خانواده و روابطِ همسران از دیدگاه حضرت امام رضا(ع) / بخش سوم
تشکیل کانونی به نام خانواده اهمیت شایان توجهی دارد زیرا برای هر کسی یک بار در طول زندگیش این فرصت پیش میآید و هر کدام از دختر و پسر میخواهد برای خود شریکی در مسیر زندگی خویش برگزیند که تا پایان عمر با وی خواهد بود و از همه اسرار و رموز او باخبر خواهد گردید.
مسؤولیت پذیری و عواطف
از دیدگاه فرهنگ اسلامی چنین استنباط میگردد که گرایش برای تشکیل خانواده از احساس ژرف متأثر گردیده است. نیازمندی روح و روان و احتیاج عاطفی در یک چهارچوب معنوی رشد دهنده، آدمی را وادار میکند تا در فرصتی مناسب به این مسئله جامه ی عمل بپوشاند.
هدف از تشکیل خانواده در اسلام همان دستیابی به اطمینان روحی است تا انسان پس از رسیدن به این مرحله احساس نماید به خویشتن اصل خویش نائل گردیده است و به اعتبار این که رحمت و مودت شالوده و پایهی روابط در نظام آفرینش میباشد، شخصیت انسان در این برنامه تکامل مییابد.
اسلام از مرد میخواهد سرآغاز بنیان نهادن خانواده را با مسؤولیت پذیری معنوی و عملی توأم نماید و نه صرفاً برای اشباع سیری ناپذیری غرائز انسانی.
رحمت ملهم از سرشت ارتباطات همسران است و زوجین را وادار میکند با توجه به ظرفیت خانوادگی، روحی و اجتماعی یکدیگر را درک کنند و مسؤولیتهای خود را پذیرا باشند. پس با یکدیگر به صورت صمیمی زندگی کنند و در این فضا از تنگ نظری و خود خواهی، که زندگی خانوادگی را متلاشی میسازد، دوری خواهند جست.
زیرا آنگاه که محبت و عاطفه وارد زندگی میگردد فرد محوری و خودنگری را دگرگون میکند. انسانی که از لاک خود بیرون آمده است به رغم تأثیرپذیری در شکلگیری و ساختار شخصیت از محیطهای گوناگون و شرایط متفاوت، بر سخنی که بر زبان میآورد، گامی که بر میدارد، کاری که انجام میدهد مراقبت دارد و در واقع رحمت را صرفاً در اندیشه و احساس پاکیزه مجسّم نمینماید بلکه آن را در زندگی عملی تحقق میبخشد.
پس با این وصف هر کدام از زن و شوهر به دردها و مشکلات و گرفتاریهای یکدیگر توجه دارند و خطاها و نارساییها را با مدارا، وفق و حکمت اصلاح میکنند تا مبادا به جای سازندگی، ویرانگری حاصل گردد.
اگر این گونه عمل گردد زندگی اعضای خانواده به آرامشی راستین مبدّل خواهد گشت، آرامشی که زندگی درونی و بیرونی همهی افراد خانواده را در بر میگیرد و به صورتی خواهند زیست که روح و عقل و عواطف آنان به دور از نزاعها و جدالها بیجا میباشد.
این مودت از نعمتهای الهی است و باید قدردان آن بود و در زندگی مشترک از آن بهره گرفت و برکاتش را بکار باید بست. در غیر این صورت امکان دارد بر اثر ناسپاسی این هدیه ی معنوی و عطیه الهی، آن را از دست بدهیم.
چنانچه حضرت امام رضا(ع) فرمودهاند:
یعنی نعمتهای الهی را که در اختیارتان است گرامی بدارید چرا که آنها گریزان میباشند. از هر که کناره گیرند دیگر بازگشتی برایشان نمیباشد.
حضرت امام رضا(ع) در بیانی دیگر زندگی توأم با آرامش را این گونه معرفی کردهاند:
منزل وسیع، همکاران و خدمتگزاران افزون و دوستداران فراوان (کثرت اهل محبت و مودت).»
گشایش برای اهل خانه
تأمین معاش حلال و فراهم بودن امکانات زندگی برای اهل خانه در ایجاد آرامش و افزایش صمیمیت دخالت مهمی دارد،
امام علی بن موسی الرضا(ع) فرمودهاند:
هر کس صبح کند در حالی که تنش سالم و خاطرش آسوده و معاشش تأمین باشد از مواهب یک زندگی مطلوب و آرام برخوردار است.»
تلاش در جهت فراهم آوردن تسهیلات برای خانواده در درجهای از اهمیت است که حضرت امام رضا (ع) فرمودهاند:
کسی که در پی بدست آوردن درآمدی برای تأمین معاش عائلهاش باشد بهتر از مجاهدان در راه خداست.
حکمت این تأکید آن است که اهتمام و تکاپو در این خصوص اثری مهم در پیوند عاطفی اعضای خانواده دارد و روابط محبت آمیزافراد خانه را تحکیم و قوت میبخشد.
حضرت امام رضا(ع) در روایتی دیگر از پیروان خود میخواهد برای ایجاد گشایش در زندگی و رفاه اهل خانه بکوشند:
(افرادی که از نعمتی برخوردارند باید بر زن و فرزند خود گشایش دهند)».
اصولاً در فرهنگ اهل بیت (ع) یکی از نشانههای سعادت انسان این است که فرد بتواند به وضع خانواده خود رسیدگی کند، در این باره نیز هشتمین ستاره ی درخشان آسمان امامت چنین گوهر افشانی کردهاند:یعنی شایسته است مرد بر اهل خانه (از لحاظ مخارج زندگی) سختگیری نکند تا این که آنان مرگ او را از خداوند درخواست کنند.
اهمیت تلاش برای امور رفاهی خانواده موجب نمیشود که آدمی از اعتدال، قناعت و کسب رزق حلال دوری گزیند.
حضرت امام رضا(ع) در این باره تأکید نمودهاند: حقیقت ایمان بنده کامل نمیگردد تا این که سه خصلت را دارا باشد. بصیرت در دین، اعتدال و میانه روی در امور زندگی و خانواده و بردباری در سختیها و مصائب.
همچنین آن فروغ امامت فرمودهاند:
هر کس به روزی اندکی که خدا به او میدهد راضی باشد پروردگار همان عمل اندک را از وی میپذیرد
و در خصوص رضایت داشتن بر رزق حلال میفرماید:
هر کس به روزی حلال امّا کم خشنود باشد رنجش کمتر و خاندانش در آسایش و آرامش زندگی میکنند و خداوند عیوب دنیا و کیفیت رفع آنها را به او میآموزد و وی را با سلامتی در بهشت مستقر میسازد.
منابع: وسایل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج 14 / مکارم الاخلاق، طبرسی،/ بحارالانوار، ج 79، / ازدواج در اسلام، آیة الله مشکینی، / مستدرک الوسایل،باب نکاح،/ صحیفة الرضا، / مکارم الاخلاق، / میزان الحکمه، ج 10/
بخش حریم رضوی