تبیان، دستیار زندگی
کاروانسرای (رباط) شمش این کاروانسرا در کنار جاده اصلی یزد- کرمان، بین مهریز و انار قرار دارد و در گذشته نه چندان دور، در محدوده استان کرمان قرار داشت. این کاروانسرا احتمالاً به دستور گ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

معرفی کاروانسراهای استان یزد

معرفی کاروانسراهای استان یزد

کاروانسرای (رباط) شمش

این کاروانسرا در کنار جاده اصلی یزد- کرمان، بین "مهریز" و "انار" قرار دارد و در گذشته نه چندان دور، در محدوده استان کرمان قرار داشت. این کاروانسرا احتمالاً به دستور گنجعلی خان (1034 - 1005 هـ. ق) ساخته شد. در کنار کاروانسرهای ایران نیز از این بنا، به عنوان یک بنای مربوط به دوره صفویه یاد شده است.

این کاروانسرا ساختمانی آجری با چهار برج مدور در چهار گوشه بنا است. در ضلع شرقی، به دلیل قرار گرفتن مخزن آب انبار کاروانسرا، حد واسط دو برج کناری، برج مانند دیگری نیز در وسط دیوار ساخته شده است. ورودی ساختمان در ضلع غربی قرار دارد و به هشتی متصل است. ورودی اصطبل های کاروانسرا نیز در طرفین آن واقع شده اند. اصطبل ها در طول اضلاع شمالی، جنوبی وغربی ادامه یافته اند.

محوطه روباز کاروانسرا (حیاط) به صورت هشت گوش است و در چهار گوشه آن، چهار صفه و در هر یک از چهار ضلع آن، سه صفه ساخته شده است. صفه میانی اضلاع، بزرگ تر و حالت شاه نشین را دارد. بام بنا نیز آجر فرش است.

کاروانسرای (رباط) زبن الدین

این کاروانسرا در شصت کیلومتری جاده یزد- کرمان و در فاصله پانصد متری از جاده قرار دارد. با توجه به مطالب کتاب جغرافیای کرمان، این کاروانسرا به دستور "زین الدین گنجعلی خان ریگ" حکمران کرمان و به امر "شاه عباس ماضی" در قرن دهم هـ. ق ساخته شد.

نقشه این رباط دایره و دارای پنج برج نیم دایره است که به دیواره هشت متری آن متصل اند. ساختمان این بنا از آجر است. پس از سر در نسبتاً وسیع ضلع جنوبی، هشتی و سپس صحن دوازده ضلعی قرار دارد. در اطراف صحن، رواق های سکو داری وجود دارد و در انتهای هر رواق اتاق هایی مشابه دیده می شود.

در طرفین هشتی ورودی و پشت اتاق ها، راهروهای وسیع و طولانی قرار دارد که اصطبل چهارپایان بود. فضای ضلع شمالی بنا- گویا شاه نشین- دارای سقفی بلند با کاربندی است. در داخل بنا عمدتاً از تزیینات آجر در نما استفاده شده که تابع طرح دوازده ضلعی حیاط یا صحن مرکزی آن است. قسمت شاه نشین در بدنه و سقف دارای اندود گچ و کاربندی است. کنگره ها و تیراندازهای لبه بام، ترکیب انحنای برج و دیواره ها و نمای تمام آجر آن، چهره خاصی به این کاروانسرا بخشیده است.

اخیراً این بنای تاریخی بازسازی و به محل مناسبی برای اسکان و پذیرایی گردشگران تبدیل شده است.

کاروانسرای علی آباد

کاروانسرای علی آباد در جاده اصلی یزد- بندرعباس و در ضلع شمالی شهرستان مهریز قرار دارد. بانی این بنا، شاهزاده "معارف دوست محمد ولی میرزا" پسر "فتحعلی شاه قاجار" است.

این کاروانسرا ساختمانی آجری و مربع شکل است. ضلع مشرف به جاده آن، از بیرون دارای چهار صفه در اطراف و یک صفه میانی است که راهروی ورودی در آن قرار دارد. این ضلع از داخل، علاوه بر صفه میانی که راهرو در آن قرار دارد، دارای ده صفه است.

در ضلع جنوبی نیز به قرینه ضلع شمالی، یازده صفه قرار گرفته است. اضلاع شرقی و غربی نیز سیزده صفه به قرینه دارند. در پشت صفه های شمالی و جنوبی، اتاق ها قرار دارند و در پشت صفه های شرقی و غربی راهروهای اصطبل واقع شده اند. در چهار گوشه بنا، چهار مدخل دیده می شود که به محوطه های داخلی کاروانسرا راه می یابند. همچنین چهار برج مدور نیز در چهار گوشه بیرونی بنا، به چشم می خورد. بلندی دیوارهای این کاروانسرا پنج متر و مساحت آن حدود چهار هزار متر مربع است.

رباط خرگوشی

این کاروانسرا نزدیک با تلاق "گاوخونی" در جاده قدیمی یزد- اصفهان قرار دارد. فاصله بین این کاروانسرا و عقدا حدود شصت کیلومتر است. این بنا از آثار دوره شاه عباسی است. این رباط تماماً از سنگ و آجر ساخته شده و ابعاد آن 80×80 متر است.

این رباط شامل صفه ها، حجره هاه و اصطبل است. دیواره روی پشت بام، دو متر عرض دارد. سر در آن دو طبقه و طبقه دوم شاه نشین است. در داخل رباط هجده صفه وجود دارد: صفه بزرگ تر و صفه دیگری که در قسمت جنوبی قرار دارد، دارای محراب و نماز گاه است. در چهار گوشه رباط، چهار مدخل برای ورود به طویله دیده می شود و مخزن آب به صورت آب انبار در وسط رباط ساخته شده است.

از تزیینات بنا می توان به کاربندی آجری سر در ورودی و کتبیه سنگی به خط "علی رضا عباسی" خطاط معروف عصر "شاه عباس" اشاره کرد. این کتیبه، روی پانزده قطعه سنگ سبز رنگ به طول هشت متر و عرض شصت سانتی متر و در سه ضلع مدخل نصب شده است.

کاروانسرای رشتی عقدا

کاروانسرا و آب رشتی عقدا در شهرستان اردکان و در مدخل ورودی آبادی "عقدا" قرار دارند. "حاجی ابوالقاسم تاجر رشتی" از تجار یزدی و بانی آثار متعدد (حدود سال 1255 هـ. ق) این کاروانسرا را در سال 1262 هـ. ق بنا کرد.

بنای این کاروانسرا از آجر و دارای بادگیری دو طبقه است. در هر بدنه این بنا، هفت صفه به قرینه ساخته شده که صفه میانی بزرگ تر و شاه نشین آن محسوب می شود. صفه های دیگر هر یک به اتاقی راه دارد و در پشت اتاق ها، راهروهای اصطبل قرار گرفته است. در چهار گوشه بنا، چهار مدخل به قرینه ساخته شده است.

رو به روی کاروانسرا در آن طرف جاده، آب انبار قرار دارد که ساختمان آن آجری است و بر سر در ورودی آن، دو صفه جهت استراحت عابرین ساخته شده است.

منبع: کتاب میراث فرهنگی استان یزد

تهیه و تنظیم: زهره پری نوش

معرفی برج های استان یزد

-

معرفی تاسیسات حکومتی استان یزد

-

معرفی زیارتگاه های زرتشتیان استان یزد

-

معرفی بقعه های استان یزد

-

معرفی امامزاده های استان یزد

- معرفی مساجد تاریخی استان یزد