شیخ قزوینی و تلاوت فجری و عقلی

به نام خدا

عالم ربّانى و حكیم قرآنى شیخ مجتبى قزوینى (م: 1346ش.) درباره تلاوت قرآن دو دستورالعمل دارد:

1. تلاوت فجرى

2. تلاوت عقلى

استاد محمد رضا حكیمى از آن عالِم متأله چنین یاد مى كند:

درباره «تلاوت فجرى» مى فرمود:

خواندن قرآن كریم در پایان سحر و به هنگام طلوع فجر تأثیرى خاص دارد كه هر كس بر آن مواظبت كند به آن آثار مى رسد.

آن بزرگوار مى فرمود:

این كه خداوند مى فرماید: إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً (1) (قرآنِ فجر مشهود است و دیده مى شود) به درستى براى من روشن نبود و حقیقتِ آیه در هاله اى از ابهام قرار داشت؛ از این رو بر آن شدم كه سحرگاهان قرآن بخوانم و آن را تاطلوع فجر ادامه دهم. پس از مدتى حقایقى از آیات بر من آشكار شد كه تحمّل آن دشوار و خارج از طاقت من بود. دریافتم كه معناى آیه این است كه تلاوت قرآن كریم در سحر و هنگام طلوع فجر موجب آن مى شود كه حقایق آیات براى انسان مكشوف و محسوس گردد.

درباره «تلاوت عقلى» مى فرمود:

خواندن قرآن و آیات قرآن باید با صبر و توجه و تأمل باشد. نباید قرآن را با شتاب بخوانیم (چنان كه در احادیث نیز آمده است) حتى مى فرمود:

 یك آیه را ده بار بخوانید بارها بخوانید حتى ده روز یك ماه… و در معانى خوب دقت كنید تا به حقایق آن برسید تا آیه در وجود شما جا باز كند روح شما را تكان دهد و شما را بسازد; یعنى تا مرحله فهمِ درست و دقیقِ آن و عملِ به آن بالا روید و روحتان روحى قرآنى شود.» (2)

تذکر: هرچند غالب مفسران قرآن بر این نظرند که مقصود از قرآن الفجر در آیه شریفه نماز صبح می باشد، چنان که علامه طباطبایی می نویسد:

«روایات همه متفقند بر اینكه مراد از"قُرْآنَ الْفَجْرِ" همان نماز صبح است و همچنین روایات از طرق عامه و خاصه متفقا جمله إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً  را تفسیر كرده‏اند به اینكه: نماز صبح را هم ملائكه شب (در موقع مراجعت) و هم ملائكه صبح (در موقع آمدن) مى‏بینند.» (3)

این مضمون در روایات متعددی آمده است. (4) به عنوان نمونه در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است که: هنگامى كه بنده نماز صبح را [در اول وقت] همزمان با طلوع فجر بخواند، دو بار براى او نوشته مى‏شود؛ هم فرشتگان شب مى‏نویسند و هم فرشتگان روز. (5)

اما خود «تلاوت قرآن در صبح گاهان» نیز مورد تأکید عالمان الهی بوده است، چنان که در کلام حکیم قزوینی گذشت.

این شیوه ای است که در میان بسیاری مؤمنان رایج بوده است؛ چنان که در مقدمه کتاب «فضائل پنج تن علیهم السلام در صحاح ششگانه اهل سنت» می خوانیم:

«[آیت الله فیروزآبادی] هر روز صبح با آواز نسبتا بلند و لحنى شیوا مقید به تلاوت قرآن كریم بود.

این شیوه نیكو را بسیارى از علما و مؤمنین عادت داشتند و كسبه اول صبح كه مغازه‏ها را مى‏گشودند تلاوت آیاتى چند را بر تمام كارها مقدم مى‏داشتند.» (6)

امام خمینی (ره) در سفارش به تلاوت قرآن در بامدادان می فرماید:

«اگر وقتى چون اواخر شب یا بین الطلوعَیْن بعد از فریضه صبح براى این كار اختصاص دهد خیلى بهتر است… و اگر آیات شریفه آخر سوره «حشر» را از قول خداى تعالى «یا ایها الّذین آمنوا اتّقوا الله…» كه آیه 18 است تا آخر سوره كه مشتمل بر تذكر و محاسبه نفس و محتوى بر مراتب توحید و اسماء و صفات است در یك وقت فراغت نفس از واردات دنیایى مثل آخر شب یا بین الطلوعین با حضور قلب بخواند و در آنها تفكر كند امید است ـ ان شاء الله ـ نتایج حسنه ببرد.» (7)

«تعقل در قرآن» نیز امری است که خود این کتاب آسمانی بر آن تأکید کرده است:

كَذلِكَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آیاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ (8)

قَدْ بَیَّنَّا لَكُمُ الْآیاتِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْقِلُونَ (9)

إِنَّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ (10)

لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَیْكُمْ كِتاباً فیهِ ذِكْرُكُمْ أَ فَلا تَعْقِلُونَ (11)

إِنَّا جَعَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ (12)

قَدْ بَیَّنَّا لَكُمُ الْآیاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ (13)

پی نوشت ها:

(1)    اسراء: 78

(2)    مجله بشارت، سال اول، شماره سوم، ص19 ـ 20

(3)    ترجمه المیزان، ج‏13، ص241

(4)    بحار الأنوار، ج‏56، ص232؛ علل الشرائع، ج‏2، ص325؛ الكافی، ج‏3، ص283، باب وقت الفجر، من لا یحضره الفقیه، ج‏1، ص222؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص36

(5)    الكافی، ج‏3، ص283، باب وقت الفجر؛ من لا یحضره الفقیه، ج‏1، ص222؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص36، ثواب من صلى الفجر فی أول الوقت؛ ثواب الاعمال- ترجمه انصارى، ص75

(6)    فضائل پنج تن علیهم السلام در صحاح ششگانه اهل سنت، ص7، زندگانی مؤلف

(7)    شرح حدیث عقل و جهل، امام خمینى، ص106، نشر آثار

(8)    بقرة: 242

(9)    آل‏عمران: 118

(10)یوسف: 2

(11)أنبیاء: 10

(12)زخرف: 3

(13)حدید: 17

فرآوری: رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان