کتاب های فقهی

کتب و رساله های فقهی

شهید ثانی در زمینه فقه کتب متعددی به رشته تحریر درآورده است که در زیر به برخی از آنها اشاره می کنیم

1- روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان : شرحی است مزجی بر (ارشادالاذهان ) علامه حلی ، که یک مجلد از این شرح در (طهارت ) و (صلوة ) پس از ظهور اجتهاد او در سن 33 سالگی در جمعه 25 ذی القعده 949 ه ‍ ق ، به انجام رسیده ، و اولین بار با (منیة المرید) در 1307 ه ‍ ق چاپ شده و همانگونه که از رساله ابن العودی استفاده می شود، نخستین کتابی است که شهید ثانی در فقه استدلالی تاءلیف کرده و تاءلیف آنرا به کسی اظهار ننموده است تا آنکه ابن العودی بر آن اطلاع یافت و این قضیه را ضمن داستان مفصلی در رساله خود یاد کرد.

2- مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام : شرحی است مزجی بر (شرایع الاسلام ) محقق حلی که تاریخ پایان کتاب (دیات ) آن 8 ربیع الاخر 964 ه ‍ ق می باشد. روش شهید در شرح این کتاب ، نخست مبنی ، بر اختصار بوده ، و سپس به تفصیل و گسترش در شرح و گزارش آن گرایش یافت به گونه ای که سرانجام به هفت مجلد کتاب پر حجم رسید.

3- الفوائدالملیة فی شرح النفلیة : شرحی است بر (الرسالة النفلیه ) شهید اول ، که مستحبات نماز در آن یاد شده ، و شهید ثانی این رساله را به اختصار و به صورت مزجی ، شرح کرده ، و احیانا متعرض پاره ای از ادله شده است.

4- المقاصدالعلیة فی شرح الالفیة : این کتاب عبارت از شرح کبیر شهید ثانی بر (الرسالة الالفیه ) شهید اول می باشد که آنرا در 19 ربیع الاول 950 ه ‍ ق به انجام رسانید. شهید ثانی سه شرح بر (الرسالة الالفیة ) نوشته است که (المقاصدالعلیة ) عبارت از شرح کبیر و استدلالی بر رساله مزبور می باشد.

5 - شرح الرسالة الالفیة (الوسیط): که اهم مسائل را در آن یاد کرده ؛ ولی آنچنان گسترده در آن به بحث نپرداخته است.

6- شرح الرسالة الالفیة (الوجیز): که بر رویهم عبارت از تعلیقات و شروح و حواشی فتوائی بر (الرسالة الالفیة ) می باشد که آنرا به منظور عمل کردن مقلدین ، تحریر کرده ، و لذا باید آنرا نوعی از (رساله عملیه )برشمرد.

7- نتایج الافکار فی حکم المقیمین فی الاسفار: که آنرا در روز دوشنبه 27 رمضان 950 ه ‍ ق به پایان رسانید. این رساله نبشتاری است فشرده در بیان حکم مسافری که در بلد خود قصد اقامه ده روز کرده باشد. این مساءله در این رساله به اقسام مشهور، تقسیم شده است.

8 - رسالة فی ارث الزوجة من العقار: که در ظهر روز پنجشنبه 956 ه ‍ ق ، آنرا تاءلیف کرد.

9- رسالة فی احکام الحبوة : که در روز سه شنبه 25 ذی الحجه 956 ه ‍ ق ، آنرا تاءلیف نمود.

10- رسالة فی وجوب صلوة الجمعة : شهید ثانی ، معتقد بود که نماز جمعه ، واجب عینی است ، و رساله مزبور را در اثبات همین مساءله تاءلیف کرد و بسیاری از علماء در کتب فقه استدلالی خود از آن نقل می کنند.

11- رسالة فی الحث علی صلوة الجمعة : این رساله ، غیر از رساله مذکور در شماره 10 می باشد.

12- رسالة فی اعمال یوم الجمعة.

13- رسالة فی تحریم طلاق الحائض الحامل المدخول بها، الحاضر زوجها.

14- رسالة فی حکم طلاق الحائض ، الغائب عنها زوجها.

15- رسالة فی تحقیق النیة.

16- رسالة فی منسک الحج و العمرة (الکبیرة ).

17- رسالة فی منسک الحج و العمرة (الصغیرة ).

18- رسالة فی نیات الحج و العمرة.

19- رسالة فی عدم جواز تقلید المیت.

20- رسالة فی انفعال ماءالبئر.

21- رسالة فی ما اذا احدث المجنب حدثا صغیرا فی اثناء الغسل.

22- رسالة فی ما اذا تیقن الحدث و الطهارة ، و شک فی السابق منها.

23- جواب المباحث النجفیة : که آنرا هنگام مراجعت از استانبول به نجف نگاشته است.

24- جواب المسائل الهندیة.

25- جواب المسائل الشامیة.

26- اجوبة شیخ زین الدین.

27- اجوبة الشیخ احمد.

28- اجوبة علی ثلث مسائل لبعض الافاضل.

29- جواب المسائل الخراسانیة.

30- اجوبة مسائل جبل عامل : که پس از مراجعت از مکه ، در جبل عامل ، به آنها پاسخ نوشته است.

31- الفتاوی المختصرة : غالبا در مسائل مربوط به عبادات است.

32- رسالة فی عدم قبول الصلوة الا بالولایة.

33- الرسالة الاسطنبولیة فی الواجبات العینیة : که هم در فقه و واجبات عملی ، و هم در مسائل اعتقادی است ، که آنرا در 12 صفر 952 ه ‍ ق نگاشته است.

34- حاشیه ارشادالاذهان : حاشیه ای است بر قسمتی از مبحث (عقود) ارشاد که تحقیقات مهمی در آن منعکس است.

35- حاشیة شرایع الاسلام : حاشیه ای است مختصر در دو مجلد که ابن العودی گفته است : قسمت قابل توجهی از آن نگارش یافته است.

36- حاشیة قواعدالاحکام : حاشیه ای که نکات مهم مباحث (قواعد) علامه را مورد تحقیق قرار داده ، و بر روند حاشیه معروف به (النجاریة ) می باشد، و مجلدی لطیف از این حاشیه - تا کتاب تجارت - فراهم گشته است.

37- حاشیة المختصرالنافع.

38- جواهر الکلمات فی صیغ العقود و الایقاعات : مرحوم حاج شیخ آغا بزرگ تهرانی پس از یاد کردن این کتاب می نویسد:(در کتابخانه سید محمد علی هبة الدین ، نسخه (صیغ العقود) شهید را رؤ یت کردم که در آغاز آن چنین آمده است : (( (الحمد لله حمدا کثیرا کما هو اهله ) )) . این نسخه به خط مقصود علی بن شاه محمد دامغانی بوده است که آنرا به سال 996 ه ‍ ق ، تحریر نمود؛ لکن در این رساله ، نامی از (جواهر الکلمات ) یاد نشده است.

39- الاقتصاد فی معرفة المبدء و المعاد، و احکام افعال العباد، و الارشاد الی طریق الاجتهاد: که بر اساس دو بخش تنظیم شده است : 1- اصول عقائد 2- فروع و واجبات فقهی ، روش شهید ثانی در این کتاب ، مبنی بر اختصار بوده است.

40- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (شرح لمعه ): شرحی است مزجی و استدلالی و فشرده که همانند شهید اول ، آنرا مختصر و پرشمول و جامع گزارش کرده است.

شهید ثانی در این کتاب ، پای بند اختصار، و استخوان بندی قوی ، و سلاست و حسن تعبیر بوده ؛ و در اکثر موارد به دلیل مساءله و پاره ای از آراء مهم فقهی و رد بر پاره ای از آراء و نظریات شهید اول - در صورتیکه نادرست به نظر می رسید - اشاراتی دارد، و راءی شخصی خود را نیز در اینگونه موارد اظهار نموده است .

این کتاب در میان کتب فقهی از موقعیت خاصی برخوردار است ، به گونه ای که علماء و دانشجویان دینی در درس و مطالعات خود بدان روی آور گشته اند و از زمانی که تاءلیف آن به پایان رسید تاکنون به عنوان (کتاب درسی ) مورد اعتناء و اقبال همه علماء و دانشجویان دینی در حوزه های علمیه شیعی است .

درباره اهمیت این کتاب می توان گفت : که فقهاء بزرگ به شرح و تعلیق و حاشیه نویسی بر این کتاب و توضیح مشکلات آن آنچنان گرایش یافته اند که طبق نوشته حاج شیخ آغابزرگ تهرانی ، قریب به نود شرح و حاشیه بر آن نگارش شده است .

گویند: شهید ثانی این کتاب را در مدت شش ماه و شش روز و یا پانزده ماه ، تاءلیف کرده است ، و بارها در ایران و مصر و نجف به طبع رسید. ضمنا باید یادآور شد که ممکن است رسالاتی که از آنها یاد کردیم برخی از آنها با برخی دیگر قابل تداخل بوده ، و به صورت یک رساله با نامهای متعدد معرفی شده باشد. تحقیق در این باره ، به فرصتی بیشتر و پژوهشی فزونتر، نیازمند می باشد.

منبع: سایت مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران

تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه