مقصّر کیست؟
طلیعه
چرا غیبت امام معصوم علیه السلام به وقوع پیوسته و این همه طولانی شده است؟ بسیاری از ما به خاطر طولانی شدن غیبت، از امام گلایه می‌کنیم و به ایشان ابراز شکایت می‌کنیم که غیبت تا به کی؟ چرا این همه اشتیاق، بی‌پاسخ می‌ماند؟ چقدر گریه کنیم و دعا نمائیم؟ تا به کی دوری؟ این پرسش بسیاری از ماست؛ اما شاید کوچک‌ترین تأملی کافی باشد تا پی‌ببریم امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف عامل طولانی شدن غیبت نیست.
چرایی طولانی شدن غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف
امام، معصوم است؛ یعنی هرگز مرتکب اشتباهی نمی‌شود. پس اگر در طولانی شدن غیبت، کوتاهی و تقصیری هم باشد، مقصر ما هستیم. در این نکته هم شکی نداریم که خداوند متعال، عادل، خیرخواه، بی‌عیب و منزّه است. پس دلیل غیبت و طولانی شدنش، هر چه که هست، قطعاً به عملکرد انسان‌ها برمی‌گردد. برای روشن شدن مطلب، بایستی به نکات زیر توجه کرد:
1ـ خداوند متعال، فیّاض است؛ یعنی دائماً به بندگان خود فیض می‌رساند و به آنان لطف می‌کند. او هر آنچه که برای هدایت مخلوقات، نیاز است، از ایشان دریغ نمی‌کند؛ چرا در غیر این صورت ـ نعوذ بالله ـ به بندگان ظلم کرده است. در قرآن کریم آمده است: «خداوند، نسبت به بندگانش، لطف دائمی و فراوان دارد...»(1) و در جای دیگر این چنین آمده است: «... و پروردگار، هرگز نسبت به بندگانش، ستم روا نمىدارد».(2) پروردگار رحیم، حکیم هم هست و از آفرینش هستی و انسان، هدفی را دنبال می‌کند. هم او در این زمینه می‌فرماید: «أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُونَ؛(3) آیا گمان كردید شما را بیهوده آفریدهایم و به‌سوى ما باز گردانده نمی‌شوید؟»
2ـ از جدی‌ترین نیازهای انسان، پی‌بردن به هدف آفرینش و چگونگی رسیدن به آن است؛ چرا که در صورت غفلت از این امر، قطعاً ضرری عظیم بر انسان عارض خواهد شد: «قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُم بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمَالا الَّذینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً؛(4) بگو آیا شما را آگاه كنیم كه كردار چه كسانى بیش از همه به زیانشان خواهد بود؟ آنهایى كه كوشش‌شان در زندگى دنیا تباه شد و مىپنداشتند كارى نیكو مىكنند».
3ـ پیامبران و امامان معصوم علیهم السلام برای تبیین حقیقت آدمی، مبدأ و معاد، مسیر و هدف زندگی و در یک کلمه، بیان هر آنچه که بشر برای زندگی صحیح و سالم دنیوی و اخروی نیاز دارد، فرستاده شده‌اند: «هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَكِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفی ضَلالٍ مُبینٍ؛(5) پروردگار كسى است كه در میان جمعیت درس نخوانده، رسولى از خودشان برانگیخت كه آیاتش را بر آنها بخواند و آنها را تزكیه کند و به آنان، كتاب (قرآن) و حكمت بیاموزد؛ هر چند پیش از آن، در گمراهى آشكارى بودند!»
4ـ چون نیاز انسان به هدایت، همیشگی است، حجت‌های الهی نیز همیشه در طول تاریخ بوده‌اند و زمین، هیچ‌گاه از حجّت، خالی نبوده است و نخواهد شد. قرآن کریم می‌فرماید: «وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلاَّ خَلا فیها نَذیرٌ؛(6) ... و هر امّتى در گذشته، انذاركنندهاى داشته است».
5ـ حجت الهی، مظهر اسماء و صفات الهی بوده و آینه تمام نمای صفات خداوندی است. امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه « وَلِلهِ الأَسْمَاء الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا ؛ برای خدا اسمای حُسنایی است؛ پس با آنها خدا را بخوانید» فرمود: «به خدا قسم، ما اسمای حُسنایی هستیم که خدا عملی را بندگان جز با معرفت ما، از قبول نمی‌کند».(7) پس بعد از خداوند، لطف امام، از همه بیشتر مهربانی و توجه‌اش نسبت به افراد بشر، جدی‌تر و گسترده‌تر است.
6ـ حجت‌های الهی، فقط، رضایت خداوند را می‌طلبند. امام کاظم علیه السلام فرمود: خداوند متعال، قلب‌های ائمه علیهم السلام را محل اراده‌اش قرار داده است؛ پس هنگامی که پروردگار عالم، چیزی را اراده کند، ایشان علیهم السلام همان را اراده می‌کنند و این است گفته خداوند که فرمود: «وَ ما تشاؤونَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ رَبُّ الْعالَمِین؛(8) و شما اراده نمىكنید، مگر اینكه خداوند ـ پروردگار جهانیان ـ اراده كند و بخواهد».
7ـ بدون شک در دسترس بودن حجّت الهی برای مردم از بزرگ‌ترین نعمت‌های پروردگار به بندگان است. چرا که: «لَقَدْ مَنَّ اللهُ عَلَى الْمُؤْمِنینَ إِذْ بَعَثَ فیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ؛(9) خداوند بر مؤمنان منت نهاد [و نعمت بزرگى به آنان بخشید] هنگامى كه در میان آنها، پیامبرى از خودشان برانگیخت.» محمد بن زیاد ازدی می‌گوید: «از امام کاظم علیه السلام در مورد این گفته خداوند«وَ أَسْبَغَ عَلَیْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَة» پرسیدم، و آن حضرت فرمود: «نعمت ظاهر، امام ظاهر است و نعمت باطن، امام غائب».(10)
شکر نعمت، باعث افزایش و استمرار آن و کفران نعمت باعث محروم شدن از آن است. خدای کریم در قرآن کریم می‌فرماید: «لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزیدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابی لَشَدیدٌ؛(11) اگر شكرگزارى كنید، (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود و اگر ناسپاسى كنید، مجازاتم شدید است». این امر، سنتی الهی است و قوانین و سنّت‌های الهی، همیشه پایدار و غیر قابل تغییر هستند: «سُنَّةَ اللهِ فِی الَّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللهِ تَبْدیلاً؛(12) این سنّت خداوند در اقوام پیشین است و براى سنّت الهى، هیچ گونه تغییری نخواهى یافت».
8ـ پیامبر اکرم صل الله علیه و آله وسلم و امامان معصوم علیهم السلام در طول 250 سال حضور خود در بین مردم، نسبت به غیبت حضرت ولی‌عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف و چرایی و چگونگی آن، هشدارهای لازم را بیان کرده بودند. امام کاظم علیه السلام در تأویل آیه شریفه « قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُكُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیكُمْ بِماءٍ مَعِینٍ؛ به من خبر دهید اگر آب‌های سرزمین شما در زمین فرو رود، چه کسی می‌تواند آب جاری و گوارا در دسترس شما قرار دهد»، فرموده‌‌اند: «اگر امامتان غائب شود، چه کسی برای شما امام جدیدی می‌آورد؟»(13)
9ـ قوانین حاکم بر هستی، محرومیت آدمی از نعمت ظهور امام معصوم علیهم السلام را به خاطر عملکرد اشتباه خود می‌داند. باری تعالی در قرآن کریم می‌فرماید: «ذلِكَ بِأَنَّ اللهَ لَمْ یَكُ مُغَیِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى قَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ ؛(14) این به خاطر آن است كه خداوند هیچ نعمتى را كه به گروهى داده، تغییر نمىدهد، جز آن‌كه آنها خودشان آن را تغییر دهند».
10ـ وقتی کسی سرچشمه آب را مسدود کند، دیگران نیز از آب محروم می‌شوند و تا مانع جریان آب برطرف نشود، همگان از آب محروم خواهند بود. اگر عده‌ای ظلمی کنند، آن ظلم، دامن دیگران را نیز می‌گیرد؛ تا آنکه از ظلم جلوگیری شود. پروردگار، نظام هستی را بر اساس تأثیرگذاری اسباب و علل مقرر کرده است. از این رو تا علت باشد (ظلم بشر) اثر آن (غیبت امام) هم هست. امام صادق علیه السلام فرمودند: «خدای بزرگ اراده کرده است که اشیاء از طرق و اسباب خودش دنبال شود و در جریان باشد. پس برای هر چیزی سبب و علتی قرار داد».(15)
نه خدای متعال از لطف، بخل می‌ورزد و نه امام که خلیفه و آینه اوست. پروردگار، برای مردم جز خیر چیز دیگری نمی‌خواهد؛ اما باید پذیرفت که اگر کسی به عمق چاه و یا به انتهای غاری طولانی برود، از نور خورشید محروم خواهد شد؛ هر چند خورشید، دائماً در حال نورافشانی باشد. به راستی در محرومیّت از نور خورشید برای شخصی که خود به عمق چاه رفته، چه کسی مقصر است؟
سخن آخر
روایات متعددی از معصومین علیهم السلام وارد شده که در آنها، امام غائب علیه السلام به خورشید پشت ابر تشبیه شده است. چون این مثال را امامان معصوم علیهم السلام بیان نموده‌اند، بایستی در آن به دقّت تأمّل کرد. آیا تا به حال به این نکته توجّه کرده‌ایم که این ابرها هستند که جلوی تابش مستقیم خورشید را می‌گیرند و مانع تابش خورشید می‌شوند؟ بدون شک، خورشید ـ که منبع انرژی و مایه حیات و گرمی موجودات است ـ حتی کوچک‌ترین جابه‌جائی از مکان خود، و حتی کوتاه‌ترین مکثی در انجام مأموریت خطیر خود ندارد.
امامان ـ که نقششان در هستی، از هزاران خورشید، بالاتر است ـ هرگز از انجام امور محوله خود دست برنداشته‌اند، که اگر چنین بود، جز نابودی عالم نتیجه‌ای نداشت. امام باقر علیه السلام فرمودند: «اگر امامی بر روی زمین نباشد، هر آینه زمین اهلش را فرو خواهد برد؛ همچون دریای مواج، که اهلش را به درون خود می‌کشد» .
تأخیر در ظهور، از جانب امامِ زمانی معنا دارد که هنگامه آن فرا رسیده و مقدمات آن فراهم شده باشد. آیا به راستی مقدّمات ظهور در روزگار ما آماده شده است؟ آیا ما نسبت به امام، وظیفه‌ای نداریم؟ آیا هنگام ظهور فرصت استفاده صحیح از بزرگ‌ترین نعمت خدای متعال، فرا نرسیده است؟
پس باید بپذیریم که ابرها، مانع رسیدن نور خورشید به زمین هستند؛ وگرنه خورشید در نورافشانی خود، کوتاهی نمی‌کند. بیایید به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نگوئیم: «چرا نمی‌آیی؟»؛ بلکه نگاهی به خودمان و دور و برمان بیاندازیم!
هر چه هست از قامت ناساز بی‌اندام ماست ورنه تشریف تو بر بالای کس، کوتاه نیست(16)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. سوره شوری/19.
2. سوره آل‌عمران/182.
3. سوره مؤمنون/115
4. سوره کهف/103و104
5. سوره جمعه/2.
6. سوره فاطر/24.
7. کافی، ج1، ص143.
8. تفسیر قمی، ج1، ص23.
9. آل عمران/164.
10. البرهان، ج4، ص376.
11. سوره ابراهیم /7.
12. سوره احزاب/62.
13. کافی، ج1، ص339.
14. سوره انفال/ 53.
15. کافی، ج1، ص183.
16. دیوان حافظ.
فراوری: امیر رضا عرب
بخش مهدویت تبیان
منبع:
نشریه امان- شماره 30- مهدی راستی‌فر
