حج فاطمی و حج حسنی

حضور فاطمه علیهاالسلام در آخرین حج پیامبر صلى اللّه علیه و  آله

موسم حج سال دهم هجرت نزدیك و نزدیكتر مى شد. به تدریج آیاتى بر پیامبر صلى اللّه علیه و آله نازل مى شد كه از وفات او در آینده اى نه چندان دور خبر مى داد. در این میان تنها یادگار رسول الله صلى اللّه علیه و آله یعنى حضرت صدیقه كبرى، فاطمه الزهراء كه انس و الفت عجیبى با پدر داشته و به همین جهت مشهور به ام ابیها(مادر پدرش)شده بود، اضطراب خاصى نسبت به آینده بروز مى داد. به هر ترتیب رسول الله صلى اللّه علیه و آله به همگان اطلاع داد كه امسال آخرین سالى خواهد بود كه وى موفق به حج گزاران مى شود، به همین سبب و با رواج این خبر،عده فراوانى و جمعیت عظیمى از مسلمانان ، مهاجرین و انصار، آماده عزیمت و تشریف به حج به همراه رسول الله صلى اللّه علیه و آله مى شدند. فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز این فرصت را به بهترین وجهى غنیمت شمرده و به همراه عده اى از زنان بنى هاشم آماده همراهى با پدرش رسول الله صلى اللّه علیه و آله گردید.

پیامبر گرامى اسلام صلى اللّه علیه و آله در روز شنبه پنج یا شش روز مانده به اتمام ذى القعده سال دهم هجرى به همراه همسران ، عده اى از بنى هاشم ، مسلمانان مهاجر و انصار مدینه در حالى كه وجود مبارك امیرالمؤمنین علیه السلام و همسرش زهرا علیهاالسلام ، نگین درخشان این جمع بودند، مدینه را به سوى مكه ترك نمود.(1) در حج آن سال كه حجه الوداع نام گرفت ، مهمترین واقعه اسلام و بشریت كه تكمیل شدن آیین و شریعت خاتم صلى اللّه علیه و آله بستگى تام به آن داشت ، یعنى معرفى جانشین منصوب پیامبر صلى اللّه علیه و آله از جانب حقتعالى، حضرت مولى الموحدین امیرالمؤمنین على بن ابى طالب علیه السلام ، اتفاق افتاد و زهراى مرضیه علیهاالسلام از جمله كسانى بود كه شاهد این جشن و سرور ملكوتیان در باب وصایت خلیفه بلافصل رسول الله صلى اللّه علیه و آله بوده و همسرش طبق دستور عموى رسول الله صلى اللّه علیه و آله به عنوان امیرالمؤمنین بیعت نمود.(2)

بیان فلسفه حج از زبان گویاى زهرا علیهاالسلام

پس از رحلت نبى مكرم اسلام ، نه تنها سفارشات اكید آن حضرت پیرامون مراجعه مسلمین به عترت و اهل بیت او در باب حكومت الهى ، نادیده گرفته شد، بلكه فجایع بزرگى به سر آن بزرگواران آمد كه هیچ گاه از یاد نرفته و نمى رود. یكى از این مسائل غصب فدك از فاطمه زهرا علیهاالسلام بود. یكى از اهداف غاصبین فدك ، متمایل نشدن قلوب مردم محروم به سوى اهل بیت علیهم السلام بود.

حضرت صدیقه علیهاالسلام ، پس از چند روز، به سوى مسجد روانه شده و در جمع مهاجرین و انصار خطبه مفصلى را ایراد نمود. حضرت در این خطبه با بیانى شیوا و گویا چونان معلمه اى دلسوز، مردم را از آینده تاریك و از این كه خود را از پایگاه ولایت الهى دور كرده اند، بیم داد و در فرازى از این خطبه در مورد فلسفه احكام مهم الهى از جمله حج مطالبى فرمود كه حاكى از مقام عصمت والاى آن حضرت بود. او فرمود خداوند، ایمان را به جهت پاك نمودن شما از شرك (و پلیدى )، نماز را براى دور بودنتان از تكبر، زكاه را براى پاك نمودن خود و مالتان (از آلودگى )، روزه را براى ثبات اخلاص و (مراسم عظیم ) حج را جهت استحكام پایه هاى دین (واجب فرموده و) قرار داد.(3)

در این بیان ، آن حضرت به حقیقت ، نكته مهمى را در بیان فلسفه و رمز این مناسك عظیم به همه بشریت در تمامى دور آنها اعلام نمود. در واقع این نكته اهل بیت علیه السلام تبیین كنندگان واقعى آیات الهى هستند را مى توان در این گونه خطبه ها مشاهده نمود. همانطور كه حقتعالى در آیات قرآن ، مقصود از بناء كعبه و مراسم حج را، جهت رعایت مصالح مردم و جامعه محسوب نموده است .(4)

