قرآن آموزی و قرآن پژوهی شهید
قرآن آموزی شهید
شیخ از همان کودکی در خانه و نزد پدر خود «شیخ نور الدین» به تعلیم و آموختن قرآن پرداخت و نُه ساله بود که تمام قرآن را فرا گرفت. در نسخهای خطی که شهید از زندگی خویش بر جای نهاده، گفته است:
«کان مولدی فی یوم الثلثاء 13 شهر شوال سنه 911 من الهجره النبویه ولا احفظ مبدأ اشتغالی بالتعلم لکن ختمی لکتاب الله العزیز سنه 920 من الهجره النبویه و سنی اذ ذاک تسع سنین.»
«من در روز سه شنبه سیزدهم شوال سال نهصد و یازده هجری به دنیا آمدم. یادم نیست که در چه سنی به آموزش قرآن پرداختم، اما نه ساله بودم که قرآن را به پایان بردم.»
دانش پژوهی تفسیری شهید
منابع تاریخی نشان نمیدهد شیخ در مدت اقامت در زادگاه خود زیاده بر فراگیری و خواندن متن قرآن، از علوم و تفسیر قرآن نیز چیزی آموخته باشد، بلکه دستاوردها و تحصیلات تفسیری و علوم قرآنی شهید، به سفرهای علمی و دانشپژوهی وی به شهرهایی چون دمشق و مصر آن زمان بر میگردد.
قرآن پژوهی شهید در دمشق
نخستین سفر علمی تفسیری شهید به دمشق (937 ق) بود که در نزد شیخ شمس الدین محمد بن مکی به تلمّذ پرداخت و دانشهای طب، هیئت، فلسفه، حکمت و شیوههای قرائت قرآن و نیز کتاب «الشاطبیه فی علم القرائه» را از شیخ احمد بن جابر فرا گرفت. خود در این باره میگوید:
«وقرأت فی تلک المده بها علی المرحوم الشیخ احمدبن جابر، «الشاطبیه فی علم القرائه» وقرأت القرآن بقرائه نافع و ابنکثیر و ابیعمر و عاصم.»
«در مدت اقامت در دمشق، کتاب شاطبیه در علم قرائت را نزد شیخ احمد بن جابر خواندم و نیز قرائت قرآن به روایت نافع، ابنکثیر، ابوعمر و عاصم را فرا گرفتم.»
قرآن پژوهی شهید در مصر
در خلال هجده ماه حضور و دانش اندوزی در مصر، شهید نزد شانزده تن از برترین عالمان دینی مصر به تلمّذ نشست و از ذخایر علمی آنان در عرصههای گوناگون فقه، اصول، منطق، هندسه، معانی، بیان، عروض، علوم قرآن، تفسیر و سایر علوم بهرهها برگرفت.
استادان مصری شهید در تفسیر و علوم قرآن
اساتید مصری شهید در تفسیر و قرائت قرآن به روایت شاگرد وی، ابن عودی، از جمله بارزترین شخصیتهای مصری در این دانشها بودهاند. شماری از استادان قرآن را که تلمّذ و تفسیرآموزی شهید نزد آنها مسلم است، بدین ترتیب میتوان نام برد:
الف) از جمله کسانی که شهید نزد او به دانش پژوهی تفسیری و علوم قرآنی پرداخت، شیخ ابوالحسن البکری بود که مهارت و حافظه شگفتی در علم تفسیر و حدیث داشت، شهید خود از دانش اندوزی و تلمّذ نزد شیخ بکری بدینسان یاد میکند:
«وسمعت علیه جمله من الکتب فی الفقه والتفسیر ... .»
«و در نزد او شماری از کتابهای فقهی و تفسیری را آموختم.»
به گفته ابن عودی، شهید پیوسته از این استاد مصری خود به خوبی یاد کرده و میگفته است:
«او تسلط شگفتی بر تفسیر و حدیث داشت، چندان که گویی این دو دانش، نصب العین او بود.»
ب) دومین استاد قرآنی شهید در مصر، شیخ ناصر الدین اللقانی(الملقانی) المالکی، محقق و فاضل زمان بوده است که به گفته خود شهید، کسی برتر از او را در سرزمین مصر در علوم عقلی و عربی نیافته بود و نزد همو بود که کتاب «البیضاوی فی التفسیر» و نیز دانشهای دیگری را آموخت.
ج) استاد قرآنی دیگر شهید، شیخ ناصرالدین طبلاوی شافعی بوده که شهید یک بار قرآن را به قرائت و روایت «ابیعمرو» و نیز رسالهای در علم قرائت را که تألیف استاد وی بوده است، از نزد وی فرا گرفت.
د) شهید در نزد شیخ شمس الدین محمد بن ابی النحاس، کتاب «الشاطبیه فی علم القرائه» را که یک بار دیگر و پیش از این در دمشق نزد شیخ احمد بن جابر خوانده بود و مشتمل بر قرائتهای هفت گانه قرآن است آموخت. به گفته ابن عودی، شهید بارها از این استاد خود به صلاح، حسن اخلاق و تواضع یاد کرده و میگفته است:
«فضلای مصر پیوسته برای آموختن دانش قرائت قرآن نزد او رفت و آمد داشتند و او چندان مسلط بر این دانش بود که فراگیران مشغول قرائت میشدند و استاد، بی آنکه نیاز باشد چکش را بگذارد و کار خود را که مسگری بود تعطیل کند، به تلاوت آنان گوش میداد و قرائتهای مختلف را به ایشان میآموخت.»
از این روی شهید بر آن شد که قرائت قرآن بر اساس ده قرائـت مشهور را نزد این استاد فن بیاموزد، اما چنان که خود مینویسد، توفیق آن را نیافت؛
«و شرعت اقرأ علیه العشره و لم اکمل الختم بها.»
«فراگیری قرآن بر اساس ده قرائت را نزد او شروع کردم، لکن توفیق ختم قرآن را نیافتم.»
دانش پژوهی در مصر، ره آوردهای علمی بس ثمین و گرانقدر، به ویژه در عرصه تفسیر و علوم قرآن برای شهید داشت، چه اینکه مصر در شمار کانونهای قرآنی در گذار تاریخ اندیشه دینی و جلودار تفسیر و علوم قرآنی بوده و در زمانی که شهید به آن سامان سفر کرد، مصر نهضت قرآن پژوهی و علوم قرآنی را پشت سر گذاشته و آثار گرانسنگی چون «مواقع العلوم من مواقع النجوم» عبدالرحمن جلال الدین بلقینی (م824 ق) و «الاتقان فی علوم القرآن» جلال الدین عبدالرحمن سیوطی(911-849 ق) در علوم قرآنی تألیف یافته بود. مدت اقامت شهید در مصر طبق یک روایت هجده ماه به طول انجامید.
منبع: سایت پژوهش های قرآنی
تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه