری می کند. درآمدهای نفت در اقتصاد ایران سبب شده است به توسعه چیزی دست بزنیم که هم اکنون با نفت نیز نمی توانیم به رشد و گسترش بیشتر آن کمک کنیم .

معاملات نفتی

به عنوان مثال سیستم حمل و نقل شهری را در نظر بگیرید، هم اکنون 200 واگن متروی تهران در گمرک بندرعباس و پشت مرز مانده اند  و منتظر هستند دولت حمایت های نقدی خود را انجام دهد؛ ولی عملا دولت دیگر توان خرج کردن ندارد، درآمد های حاصل از نفت علاوه بر آنکه به توسعه ناکارآمد و وابسته نهادهای تولیدی و غیره دست زده است، کسری بودجه دولت را افزایش داده است به گونه ای که هم اکنون دولت با داشتن نفت و درآمدهای نفتی 93 میلیارد دلاری ( که رشد بیش از 22 درصدی نسبت به سال 88 داشته است) نمی تواند به آنچه قبلا انجام می داده است، ادامه دهد و توان توسعه وابستگی را ندارد به بیان دیگر از آنجا که وابستگی پر هزینه است، توسعه وابستگی سقف خاصی دارد و این همان است که اکونومیست بیان داشته است. اکونومیست می گوید اقتصاد ایران با وجود پتانسیل های قوی ( ولی بلااستفاده ) توان رشد بیش از 3 درصد تا سال 95 را نخواهد داشت. حال این پتانسیل ها چه بوده است؟

سرمایه انسانی و کارآفرینان مهم ترین و اساسی ترین عنصر های توسعه پایدار اقتصادی یک کشور محسوب  میشود. ایران با داشتن نیروی جوان زیاد و مستعد در این زمینه می توانست بسیار بسیار بهتر عمل کرده و از این قشر به عنوان موتور توسعه اقتصادی خود استفاده می کرد. نفت باید در خدمت این سرمایه ها قرار می گرفت نه این که نفت تبدیل به انباشت سرمایه های فیزیکی خارجی شده و سرمایه های انسانی را تضعیف گرداند. کسری بودجه ی دولت در ازاء توسعه سرمایه های فیزیکی وارداتی علاوه بر آنکه تقاضای نیروی کار را در حد نیروی کار ساده قرار داده است، به دولت اجازه نداده است به وظایف توسعه ای خویش مشغول شود. بهبود محیط کسب و کار از طریق سرمایه گذاری در امر تحقیق و توسعه و انباشت دانش و اطلاعات از جمله وظایف دولت توسعه ای می باشد که نفت و همت بر انباشت سرمایه فیزیکی علاوه بر تحمیل کردن هزینه های وابستگی، توان دولت را برای انجام اقدامات توسعه ای گرفته است.

درآمدهای نفتی باید به عنوان سرمایه نگاه شود و باید در راهی خرج شود که نیاز به نفت را روز به روز کاهش دهد

نفت-قیمت

راه حل چیست ؟

راه حل بسیار روشن است. دولت باید در مسیر توسعه پایدار قرار گیرد و هدف خود را بهبود محیط کسب و کار قرار دهد. برای این منظور می تواند از نفت و درآمدهای نفتی به عنوان یک فرصت نگاه کند . نفت و منابع زیرزمینی باید در اموری مصرف شود که به صورت طبیعی نیاز به آنها  کاهش یابد. بستر سازی برای ورود بخش خصوصی و کاهش موانع بخش خصوصی از طریق اقدامات تحقیق و توسعه از جمله این امور است که نیاز به نفت و درآمدهای حاصل از آن را در آینده کاهش می دهد. چرا که بستر سازی برای کارآفرینی و ورود بخش خصوصی، بهره وری، مزیت رقابتی، کارآمدی و غیره را افزایش داده و عملا بخش خصوصی به صورت طبیعی جای دولت را در امور تصدی گری خواهد گرفت و دولت را در انجام وظایف حاکمیتی خود متمرکز خواهد کرد.

نفت باید در خدمت این سرمایه ها قرار می گرفت نه این که نفت تبدیل به انباشت سرمایه های فیزیکی خارجی شده و سرمایه های انسانی را تضعیف گرداند

در پایان به یک نکته  بسنده می کنم . حداکثر قیمت نفت به ازای هر بشکه 100 دلار است و این در حالی است که قیمت یک بشکه رب گوجه فرنگی 250 دلار است حال یک سوال: اگر به جای نفت ، رب گوجه فرنگی صادر کنیم،کدام بهتر خواهد بود ؟ در کنار صادر کردن رب گوجه فرنگی ، کشاورزی در وجه کمی و کیفی ( تکنولوژی ) نیز بهبود می یابد ولی صادرات نفت خام به معنای نابودی منابع تجدید ناپذیر می باشد که از درون یک لوله از ایران به کشورهای  دیگر منتقل می شود. این یک مثال بود و از این مثال در صدد بودم ارزش صادرات کالاهای مبتنی بر دانش  و تکنولوژی را بیان کنم. هم اکنون بسیار ارزان در حال صادر کردن نفت خام خود هستیم و این زنگ خطری برای اقتصاد ایران محسوب می شود، زنگ خطر برای قرار گرفتن در یک تجارت نابرابر، تجارتی که ماهیت استعماری درون آن نهفته است. نفتی که قابل جایگزین شدن نیست را ارزان  داده  و دانش گران وارداتی در قالب خرید کالاهای سرمایه ای و واسطه ای  خریداری می شود.  این تجارت نابرابر،  علاوه بر آنکه سرمایه انسانی و بسترهای خصوصی سازی را در درون اقتصاد  ما  نابود می کند ، کمک به رونق کشورهای وارد کننده نفت  نیز می کند . به این معنا که دولتی  که به صادرات نفت مشغول باشد، بیشتر از آنکه به کشور خود نفع برساند به کشورهای دیگر نفع می رساند.

محمد شهاب

بخش اقتصاد تبیان


لینک های مرتبط:

و اما .... نفت!

اوپك از آغاز تا امروز

بیماری آن هم از نوع هلندی

قیمت نفت، بازار و پیش بینی آینده

نیم قرن اوپک

تلاش برای مقابله با تحریم صنعت نفت

بورس نفت به کجا رسید؟