دانایی ؛ كلیدی برای نجات

بعضی معتقدند علاقه‌مندان مستند بیشتر هستند، بعضی می‌گویند اخبار و پخش رقابت‌های ورزشی و عده‌ای دیگر نیز معتقدند مسابقات تلویزیونی بیشترین مخاطبان را به خود اختصاص می‌دهند.

آنچه نمی‌توان از نظر دور نگاه داشت، این است كه بین این گونه‌های تلویزیونی، ژانر مسابقات تلویزیونی مخاطبان فراگیرتری دارند و می‌توانند اغلب گروه‌های سنی را در میان زنان و مردان به عنوان مخاطب پای تلویزیون بكشانند. در مورد این‌كه چرا مسابقات تلویزیونی پربیننده‌اند، دلایل زیادی را می‌توان بیان كرد و شاید مهم‌ترین دلیل آن، تنوعی است كه در ساختار این گونه تلویزیونی می‌توان به كار گرفت.

كافی است بخواهید مسابقات تلویزیونی را كه از شبكه‌های مختلف همه روزه و در ساعات مختلفی از شبانه‌روز روی آنتن می‌روند، در نظر بگیرید‌ با طیف وسیعی از انواع مختلف مسابقه تلویزیونی مواجه خواهید شد كه همگی در قالب عنوان مسابقه تلویزیونی جای می‌گیرند، اما تفاوت‌های چشمگیری با یكدیگر دارند.

این تفاوت‌های ساختاری میان مسابقات تلویزیونی نه‌تنها در میان شبكه‌های تلویزیونی صدا و سیما، بلكه در تمام شبكه‌های مطرح تلویزیونی رواج دارد؛ به طوری كه برخی شبكه‌ها سال‌هاست در زمینه تولید مسابقات تلویزیونی دست به برندسازی زده‌اند و حتی حق امتیاز مسابقات خود را در ازای مبالغی به دیگر شبكه‌ها واگذار می‌كنند. مسابقات تلویزیونی در ایران سال‌هاست كه جایگاه ویژه‌ای را در جدول پخش شبكه‌ها به خود اختصاص داده‌اند و بسته به سبك و موضوع و حتی ساختار، طیف خاصی از مخاطبان را نیز به عنوان مخاطب همیشگی همراه خود دارند. برگ برنده دست‌اندركاران این مسابقات نیز به كارگیری خلاقیت و همچنین نیفتادن در دام تكرار و تقلید است. (آنچه طی چند سال گذشته برای مسابقات تلفنی رخ داد و خلاقیت این نوع از مسابقات تلویزیونی را به جهت همین تكرار و تقلیدهای بیش‌از اندازه برای مخاطبان كمرنگ و ملال‌آور كرد.) ‌

این برگ برنده گویا در آخرین مرحله در دستان دست‌اندركاران مسابقه تلویزیونی «سرزمین دانایی» قرار گرفته و باعث شده مسابقه‌ای را روانه آنتن كنند كه تا به حال نمونه داخلی آن را نداشته‌ایم. سرزمین دانایی به واسطه خلق فضایی جدید در عرصه مسابقات تلویزیونی از جذابیت‌های زیادی برخوردار است ضمن آن‌كه به دلیل واقعی بودن فضای مسابقه، شرایطی بر مخاطب حاكم می‌شود كه می‌تواند تا حد زیادی با شركت‌كنندگان همذات‌پنداری كند و خودش را در شرایط آنها تصور كند.‌ یكی از وجوه ممیزه این مسابقه، از دیگر انواع مسابقات تلویزیونی ساختار مستندگونه آن است كه باعث شده مخاطبان برنامه‌های مستند نیز به آن علاقه نشان دهند.

مسابقه سرزمین دانایی برای زندگی مدرن و نشانه‌های آن، جایگاهی قائل نیست و آنقدر وسایل ابتدایی را در اختیار شركت‌كنندگان قرار می‌دهد، تا تنها سرعت عمل و خلاقیت آنها، ملاك پیروزی قرار بگیرد.

سرزمین دانایی شرایط عجیبی دارد؛ شرایطی همانند «گمشدگان» سریال پرمخاطب لاست در جزیره‌ای ناشناخته كه باید تنها با استفاده از ابزاری محدود، مسیر خود بیابند و حتی غذای خود را تامین كنند. در این برنامه، علم به صورتی كاملا كاربردی و دوست‌داشتنی به مخاطبان معرفی می‌شود و شركت‌كنندگان با به كارگیری اطلاعات علمی خود، وسایل ساده‌ای را می‌سازند كه آنها را در ادامه مسیر یاری می‌دهد. در این مسابقه، یاد می‌گیریم كه اگر در شرایطی مشابه قرار گرفتیم، چگونه با استفاده از امكانات محدود، مسیر خود را پیدا كنیم و تا رسیدن به مقصد حداقل زنده و سالم بمانیم. كار گروهی نیز به عنوان یكی از موارد مورد تاكید در این مسابقه اهمیت خاصی دارد و شركت‌كنندگان هر تیم كه در مجموع سه نفر هستند، تنها با همكاری یكدیگر می‌توانند موانع را پشت سر بگذارند؛ این تاكید بر همیاری در زمانی كه درصد موفقیت فعالیت‌های گروهی تا حد زیادی به دلیل تك‌روی و عدم‌سازگاری افراد بایكدیگر كاهش یافته، از جمله نكات قابل تاكید این مسابقه تلویزیونی است كه به صورتی كاملا واقعی به نمایش در آمده است.

چگونگی دست و پنجه نرم كردن شركت كنندگان با كوه و دریاچه و صخره، پیدا كردن مسیر در جنگل و همچنین نحوه استفاده از منابع موجود در طبیعت برای تغذیه نیز علاوه بر جذابیت‌هایی كه برای مخاطبان مسابقات تلویزیونی دارد، برای علاقه‌مندان به مستند نیز كه افرادی همانند خود را به عنوان كنشگر در یك فضای واقعی و مستند می‌بینند، جذابیت‌های زیادی دارد. دست‌اندركاران سرزمین دانایی با این‌كه مسابقه‌ای بدیع و خلاقانه را طراحی كرده‌اند، این نكته را هم مدنظر قرار داده‌اند كه در هر قسمت از مسابقه نیز خلاقیت را حاكم كنند.

به همین خاطر هیچ‌یك از قسمت‌ها شبیه قسمت قبلی نیست و همزمان با تغییر شركت‌كنندگان با موضوعات و فضاهای جدیدی برای رقابت مواجه می‌شویم كه باعث می‌شود هر قسمت از مسابقه شرایط منحصر به فردی داشته باشد. چه بسا اگر بخش‌های مختلف این مسابقه در هر قسمت تكرار می‌شد، دیگر جذابیت لازم را برای مخاطب نداشت و همین غیرقابل پیش‌بینی بودن مسابقه، آن را به فضای مستند و واقعی نزدیك‌تر كرده است. در مجموع مسابقه سرزمین دانایی به عنوان برنامه‌ای كه ویژگی‌های یك برنامه استاندارد را داراست، فرمولی را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد كه در زندگی واقعی نیز بتوانند از آن بهره بگیرند. این فرمول برخلاف دیگر مسابقه‌ها تنها در جنبه اطلاعات عمومی و دانسته‌های تاریخی خلاصه نمی‌شود، بلكه وجهی كاملا عملی دارد و تجربه‌ای را دراختیار آنها قرار می‌دهد كه شاید كمتر موقعیتی برای كسب آن پیدا كنند.