معرفی بناهای تاریخی استان یزد (3)

مجموعه امام (شاه ولی) تفت

مجموعه امام تفت در میدان مرکزی شهرستان تفت قرار دارد. این مجموعه شامل مسجد، بقعه، حسینیه، آب انبار، بازار و مدرسه است که با فاصله بسیار نزدیکی از هم قرار گرفته اند.

مسجد: مسجد امام (شاه ولی) به دستور "خانش بیگم" خواهر "شاه تهماسب" در قرن نهم هـ. ق ساخته شد.

ساختمان مسجد از خشت و آجر و دارای تابستانخانه ای با ایوان، گنبد و گرمخانه ای در ضلع غربی آن است. بالای گنبد ماذنه ای وجود دارد و راه پله دسترسی به آن، از روی گنبد و در ضلع شمالی آن ساخته شده است. فرش بام گنبد از آجر خفته راسته است.

پوشش گرمخانه طاق و تویزه آجری و به صورت کاربندی است. در چوبی ظریف و کنده کاری شده، کتیبه کاشی معرق به خط نسخ در اطراف در، یک قطعه چوب منبت و آلت سازی شده به شکل مثلث که بالای سردر نصب شده، شبکه گچبری ظریف، نور گیر بالای محراب و سنگ مرمر منصوب در محراب، از ظرایف هنری این بنا است.

بقعه: این بنا شامل دو گنبد بزرگ و کوچک است. در دو طرف گنبد. ضلع های شمالی و شرقی. راهروهایی وجود دارد. در ضلع غربی آن، راهرو به یک ایوان با سه طاق نما و دو ستون نماسازی شده، تبدیل شده است. اختلاف ارتفاع بنا از کف میدان به اندازه هفت پله است.

پوشش بام گنبد، ترکیب آجر لعاب دار سبز و لاجوردی رنگ و آجر ساده است و کلمه "علی" بر بام گنبد و کلمه "یا علی" در ساق آن تکرار شده است. هم اکنون، بقعه محل کتابخانه عمومی شهر است.

حسینیه: در حال حاضر حسینیه صورت میدانی را به خود گرفته که ورودی آن از ضلع شمالی است. در ضلع شمالی است. در ضلع شرقی و غربی آن، دکان هایی ساخته شده که همگی آن ها دایر هستند. تنها قسمت باقی مانده حسینیه که صورت اصلی خود را حفظ کرده، ضلع جنوبی آن است که تکیه رفیع و کاشی های مسدس فیروزه ای رنگ دیواره آن، جلب نظر می کند.

آب انبار: این آب انبار در ضلع جنوب شرقی حسینیه قرار دارد و دارای سردری آجری و سه بادگیر در اطراف خزینه است.

بازار: مصالح ساختمانی بازار خشت و گل و پوشش بام آن اندود و کاهگل است. برخی از درهای قدیمی چوبی آن باقی مانده است.

مدرسه: ساختمان مدرسه خشتی و نماسازی آن آجری است. پوشش سقف اتاق های مدرسه همگی در جهت طولی به صورت ضربی ساده و در جاهای ضروری جهت جلوگیری از رانش، از میل مهار استفاده شده است. قسمت ورودی ساختمان به صورت گل و بوته آجری، نماسازی شده است. لبه درگاه های ساختمان در قسمت مشرف به حیاط با به کارگیری آجرهای پیش ساخته موج دار، نما سازی شده اشت.

مجموعه شهدای فهرج

محوطه تاریخی مجموعه شهدای فهرج در فاصله سی و سه کیلومتری شهرستان یزد و در مسیر جاده اصلی شهرستان بافق قرار دارد. این مجموعه دارای سه حیاط است. در یکی از حیاط ها درخت سرو کهنسالی وجود داشت که بر اثر خشک شدن آب قنات "مریم آباد" هم اکنون خشک شده است. همچنین در این حیاط، ورودی آب انباری قرار داشت و برای مصرف اهال روستا بود. از حیاط کوچک وسط عمارت، پایاب قنات مریم آباد می گذشت. در یکی از اتاق ها چندین قبر وجود دارد که آن ها را به مزار شهدا نسبت داده اند؛ ولی به دلیل آسیب دیدگی سنگ مزارها، نام متوفی مشخص نیست. تنها نوشته روی یک سنگ باقی مانده است و روی آن نام "مجدالدین حسن نامی" حک شده و مربوط به قرن نهم هـ. ق است.

این عمارت خشت و گلی در گذشته مدرسه بزرگ و مجللی بود که احتمالاً در سده های نهم و دهم هـ. ق به خانقاه تبدیل شد. از این عمارت قطعات بسیاری از کاشی های معرق با لعاب سبز فیروزه ای که معرق قرن های هفتم و هشتم هـ. ق است، به دست آمده است و به نظر می رسد فضای داخلی و بخش بیرونی آن، با کاشیکاری های زیبا و کتیبه هایی از آیات قرآنی تزیین یافته بود.

مجموعه مصلی عتیق

این مجموعه در محله "مصلی" شهرستان یزد واقع و به قرن هشتم هـ. ق تعلق دارد و دارای بناهای زیر است:

مسجد: مسجد مصلی عتیق از آثار "سید محمد رکن الدین محمد قاضی" است و ساخت بنای آن در سال 725هـ. ق به اتمام رسید. این بنا از دو شبستان تابستانخانه و زمستانخانه تشکیل شده است. گنبد آن آجری و بادگیری به آن متصل است که باد را به محراب هدایت می کند. در گرمخانه مسجد، کاشی های مغول. تیموری مسدس فیروزه ای با حاشیه های آبی و سفید به کار رفته است. محراب زیر گنبد نیز با کاشی های شش ضلعی فیروزه ای تزیین شده است.

گنبد: گنبد مصلی عتیق در مجموع شامل محوطه اصلی گنبد، سه اتاق، یک ساباط و حسینیه ای در پیرامون آن است. مصالح اصلی بنا خشت و گل است. بام گنبد با آجرهای هره لعاب دار و ترکیب رنگ های فیروزه ای، لاجوردی، آجری و سفید، اشکالی چون ستاره هفت پر، شش و هشت ضلعی های نامنظم را در خود جای داده است.

در ساق گنبد نیز کاشیکاری معقلی با کلمه "محمد" تکرار شده است. مرز بین ساق گنبد و گنبد، یک ردیف مقرنس کاشی به کار رفته است. زیر گنبد سفید کاری شده و در ساق آن چهار گوشواره مقرنس کاری شده گچی دیده می شود. در گوشه های چهار غرفه اطراف گنبد نیز هر کدام، دو گوشواره مقرنس کاری شده، به چشم می خورد. با این حساب، مقرنس های گچی زیر گنبد دوازده عدد است و میان آن ها کاشی های معرق به صورت ظریف به کار رفته است. گنبد دارای کاربندی گچی و نقاشی هایی در بین آن ها است. تنها یک قبر در اتاق ضلع جنوبی گنبد دیده می شود.

ساباط: ساباط در ضلع شرقی گنبد واقع و ورودی گنبد در آن قرار دارد. ساباط دارای دو چشمه طاق است و پوشش آن به صورت طاق و تویزه و مصالح آن خشت و گل است.

حسینیه: حسینیه در ضلع جنوب غربی واقع و به گنبد خانه متصل است.

کتاب میراث فرهنگی استان یزد

تهیه و تنظیم: زهره پری نوش

لینک: