آموزش اسمهای رمزی در کتب فقهی

به نام خدا

یکی از اموری که در نزد ارباب فن، معمول بوده است، به رمز نوشتن و استفاده از اصطلاحات خاص است. از این روى بر طالبان علم بایسته است كه آنچه را به صورت رمز در نوشته هاى محدثان، فقیهان و اهل رجال آمده بدانند، تا به مراد آنان پى برند و در شرح سخن آنان در نمانند.

ممکن است در کتب فقهی درسی حوزه و کتب غیر درسی، بارها با اصطلاحات خاص نویسنده مواجه شده باشید که «اسامى كتابها» و یا «اسامى فقیهان» به صورت رمزی بیان شده باشد.

شرح چنین عبارتی، مى طلبد تا واژگان به كار رفته، به گونه اى دقیق روشن شود. چنین فرازهایى در كتب فقهى بسیار است و در كتابهاى رجالى و...  به گونه اى دیگر.

ابن بابویه (به طور مطلق نه همراه با قید)

مراد شیخ صدوق (381هـ.ق.) است، نه پدرش على بن بابویه (329هـ.ق.)

ابنا بابویه / فقیهَین

مراد شیخ صدوق و پدرش على بن بابویه است.

ابنا سعید (دو پسر سعید)

1.      یكى محقق حلّى، شیخ ابوالقاسم جعفر بن حسن بن یحیى بن سعید حلّى (675هـ.ق.) صاحب شرایع الاسلام

2.      یحیى بن سعید حلّى (601 ـ 689هـ.ق.)

ابن على

احمد بن جنید اسكافى (381هـ.ق.)

الآخوند

در كتابهاى فلسفى و كلامى این لفظ اشاره به آخوند ملاصدرا صدرالمتألهین شیرازى (1050هـ.ق.) صاحب الأسفار الأربعة دارد و در كتابهاى فقهى و اصولى، مراد محمد كاظم خراسانى هروى (1255 ـ 1329هـ.ق.) صاحب كفایةالاصول است.

الأردبیلى وأتباعه

مراد علاّمه ملاأحمد أردبیلى (993هـ.ق.) صاحب مجمع الفائدة والبرهان و فقیهانى است كه پس از او آمده و با واسطه و یا بدون واسطه شاگرد او بوده اند.

اینان عبارتند از:

1. سیّد محمد عاملى (1009هـ.ق.)

2. شیخ حسن عاملى (1011هـ.ق.)

3. محمد باقر مؤمن سبزوارى (1091هـ.ق.)

تقى

ابوالصلاح حلبى، صاحب كتاب الكافى است.

ثقةالاسلام

محمد بن یعقوب كلینى (328هـ.ق.) صاحب كتاب «الكافى»

جوامع أربعة / جوامع روایى متقدمین

 مراد چهار كتاب روایى حدیثى شیعه است:

1. كافى نوشته محمد بن یعقوب كلینى (328هـ.ق.).

2. من لایحضره الفقیه، نوشته محمد بن على بن بابویه قمى (381هـ.ق.).

3. تهذیب الاحكام نوشته شیخ طوسى (460هـ.ق.).

4. استبصار نوشته همو.

تهذیبین / كتابَى الاخبار / كتابَى الفروع

مراد از هر سه تعبیر، كتاب «تهذیب الاحكام» و «استبصار» است؛ در مثل گفته مى شود: شیخ طوسى در تهذیبین یا كتابى الاخبار این گونه روایت كرده است.

الحسن

حسن بن أبى عقیل عمانى

الحلبیّین / الحلبیّین الثلاثة

مراد این سه شخصیت است:

1. ابوالصلاح حلبى (374 ـ 447هـ.ق.) صاحب «الكافى»

2. ابوالمكارم ابن زهرة حلبى (511 ـ 585هـ.ق.) صاحب «غنیة النزوع»

3. شیخ علاءالدین ابوالحسن على بن أبى الفضل الحسن بن أبى مجد حلبى صاحب كتاب «إشارة السبق الى معرفة الحق»

الحلّى

هرگاه الحلّى به طور مطلق در كتابها آورده مى شود، مراد محمد بن ادریس حلّى (598هـ.ق.) است، همان طور كه از واژه المتأخر او اراده مى شود.

الحلّیَین

مراد از آن «ابنا سعید» است:

1. نجم الدین جعفر بن حسن بن یحیى بن سعید الحلّى معروف به محقق حلّى

2. یحیى بن سعید حلّى هذلى صاحب جامع للشرایع.

الحلیّین / الحلیّون

مراد از آن دو بزرگوار پیش گفته است، به علاوه علامه حلّى حسن بن یوسف بن مطهر حلّى.

الحلبیّن الأربعة

1. ابوالمكارم ابن زهره حلبى (585هـ.ق.) صاحب غنیة النزوع.

2. عبدالعزیز بن برّاج حلبى (400 ـ 481هـ.ق.)

3. ابوالصلاح حلبى (374 ـ 447هـ.ق.) صاحب الكافى فى الفقه.

4. علاءالدین ابوالحسن علیّ بن أبى الفضل حسن بن أبى مجد حلبیّ، صاحب أشارة السبق الى معرفة الحقّ.

السیّدان

1.      سید مرتضى، معروف به علم الهدى (355 ـ 436هـ.ق.) استاد شیخ طوسى (460هـ.ق.)

2.                 سید ابوالمكارم ابن زهره حلبى (511 ـ 585هـ.ق.) صاحب كتاب غنیة النزوع است.

سید بن طاووس

طبق بیان محدث قمى، در كتاب الكنى والالقاب، مراد از سید بن طاووس، در كتابهاى فقه و رجال، احمد بن طاووس حلّى (673هـ.ق.) استاد علامه حلّى (726هـ.ق.) است و در کتب حدیثی، مراد على بن طاووس حلّى (664هـ.ق.) صاحب كتاب «اقبال» است.

سیّد سند

در كتب فقهى گفته مراد از سیّد سند، «سید محمد موسوى عاملى» (1009هـ.ق.) صاحب كتاب «مدارك الاحكام» و «نهایةالمرام» است؛ ولى در كتابهاى كلامى مراد «سیّد شریف جرجانى» (740 ـ 816هـ.ق.) است، كه حاشیه هاى فراوانى بر كتابهاى گوناگون دارد، از جمله: حاشیه بر كشّاف، حاشیه بر شرح عضدى بر مختصر المنتهى تألیف ابن حاجب، حاشیه و شرح مواقف.

الشامیّین

مراد از الشامیّین وقتى به طور مطلق گفته مى شود، ابوالصلاح حلبى صاحب الكافى، عبدالعزیز بن براج صاحب مهذّب، سید ابوالمكارم ابن زهره صاحب غنیةالنزوع، شیخ محمد حمصّى و علاءالدین أبوالحسن على بن أبى الفضل حسن بن أبى مجد حلبى است.

الشریف

مراد سید عمید الدین عبدالمطلب بن أعرج حسینى (681 – 757) صاحب كنزالدقائق فى حل مشكلات القواعد است.

الشهید

شهید اول (734 ـ 786هـ.ق.)

الشیخ

هرگاه این واژه به طور مطلق آورده مى شود، مراد شیخ طوسى (460هـ.ق.) است

الشیخان

1.      محمد بن محمد بن نعمان، معروف به شیخ مفید (1413هـ.ق.)

2.      ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، معروف به شیخ الطائفه (460هـ.ق.)

الشیخ و اتباعه

مراد شیخ طوسى (460هـ.ق.) و اتباع او که شخصیتهایى هستند كه پس از او تا عصر محمد بن ادریس حلّى (598هـ.ق.) ظهور كرده اند و گاهى أتباع الثلاثة؛ یعنى پیروان شیخ طوسى، سید مرتضى و شیخ مفید، نام برده مى شوند.

مانند: عبدالعزیز بن برّاج دیلمى، معروف به سلاّر دیلمى؛ ابوالمكارم سید بن زهره حلبى، صاحب غنیة النزوع (511 ـ 585هـ.ق.) عبدالعزیز بن براج حلبى (400 ـ 481هـ.ق.) صاحب مهذّب و جواهر الفقه، ابن حمزه عماد الدین طوسى صاحب الوسیلة، ابوالحسن على بن الحسن بن أبى مجد حلبى.

شهید ثانى در كتاب «الرعایة» از جدّ خود «ورّام بن ابى فراس» نقل مى كند:

(پس از شیخ، مجتهدى كه صاحب نظر باشد ظهور نكرده، تا عصر محمد بن ادریس حلّى (598هـ.ق.) و فقهاى پس از دوره شیخ، گروهى مقلّد بوده اند.

الشیخ وتلمیذه

مراد شیخ طوسى و شاگردش قاضى عبدالعزیز بن برّاج (400 ـ 481هـ.ق.) است.

صاحب ریاض / الریاض

در كتب فقهى مقصود از صاحب ریاض، سید على طباطبائى (1231هـ.ق.) صاحب كتاب «ریاض المسائل» شرح مختصرالنافع محقق حلّى است. و در کتب تراجم مراد از صاحب ریاض، میرزا عبدالله أفندى، صاحب «ریاض العلماء»

هرگاه مسأله فقهى را به ریاض حواله دهند، مراد ریاض المسائل و هرگاه ترجمه و تاریخ را به ریاض حواله دهند، مراد ریاض العلماء است.

صاحب الكفایة

در كتابهاى فقهى، مراد از صاحب الكفایة، محمد باقر مؤمن سبزوارى (1091هـ.ق.) صاحب «كفایةالاحكام» و «ذخیرةالمعاد فى شرح ارشاد الأذهان» است.

در کتب اصول فقه مقصود از صاحب الكفایة، محمد كاظم خراسانى هروى، صاحب كفایةالاصول است.

الصدوقان

1.               على بن بابویه القمى (329هـ.ق.).

2.               محمد بن على بن بابویه القمى (381هـ.ق.)

توضیح: این دو، پدر و پسر هستند. پدر فقیه و صاحب فتواست و پسر محدثی بزرگ.

العاملیَّین

1.      سیّد محمد موسوى عاملى (1009هـ.ق.)

2.      شیخ حسن عاملى (1011هـ.ق.) صاحب معالم الدین

العجلّى

محمد بن ادریس حلّى

العلاّمة

هرگاه به طور مطلق آورده مى شود، مراد علاّمه حلّى است.

علم الهدى

لقب «سید مرتضى» است. حكایت شده كه این لقب را مولى امیرالمؤمنین به او بخشیده است.

فاضلان

1.      محقق حلّى جعفر بن حسن بن سعید (675هـ.ق.)

2.      علاّمه حسن بن یوسف بن مطهر حلّى (726هـ.ق.)

الفقیه

على بن بابویه قمى (329هـ.ق.) پدر شیخ صدوق

فقیهَین / ابنا بابویه

مراد شیخ صدوق (381هـ.ق.) و پدرش على بن بابویه (329هـ.ق.) است.

القاضى

عبدالعزیز بن برّاج حلبى (400 ـ 481هـ.ق.) صاحب كتاب مهذّب

القدیمان

1. ابوعلى محمد بن احمد بن جنید كاتب اسكافى (381هـ.ق.) استاد شیخ مفید

2. ابن أبى عقیل عمانى.

توضیح: این دو فقیه صاحب نظر در آغاز عصر غیبت كبرى مى زیسته اند.

كاشف الرموز

زین الدین ابوعلى حسن بن أبى طالب ابن أبى مجد یوسفى، معروف به «فاضل آبى نویسنده كتاب «كشف الرموز» فى شرح مختصر النافع

كاشف الغطاء

شیخ جعفر نجفى (1228هـ.ق.) صاحب «كشف الغطاء»

كاشف اللثام

بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانى، معروف به فاضل هندى (1062 ـ 1137هـ.ق.) نویسنده «کشف اللثام»

كتابَى الخلاف

مراد، «مبسوط» و «خلاف» شیخ طوسی است.

كتابَى القاضى

مراد «مهذب» و «كامل» است.

اللمعتین

لمعه شهید اول محمد بن مكى عاملى (734 ـ 786هـ.ق.) و روضه شهید ثانى (911 ـ 965هـ.ق.)

المتأخر /عجلّى / حلّى

مقصود، محمد بن ادریس حلّى (598هـ.ق.) صاحب كتاب «سرائر» است که پایان حلقه متقدمین شمرده مى شود. فاضل آبى در كشف الرموز، بسیار از محمد بن ادریس حلّى با عنوان المتأخر یاد مى كند.

محمد بن ثلاثة متقدّمة

مراد این سه نفر است:

1. محمد بن یعقوب كلینى (328هـ.ق.)

2. محمد بن على بن بابویه قمى (381هـ.ق.)

3. محمد بن حسن طوسى (460هـ.ق.) است.

محمد بن ثلاثة متأخرة

1. محمد باقر مجلسى (1111هـ.ق.) صاحب بحارالانوار.

2. محمد بن حسن الحر العاملى (1104هـ.ق.) صاحب وسایل الشیعه.

3. محمد محسن فیض كاشانى (1091هـ.ق.) صاحب وافى.

المحقق / المحقق الاوّل هرگاه «محقق» به طور مطلق یا «محقق اول» گفته مى شود، مراد جعفر بن حسن حلّى (675هـ.ق.) صاحب شرائع الاسلام است.

المحقق الثانى

على بن عبدالعالى، معروف به محقق كركى (940هـ.ق.) صاحب «جامع المقاصد» در شرح قواعدالاحكام.

المحقق و الشهید الثانیان:

مراد محقق ثانی (محقق كركى صاحب جامع المقاصد) و شهید ثانى است.

المحقق و تلمیذه

مراد، محقق اول، جعفر بن حسن حلّى (676هـ.ق.) و شاگردش مؤلف كاشف الرموز، معروف به «فاضل آبى»، شارح مختصر النافع است.

المفید وتلمیذه

مراد از المفید، شیخ محمد بن محمد بن نعمان (413هـ.ق.) و مراد از شاگردش حمزة بن عبدالعزیز دیلمى، معروف به «سلاّر» صاحب کتاب فقهی معروف «مراسم» است.

تلخیص و فرآوری: رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان

منبع: اصطلاح شناسى در كتابهاى فقهى، محمد حسن ربانى؛ كاوشى نو، شماره : 25-26