نظامی و اشعارش

نظامی از شاعران بزرگ قرن ششم محسوب می شود، گرچه در مورد محل زادگاهش، سخن بسیار گفته  شده ، او در عصر سلجوقیان می زیسته و به شعر و داستان نویسی، همت  والایی گماشته، اما شهرت عالمگیر او به جهت اشعار نغز و شیوایش فراگیر شده  و زبانزد عام و خاص است،  شیوه سرایش  شعرش بسیار ساده و روان و بی پیرایه و به دور از هرگونه ،تکلف وسختی در معنای و مفاهیم بوده ، ابیات و اشعارش دارای ، تشبیهات و استعارات، بس زبیا و در خور  تحسین بیان نموده  و اکثر اشعارش  در قالب مثنوی سروده است   .

نظامی، همواره  بر اشعارش گردنبدی از طلا و حمایلی  درخشان بسته که با گذشت زمان   با تابش ایام روزرگاران ،این درخشش تداوم یافته بزرگترین هنر نظامی ایماژ یا صور خیال و یاهمان تصویر سازی است ،تصویر سازی در شعرش بقدری با مهارت و ظرافت انجام شده که وصف شدنی نیست ؛که هرفرد انگار ؛ خود ، شاهد ماجرا در گوشه ای از شعر نظامی است که نظاره گر  وقایع  است .

اساسا هنر شاعران بزرگ ، بایست خلاقیت و نبوغ در طرح موضوع شعر  و نحوه انتقال به مخاطب خود  می باشد  ،که این روش را «نظامی» در حد اعلایی مهارت  انجام داده است، نظامی در قرن ششم  همانند یک کارگردان قوی سینما امروزی سکانس های بس به یاد ماندی از بازیگری لیلی و مجنون وسایر بازیگران به تصویر کشیده و در این نوآوری و خلاقیت از تمام امکانات گفتاری و احساسی همانند : نور، فضا، رنگ ،محیط ، و سایر عوامل   استفاده نموده و مخاطبین خود را در روند کارش ، بشدت تحت تاثیر قرار داده است آثار او : مخزن اسرار ؛ هفت پیکر؛ خسروشیرین ؛ لیلی ومجنون ؛  اسرارنامه  را می توان نام برد.

جای بسی شگفتی دارد ! که این شاعر بزرگ خلاقیت و ابتکار و جذابیت در تصویر گری را در قرن ششم  کجا آموزش دیده  است ؟ در آن  روز گار که دانشکده های فیلم و کارگردانی ،تاتر، بازیگری، سناریو نویسی، در چند قرن گذشته ساخته و پرداخته اساسا نشده بود ! این هنر در کجا آموزش دیده ؟که می تواند پس از قرنها از گذشت داستان« لیلی ومجنون» طرفداران فراوانی در تمام  کشور های پارسی زبان داشته باشد. 

اختصاصات شعرنظامی در سرایش مثنوی لیلی مجنون

تصویر سازی بسیار زبیایی نظامی از صحنه های سرایش لیلی  و مجنون داشته که تحسین انگیز است

سبک اشعار بسیار ساده و روان است و بخوبی عامه مردم با اشعارش ارتباط  بر قرار  می کنند. 

گفتگو و دیالوگ ها بین افراد  یکی از محور های  مهم و جذاب مثنوی لیلی و مجنون را می سازد.

 در برخی صحنه های تصویرسازی فقط لیلی حضور دارد  ویا  فقط  مجنون  و اساسا مخاطب دیگری نیست  و نظامی ذهن او را به تصویر کشیده و این،  بخش های شعری همانند   پرده نمایش از مهمترین  محور منظومه لیلی ومجنون است  و گاهی  موضوعات فراوانی  در ذهن تنهای او شگل می گیرد که زبان از بیانش قاصر است اما نظامی این تفکر،  درد و رنج و تنهایی و حرمان  لیلی ومجنون  را خیلی خوب به مخاطب انتقال می دهد  .

 یکی از محور های مهم در منظومه لیلی ومجنون این است که نظامی صرفا فضا سازی را در مکان سربسته به تصویر نکشیده  بلکه محله ها  و مکانها  وزمان می تواند  بسیار متفاوت باشد.  نظامی برای سرایش مثنوی لیلی ومجنون  گاهی ،صحرا، بیابان ،  را به تصویر پرداخته  و نظامی سعی نموده حس زمان ، مکان را به مخاطب به نحوه زبیا بیان کند.

نظامی در مثنوی لیلی ومجنون  از فرهنگ حاکم بر جامه قوم وقبیله ای آن روزگار که فضای اصلی داستان است به نحوه استادانه مطرح می کند که این خودش محور بحث فرهنگ سنتی و  طبقاتی و هم شان بودن را مطرح می کند .

درمنظومه  مثنوی  لیلی ومجنون هرگز حضور  خود نظامی حس نمی شود  و اساسا مشاهده نمی شود و این مهارت داستانسرایی نظامی است که مخاطبین شفیفته موضوعات منظومه منثوی می شوند.

عشق لیلی  و مجنون  عشق آسمانی و پاک است که اخلاص و ایثار و گذشت در آن موج می زند عشق انان از هر گونه آلودگی و هوس  های زمیتی  به دور است نظامی خواسته یک سمبل و مظهریت عشق زبیایی آسمانی را به تصویر بکشد و الحق در این کار موفق نیز بوده است. 

هنر نظامی این است که شتاب زده در خلق فضای قالب  منظومه لیلی و مجنون  پیش نرفته و سعی نموده آرام ارام یک روند تدریجی را ادامه  دهد،  تا مخاطب عملا با آن انس والفت می گیرد  که این اساس کار اموزش و تعلیم و تربیت در تمام نظام  های آموزشی  است. 

نظامی؛ در خلق منظومه لیلی ومجنون مانند سایر آثارش همانند: خسرو شیرین ،هفت پیکر، شرفنامه، اقبالنامه ، مخرن الاسرا ،   همه جا رعایت عفت کلام و گفتار  و آداب شعری  را رعایت نموده و از هر گونه وآژه که درشان مقام سخن وشعر نباشد خودداری نموده این ادب شاعر ذاتی است و ارزش کار او را صد  چندان نموده  واین نیز قابل تقدیر و تحسین است.

نظامی در سرایش این منظومه از  قالب مثنوی  استفاده نمودند ، و بسیار استادانه در ایجاد وزن و قافیه  و موسیقی واژگان کار نموده و معنا و مفهوم شعرش قربانی الفاظ نشده  واین هندسه کلمات  را همانند یک استاد معمار  یا یک استاد آیینه کار که برای آیینه کاری و تزیین  حرم ها با ظرافت و دقت قطعات کوچک آیینه را کنار هم با نقوش مختلف می چیدند، نحوه آرایش  کلمات  اشعارش بس زبیاست.

نظامی در ابتدای منظومه لیلی ومجنون ابتدا به ستایش  خدای متعال پرداخته و سپس در مدح و منقبت حضرت نبی مکرم{ص} اسلام همت گماشته، سپس در خصوص  علت خلقت زمین وکائنات ، پرداخته  و بعد از آن در خصوص سبب نظم منظومه بیان نموده  و  نیز   در تعریف  حاکم زمان خویش شروانشاه اختسان بن منوچهر پرداخته  و بعد در خصوص سپردن فرزند خویش به فرزند شروانشاه ابیاتی سروده  وسپس در شکایت حسودان  ومنکران مطالبی به زبان شعر سروده بعد آز ان در نصایح  پدرانه خود نسبت  به فرزندش محمد نظامی ، در قالب شعر ابیاتی سروده  ،بعد از  آن نیز  نامی و یادی از اموات  و  والدین خود ،خویشان،  خانه و کاشانه خود پرداخته وسرانجام  وارد مدخل اصلی بحث که همان منظومه لیلی و  مجنون باشد وارد می شود.  وذهن خواننده را آماده می نماید،دقیقا تا شرح منظومه را شروع نماید همانند مسافری که عازم شهری است و پس از طی مسافتی سرانجام به شهر مورد علاقه خود می رسد.

نظامی در منظومه لیلی ومجنون در  هر بیت شعر که قالبا بین شش تا هشت کلمه است  اوج ظرافت در رساندن پیام خود در به شیوه تصویر سازی را به کمال مطلوب می رساند، کالبد شکافی کلمات این مثنوی کاملا عادی وطبیعی است، و کلمات همان کلمات عادی متداول همگی ما ست،   اما!  گویی نظامی قالب واژه را شکافته و کلی واژه گان  در داخل همان یک واژه قرار داده هنر بزرگ شاعران چیدمان ترکیبی واژگان به سبک وسیاقی است که می خواهند کاخ ابداع خلق کنند.

نظامی تفکر خویش را از ابتدا تا انتهای منظومه لیلی ومجنون هدایت می کند، سر گذشت لیلی ومجنون عملا سرگذشت تمام لیلی ومجنون ها در همه جا جهان می تواند باشد، و نظامی در خصوص این رخداد به آسیب شناسی فردی و اجتماعی  و موضوعاتی از این قبیل و تبعات آن همانند گوشه گیری انزوا و افسردگی را به نحوی  از این عشق مطرح می کند ، عشق آنان، عشق پاک است و از هر گونه انتقام و خشونت و تهدید و خون ریزی و اقدامات جنون آمیز به دور است و نظامی عملا در این منظومه درس اخلاق می دهد که آدمی اگر به وصال یار هم  نرسید. هرگز از جایگاه و مقام انسانیت  سقوط نکند و  متوسل به  زور، تهدید، خشونت و انتفام  و آسیب رساندن به معشوق  و حتی خود و سایرین نکند