اخلاق و معنا در تلویزیون

شاید برای شما هم اتفاق بیفتد در مسیر درست تولید قرار گرفته است

اگر خوبی كنیم، خوبی می‌بینیم و اگر بدی كنیم بدی دریافت می‌كنیم. بعدها كه بزرگ‌تر می‌شویم به این نكته گاه می‌شویم كه خداوند به اندازه یك ذره خردل در حق كسی ظلم نمی‌كند.

یاد می‌گیریم كه اگر نمی‌خواهیم به ما ظلم شود، نباید ظلم كنیم. كمی كه بزرگ‌تر می‌شویم با دنیای علم شنا می‌شویم و متوجه می‌شویم كه تعادل طبیعت به حكمت خداوند باید حفظ شود، به همین دلیل هر عملی، عكس‌العملی دارد برابر با خود. یاد می‌گیریم باید در زندگی عدالت و تعادل را رعایت كنیم تا با مشكل روبه‌رو نشویم. اما بزرگ كه می‌شویم و به قول شازده كوچولو وقتی تبدیل به دم بزرگه می‌شویم هم شعر را از یاد می‌بریم و هم علم را و به هر سمتی كه منیت و زیاده‌خواهی‌ راهنمایی‌‌مان می‌كند، می‌رویم و روزی به خود می‌ییم كه دیگر نه جلوی كاشته را می‌توان گرفت و نه محصولش را.بزرگ كه می‌شویم دیگر نه با خودمان زمزمه می‌كنیم از مكافات عمل غافل مشو و نه سخن كسانی را می‌شنویم كه برایمان می‌گویند اگر جو كاشتی نباید انتظار درو گندم داشته باشی. همه چیز را فراموش می‌كنیم و دل می‌دهیم به صدای زنگار گرفته دنیا و فقط زمانی گوشمان صدای پژواك رفتارهایمان را می‌شنود كه گرفتاری بزرگی دامانمان را گرفته باشد.

این روزها اما شرایط به گونه‌ای دیگر است. تلویزیون و رادیو مدام كنار گوش و چشم مردم روشن است و مدام دارد برای نها پیام‌‌هایی را مخابره می‌كند. حالا دنیا در دست رسانه‌ها و صاحبان نهاست. صاحبان رسانه‌ اگر اخلاق‌مدار باشند برای مخاطبان خود مخابره پیام‌های اخلاقی را در اولویت قرار می‌دهند. پیام‌ها می‌تواند در قالب‌های مختلف ارائه شود و ساختار و فرم نمایش یكی از تاثیرگذارترین قالب‌های ارائه پیام است.

مجموعه تلویزیونی «شاید برای شما هم اتفاق بیفتد» یكی از مجموعه‌های حاوی پیام است كه 2 سالی است از شبكه تهران روی نتن می‌رود.این مجموعه را می‌توان یكی از ثاری دانست كه می‌خواهد از ظرفیت تلویزیون استفاده كند و مدام به مخاطبان خود این نكته را یادوری كند: از مكافات عمل غافل مشو...انسان‌ها بازتاب اعمال خود را دریافت می‌كنند. «شاید برای شما هم اتفاق بیفتد» در سری‌های اول و دوم بشدت روی عقوبت سخت و شدیدی كه خداوند برای دم‌های خطاكار در همین دنیا در نظر می‌گیرد، توجه داشت.

انگار می‌خواست بینندگان خود را با ترساندن از خطا دور كند. مثلا در قسمت «هستی و یغما» مردی را نشان داد كه می‌خواست 2 كودك خردسال را به نوعی از بین ببرد تا املاك نها را تصاحب كند.او نقشه می‌كشد كه دستان این كودكان را به روش خاص خود قطع كند اما در پایان داستان می‌بینیم كه خداوند در حادثه‌ای هر دو دست او را قطع می‌كند.

در یكی دیگر از قسمت‌های این مجموعه عقوبت مردی نشان داده شد كه از روی هوس عاشق زنی شد كه چندین سال از او بزرگ‌تر بود و با اصرار با او ازدواج كرد اما بعد از مدتی شروع كرد به زاردادن او و مدام به زن لقب می‌داد كه تو پیر هستی.مرد جوان با زنی ارتباط برقرار كرد و كار را به‌جایی رساند كه زنش طلاق گرفت و رفت و مرد با زن جوان ازدواج كرد. نها صاحب فرزند شدند اما فرزند نها بیماری نادری داشت؛‌او پیر متولد شد با صورتی چروكیده...

این داستان‌ها چنان هولناك بودند كه مخاطبان خود را در همان لحظات دیدن سریال یا حتی چند روز بعد از ن به فكر وامی‌داشتند و او را وادار می‌كردند تا مراقب رفتار خود باشد اما این پیام‌های ترسناك درست مانند ماشین‌های تصادفی و درب و داغانی بودند كه پلیس برای درس عبرت‌گرفتن راننده‌ها كنار جاده‌ها می‌گذارد. راننده با دیدن این ماشین‌ها دقایقی رام می‌راند اما همین‌كه تصویر ماشین تصادفی در ذهنش پاك می‌شود دوباره پا را روی گاز می‌گذارد و....

نشان‌دادن كیفر كارها در مجموعه شاید برای شما هم اتفاق بیفتد در خیلی از مخاطبان این شائبه را ایجاد كرد كه پس رحمانیت خداوند چه می‌شود؟ چرا خداوند برای دم‌های خلافكار راه درمانی نشان نمی‌دهد؟ چرا قبل از راهنمایی نها را دچار كیفر می‌كند؟ این سوالات و سوالات مشابه سازندگان این مجموعه را بر ن داشت تا با نگاهی عمیق‌تر به مسائل اخلاقی و دینی پیرامون خود نگاه كنند.خدواند در قرن بارها و بارها متذكر شده كه به انسان‌ها هر چند خطاكار فرصت توبه داده می‌شود.

در مسیر راه نها مبشرانی قرار می‌گیرند تا نها را از بیراهه به راه بازگردانند. دنیا دار مكافات است اما در توبه و جبران هم باز است.... ما ایرانیان از همان طفولیت یاد می‌گیریم صدبار اگر توبه شكستی باز... خداوند مكافات سخت را برای دم‌هایی می‌گذارد كه دیگر امیدی به بازگشت نها نیست.

در سری‌های بعدی شاید برای شما هم اتفاق بیفتد، نویسندگان و كارگردانان دایره دم‌هایی را كه به قصه‌های خود می‌ورند بازتر كردند. برای مثال نها سراغ خانم معلمی رفتند كه یكی از دانش‌موزانش كه خانواده از هم پاشیده‌ای هم داشت برای او پاپوش ساخت. معلم همه راه‌ها را رفت تا به دختر نوجوان بگوید راهش اشتباه است اما دانش‌موز زمانی پی به اشتباه خود برد كه معلم، مدرسه را برای همیشه ترك می‌كرد...

همین‌كه فرد خاطی در یك اثر نمایشی متوجه اشتباه خود می‌شود، اثر پیام خود را به مخاطب منتقل كرده است. اما وقتی فرد خاطی بدون این‌كه متوجه شود كجای كارش اشتباه بوده، مكافات شود و بعد از ن متوجه شود كه این عقوبت هولناك، برای اشتباهی است كه مرتكب شده است، پیام نمی‌تواند روی مخاطب تاثیرگذار باشد. شاید برای شما هم اتفاق بیفتد یكی از مجموعه‌هایی است كه در قسمت‌های زیاد تولید شده و چندین نویسنده و كارگردان در ساخت ن مشاركت داشته‌اند. این مجموعه توانست بازیگران زیادی را به تلویزیون بیاورد و نها را به كارگردانان دیگر معرفی كند. شاید برای شما هم اتفاق بیفتد در مسیر 2 ساله خود زمون و خطاهای زیادی را پشت سرگذاشته است.

به نوعی از خامی به پختگی رسیده و اكنون دارد خرین مراحل تكامل خود را سپری می‌كند.این مجموعه تلویزیونی را می‌توان در ردیف ثار معناگرا و اخلاقی قرار داد.شبیه این ثار در تلویزیون‌های دنیا ساخته می‌شود چون حالا دیگر همه می‌دانند كه یكی از پایه‌های اصلی اخلاق، دین است.دین می‌تواند در انسان‌ها انگیزه ‌اخلاق ‌مداری را تقویت كند. در میان كشورهای اسلامی، تركیه یكی از پیشتازان ساخت سریال‌های اخلاق‌مدار بود. این كشور با تولید مجموعه كلید اسرار و فروش ن‌به كشورهای مختلف نشان داد كه می‌توان از قدرت رسانه برای ترویج اخلاق دینی استفاده كرد. كلید اسرار هر چند از لحاظ ساختار، بازیگری، فیلمنامه‌نویسی و... چندان قوی نیست اما مخاطبان زیادی دارد.

در این سریال نشان داده می‌شود كه دم‌های گمراه چگونه با معجزات خداوند راه خود را پیدا می‌كنند. در كلید اسرار كه بر اساس تحقیقات زیادی هم ساخته شده است و تیم پژوهشی قوی ن را حمایت می‌كند در پایان یا میانه هر قسمت، كارشناسی می‌ید و درباره پیام سریال با مخاطبان صحبت می‌كند.این روش ابتدایی‌ترین روش برای توضیح پیام سریال است تا سازندگان مطمئن شوند كه مخاطبان پیام قصه را دریافت كرده‌اند.

در كشور ما اما روش‌های پیشرفته‌تری برای توضیح پیام ثار نمایشی وجود دارد. ن هم برگزاری میزگردهایی است كه بعد از نمایش برخی ثار در تلویزیون و شبكه مورد نظر برگزار می‌شود. مثلا در زمان پخش سریال اغماء ، شبكه یك میزگرد‌های شیطان‌شناسی و راه‌های نفوذ او بر انسان‌ها را بررسی می‌كرد. این میزگردها اطلاعات زیادی به مخاطبان می‌داد. حالا از همین روش برای مجموعه شاید برای شما هم اتفاق بیفتد هم می‌توان بهره برد. پیام‌های دینی و اخلاقی این مجموعه را می‌توان به شكل ماهانه مورد بررسی قرار داد. با این روش هم می‌توان مردم را تشویق به تماشای این‌گونه ثار كرد و هم می‌توان اطلاعات بیشتری در اختیار مخاطبان قرار داد و نها را با منابع مكتوب و واقعی شنا كرد.