عظمت حج در نزد امام مجتبى علیه السلام

یكى از نكات بارز زندگى و امامت حضرت امام حسن علیه السلام این بود كه وى بیش از بیست مرتبه با پاى پیاده به حج مشرف رشد.(5)در روایتى وارد شده كه در علت این مسئله آن حضرت فرمود: من از خداى خویش ‍ حیاء مى كنم كه سواره به سوى بیت او بروم .(6)

عرفات در كلام عارفان حقیقى

امام حسن مجتبى علیه السلام روزى درباره مقام و منزلت عرفات و حضور در آن ، از جدش رسول الله صلى اللّه علیه و آله نقل فرمود كه آن حضرت مى فرماید: به خدایى كه مرا به عنوان بشارت دهنده و انذار كننده برانگیخت قسم ، همانا حقتعالى درى در آسمان دنیا دارد كه به آن باب رحمت ، توبه ، حاجات ، تفضل ، احسان ، بخشش و كرم و باب عفو و گذشت گفته مى شود و هیچ فردى به فیض حضور در آن نائل نمى شود مگر این كه اهلیت براى درك این اوصاف پیدا مى كند. همانا صدها هزار فرشته مقرب الهى ، با نزول رحمت بر اهل عرفات ، شهادت به آزادى آنان از آتش ‍ جهنم و نائل شدن به سعادت ابدى بهشت مى دهند به نحوى كه منادى به وقوف كنندگان در عرفات این گونه ندا مى دهد كه ، همانا آمرزیده شدید.(7)

همچنین در حدیث دیگرى امام مجتبى علیه السلام مى فرماید شخصى یهودى به حضور پیامبر صلى اللّه علیه و آله رسیده و پرسشهایى را طرح نمود. از جمله پرسید به چه جهت خداوند دستور وقوف به عرفات داده است ؟

حضرت پاسخ داد: عصر (روز عرفه ) همان روزى بود كه آدم علیه السلام (به سبب ترك دستور شایسته اى ) خداوند را عصیان نمود. بنابراین حقتعالى دستور به امت من داده است كه در بهترین محل ها تضرع و توبه كنند تا اهل بهشت شوند. و همانا ساعتى كه مردم از عرفات باز مى گردد همان ساعتى است كه آدم علیه السلام با ذكر كلمات الهیه به سوى حقتعالى توبه نمود.(8)

پی نوشت ها:

1-  طبقات ابن سعد ج 3/225.

2-  مستفاد از همان مدرك .

3-  فجعل الله الایمان تطهیرا لكم من الشرك و الصلاه تنزیها لكم من الكبر و الزكاه تزكیه للنفس و نماء فى الرزق و الصیام تثبیتا للاخلاص و الحج تشدیدا (تسنیه ) للدین احتجاج طبرسى 1/146، علل الشریع 2/248.

4-  كما اینكه در خود قرآن و در آیاتى از سوره مائده ، آل عمران بوه و حج به این حقیقت اشاره شده است .

5-  نكته اى كه بایستس به آن توجه داشت این است كه شروع حج آن حضرت از مدینه بوده و با توجه به مسافت كم این شهر تا مكه و استراحتگاههایى كه در بین راه وجود داشته است ، نبایستى پذیرش آن در اذهان مشكل شود.

مطلب دیگرى كه باید به آن عنایت نمود، طاقت فوق تصور معصومین در انجام عبادت سخت بوده است و به همین جهت ، دیگران از این گونه عبادات ، به طرزى كه آنان انجام مى دادند معاف بودند. یكى از اصحاب امام ششم به نام سلیمان ، از آن حضرت پرسید: آیا جائز است پیاده به مكه و حج مشرف شویم ؟ آن حضرت فرمود: سواره بروید. سلیمان پرسید: ما شنیده ایم كه جدتان امام حسن بن على علیه السلام بیست حج پیاده رفته است . حضرت فرمود: امام حسن علیه السلام به حج به صورت پیاده مشرف مى شد در حالى كه جمع زیادى با وى همراه بودند. (یعنى تنها نبود كه مشكلى پیش بیاید).

6-  انى لاستحیى من ربى عزوجل ان القاه و لم امش الى بیته ، بحار 43/339.

7-  امالى صدوق 1/162 نقل از الحج فى السنه ص 220 - 219 و الذى بعثنى بالحق بشیرا و نذیرا ان لله فى سماء الدنیا بابا یقال له باب الرحمه و باب التوبه و باب الحاجات و باب التفضل و باب الاحسان و باب الجود و باب الكرم و باب العفو و لا یجتمع بعرفات احد الا استاءهل من الله فى ذالك الوقت هذه الخصال .

8-  ان العصر هى التى عصى آدم فیها ربه ففرض الله عزوجل على امتى الوقوف و التضرع و الدعاء فى احب المواضع الیه و تكفل لهم بالجنه و الساعه التى ینصرف بها الناس هى الساعه التى تلقى فیها آدم من ربه كلمات فتاب علیه انه هو التواب الرحیم همان مدرك ص 224.

 بخش عترت و سیره تبیان

منبع:

حج البیت در مكتب اهل بیت علیهم السلام؛ بهاءالدین قهرمانى نژاد شائق