اگر آروزی جهاد داری بسم الله
امیر مؤمنان علی (علیه السلام) میفرماید: قدم برداشتن برای دو چیز نزد خداوند محبوبتر از قدم برداشتن برای هر چیز دیگر است. نخست قدم در راه خدا و در صف جنگ و جهاد- دوم، قدمی که در پیوند خویشاوندی برداشته میشود.
در ضرورت معاشرت همین بس که بدون معاشرت، هیچ یک از افراد بشر به کمال و شکوفایی استعدادها و قابلیتهای انسانی خود نخواهند رسید.
معاشرت در رویکرد معصومین علیهم السلام ارزشی در حدّ گام برداشتن در مسیر جهاد و جنگ با دشمنان خدا دارد. در این رویکرد پیوند با خویشان ثوابی فراتر از ثواب یک سال نماز و روزه و حج و مستحبی دارد.
امیر مؤمنان علی (علیه السلام) میفرماید: قدم برداشتن برای دو چیز نزد خداوند محبوبتر از قدم برداشتن برای هر چیز دیگر است. نخست قدم در راه خدا و در صف جنگ و جهاد- دوم، قدمی که در پیوند خویشاوندی برداشته میشود.
در این اجمال با تأکید بر آموزههای ناب و آیات و روایات اسلامی قواعد و معیارهای معاشرت را مرور میکنیم. به امید آنکه معاشرت و پیوند با همسایگان و دوستان و خویشاوندان نه به عنوان یک سرگرمی ناپایدار که به عنوان عبادت و تکلیفی پایدار در خانه، مدرسه، دانشگاه؛ اداره و جامعه و به عنوان یک نیاز فطری و ذاتی مورد توجه؛ تمرکز و تأکید قرار گیرد.
نیت و انگیزه در معاشرت، تعیین کننده ترین عنصر و معیار به شمار میآید. نیّت، قبله نمای معاشرت است. جهت و هدف را تعیین و ترسیم میکند. گاهی برای سهیم شدن و بهره گیری از اعتبار و موقعیت اجتماعی دیگران گاهی برای برخورداری از ثروت و سرمایه، گاهی با هدف خوشگذرانی و استفادههای نامشروع و گاهی به قصد قربت و تحکیم پیوند مقدس با دوستان و خویشان و بهره گیری از مقام علمی و معنوی و جلب رضایت خداوند متعال، معاشرتها و دید و بازدیدها انجام میگیرد. تقریباً همه ما مسلمانان هر کاری را با نام و یاد خدا آغاز میکنیم. برای مسافرت، برای پوشیدن لباس نو، عقد و عروسی و ... اما متأسفانه در فرآیند این اقدامات و در میانه راه جهت و نیت خدایی جای خود را به اهداف و امیال غیر خدایی و غریزی میدهد.
به همین دلیل بجاست با خود و اعضای خانواده خود این قرار مهم را بگذاریم که از آن (نیت الهی) لحظهای و ذرهای نگذریم. مبادا نیت را در میانه و پایان معاشرت فراموش کنیم.
معاشرت نه برای شکم و شهوت و معصیت، که برای تقویت دانش، نیایش و آرامش باشد. و این دعای قرآنی را همواره مورد توجه و ذکر زبان کنیم که: ربّ ادخلنی مدخل الصدق و اخرجنی مخرج الصدق. خدایا در آغاز و انجام کارها نیت ما را خالص گردان چه زیبا فرموده است علی (علیه السلام) که: برادری و دوستی اگر برای خدا باشد پایدار و اگر برای دنیا باشد ناپایدار خواهد بود. دعواها و اختلافها و کدورتها و تقلیل و تعطیل معاشرتها ریشه در عمل نکردن به این حدیث علوی دارد.
بزرگترها و کوچکترها
رسول گرامی اسلام میفرماید: اگر به کسی به خاطر سن بالایش احترام بگذارد، خدا در روز قیامت او را از هراس و نگرانی ایمن میدارد. (بحار/ج72/137)
امام صادق (علیه السلام) فرمودهاند: کسی که به بزرگترها احترام و به کوچکترها محبت و شفقت نداشته باشد از ما نیست. (همان- ص 138)
چگونه به بزرگترها احترام بگذاریم؟
1- در برابر آنان به نشانه احترام برخیزید، خصوصاً در مجالس و میهمانیها
2- جلوتر از آنان سخن نگویید.
3- با تواضع و احترام به صورتشان نظر کنید
4- جلوتر از آنان حرکت نکنید. به علم و دانش و قدرت بدنی و زیبایی خود در برابرشان ننازید و نبالید.
5- وقتی با شما حرف میزنند با خونسردی و احترام شنونده خوبی باشید.
6- در مجالس و میهمانیها برایشان جا باز کنید.
7- با ادب و احترام صدایشان کنید. به نامی که میپسندند.
8- به مناسبتهای مختلف به دیدنشان بشتابید.
9- خلاصه قلم سبزی به دور آنان بکشید و فقط دورشان برگردید و حتی اگر بد کردند نادیده بگیرید.
معاشرت با تاکید بر رفع نیازها
در روایات تصریح شده است: اگر معاشرت برای رفع نیاز دوستان و خویشاوندان باشد ثوابش از نماز و روزه و حج بیشتر خواهد بود. بهره گیری از مال، اعتبار، قدرت برای حل مشکلات مسلمان، زندگی و روابط فامیلی را در فرآیند آرام بخش، نشاط آفرین و همیشگی قرار خواهد داد.
در این میان شناخت نیاز معاشران بسیار مهم و لازم میباشد. گاهی نیاز معاشران با یک سلام، گاه با یک تلفن یا هدیهای کوچک، گاه با حمایت مالی و عاطفی و گاه حتی با یک لبخند و نگاه مهرآمیز تأمین میشود.
دفاع و دفع غیبت
هرگز به احدی اجازه تحقیر، تمسخر، غیبت علیه دوستان و آشنایانی که در جلسه حضور ندارند ندهید. حفظ آبرو و دفاع از مقام و موقعیت افراد غایب در جلسه از وظایف دینی و تکالیف انسانی ماست عمل به این اصل، معاشرتها و روابط فامیلی را عاشقانه، عاقلانه و خداپسندانه و پایدار خواهد نمود.
افشای گری و پنهان کاری
پنهان نمودن خوبیهای خود و افشای خوبیهای دیگران، یکی دیگر از رموز پایداری و پویایی معاشرتها و مبارزه با نفوذ موریانه غرور و تکبر و خودستایی در بستر رفت و آمدهای فامیلی به شمار میآید که نباید مورد غفلت قرار گیرد.
کم نیستند افرادی که برخلاف این اصل عمل میکنند. خود و اعضای خانواده خود را با نگاهی توأم با تساهل و تسامح و دیگران را با نگاه سخت گیرانه و غیرقابل گذشت مورد نقد و بررسی قرار میدهند. خود را با بدان مقایسه میکنند و کارهای کوچک خود را بزرگ و دیگران را با بزرگان و حتی معصومان مقایسه نموده کارهای بزرگ آنان را کوچک و به زیر تیغ نقد و گاهی نفی میبرند.
احمد رزاقی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان