معرفی اصطلاحات و مراسم خاص آستان قدس رضوی/بخش دوم

با توجه به اینکه الفاظ اصطلاحات و مراسم خاصّ در بارگاه ملکوتی هشتمین پیشوای شیعیان جهان،حضرت علی بی موسی الرضا، همواره مورد سؤال زائران و مجاورین محترم بوده و هست؛ برآن شدیم که به طور مختصر، به معرفی این الفاظ به خصوص، بپردازیم. باشد که مورد توجه و استفاده خوانندگان قرار گیرد.

خدمه

افرادی هستند که در حوزه حرم مطهّر و دیگر اماکن  متبرّکه انجام وظیفه می کنند. آنها به غبار روبی حرم، رواقها و صحنها می پردازند؛ و در مواقع  لزوم تطهیر اماکن نیز بر عهده شان است.

خدمه حوزه مطهّر حضرت ثامن الائمه که تحت نظر معاونت اماکن متبرکه انجام وظیفه می نمایند،عبارتند از: خدّام،فرّاشها،کفشداران،دربانان و حفّاظ که هرکدام براساس مقررات خاص، برای زمان معین و در محلهای تعیین شده انجام وظیفه می کنند.

الف-محل خدمت

1-خدمت در روضه منوّره، منحصراً از وظایف  خادمان است که شامل: رسمی، افتخاری و تشرّفی می باشد.

2-خدمت در رواقها، توأماً به عهده خادمان و فرّاشان است، که زیر نظر سرپرست  خدمه، انجام وظیفه می کنند.

3-محلّ خدمت کفشداران، در ورودیهای رواقها، تحت عنوان کفشداری است.

4-محل خدمت دربانان، در ورودیهای صحنها و بستها می باشد.

5-برف روبی فوقانیهای حرم و بیوتات متبرکه، مشترکاً از وظایف فرّاشان و دربانان است.

6-خدمت سطوح بالی ضریح مطهّر و قفل نمودن  درهای حرم در هنگام لزوم، از وظایف سر کشیک مربوطه و در غیاب وی وظیفه معاون سر کشیک است.

ب-نوع خدمت

1-حفظ نظافت و طهارت حرم مطهر در طول شبانه روز، و مراقبت کامل از روضه منوّره.

2-تنظیف، تطهیر و غبار روبی کلیه رواقها و بیوتات متبّرکه در طول شبانه روز.

3-نظافت کلیه صحن ها و بستها در طول شبانه روز.

4-سرویس دهی در کفشداریها به زائرین، با خوش رویی واحترام.

5-حضور در مراسم صفّه و خطبه، در رواق دارالحفّاظ صبح وشب.

6-حضور در مراسم صبحگاهی خطبه و تحویل کشیک، در رواق گنبد حاتم خانی و دارالضّیافه مبارکه.

مراسم خطبه و صفّه

جلسه خطبه و صفّه در محّل دارالحفاظ در شبانه روز دو نوبت (صبح و شب) تشکیل می شود. شرکت کنندگان در جلسه خطبه و صفّه ، خدّام و تعداد چهارده تن از حفّاظ و چند نفر از فرّاشانند که در کنار ورودیهای جلسه، می ایستند.

حفّاظ به صورت دو دسته مساوی، در طرفین مجلس، پشت رحل و قرآن و لاله ها می نشینند و هرکدام شمعدانی با شمع افروخته در پیش روی دارند.

در شروع برنامه، هریک به ترتیب خطبه یا مدیحه اولین معصوم را با صدای بلند می خواند، و پس از آن به تلاوت آیاتی از کلام الله مجید می پردازند. سپس نوبت به دیگری می رسد، او هم خطبه و مدیحه معصوم بعد را می خواند و آیاتی را تلاوت می کند، به همین ترتیب. چهارده نفر پس از توسل به چهارده معصوم و قرائت خطبه هر معصوم، به همین تعداد از توسلات خواجه نصیر را می خوانند. پس از ختم جلسه که زمانی حدود یک ساعت به طول می انجامد، حضّار همه به پاخاسته و خطبه کوتاهی توسط یکی از حفّاظ قدیمی خوانده می شود. در این هنگام سرکشیک یا معاون او، رحل و قرآن را برداشته،بوسیده، به نفر اول ایستاده، می دهد. او به همین ترتیب با کمال احترام قرآنها و رحلها و لاله ها را بوسیده، به نفر بعدی می دهند، و دست به دست می گردانند تا به محل مخصوص نگهداری آنها که اتاق کوچکی در ضلع جنوبی دارالحفّاظ است برسد.

گفتنی است:

در مواقع ایام خاص، هنگام کثرت زوّار جلسه خطبه و صفّه در رواق دارالسلام برگزار می شود.

مراسم تحویل و تحوّل، و تعویض هر کشیک

این جلسه به منظور تعویض کشیک، در شبانه روز یک نوبت آن هم یک ساعت بعد از طلوع آفتاب در محل رواق حاتم خانی تشکیل می شود؛ و این زمانی است که خدمت کشیک قبلی تمام شده و نوبت به کشیک بعد رسیده است.

در این هنگام، خدّام و فراشان و دربانان، همه با لباس رسمی آستانه در رواق گنبد حاتم خانی پایین پای مبارک و رواق دارالسّعادة، در یک صف منظم پیرامون رواق مقابل یکدیگر می ایستند. به این ترتیب که خدّام کشیک روز قبل سمت راست، و خدّام کشیک روز جاری سمت چپ رواق  مستقر  می شوند، و سرپرست کشیک هم، در اول صف نزدیک در حرم مطهّر می ایستند. ابتدا خطبه ای مبنی بر ستایش خدای متعال و درود و سلام بر خاتم انبیاء محمد مصطفی"صلی الله علیه وآله" و ائمه اطهار"علیهم السلام" ، به ویژه صاحب بقعه منّوره، حضرت علی بن موسی الرضا خوانده می شود. سپس ذکر نام مبارک ولّی عصر حجّةبن الحسن العسگری اروحناه فداه می گردد و برای تعجیل در فرج آن حضرت ، دعا می کنند.

در فرازی از خطبه، از درگاه خداوندی، علّو درجات امام راحل(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، و استدام سلامت و عافیت و مزید توفیق مقام معظم رهبری خواسته می شود، و خطبه را با طلب غفران و آمرزش برای شهدا به ویژه شهدای بقعه رضویه، و واقفین و خادمین حرم مطهر ثامن الائمه خاتمه می دهند.

پس از اتمام خطبه و قرائت فاتحه، خدمه کشیک جدید با خدمه کششیک قبل، سلام و مصافحه می کنند؛ و بدین ترتیب، پستها را برای مدتی یک شبانه روز تحویل می گیرند. سپس اعضای کشیک جدید(حدود100) نفر به صورت دسته جمعی به کار نظافت و غبار روبی و جاروب(و اگر لازم باشد تطهیر) اماکن متبرکه  و همچنین خدمت در قسمتهای فوقانی ضریح مطهر، می پردازند.

دراین هنگام چند نفر هم به صورت خدمت نوبتی دو ساعته در کنار درهای طلای حرم مطهر و بعضی از ورودیهای دیگر ایساده اند، و بقیه پس از انجام کارهای محوّل، جهت امضای دفتر حضور و غیاب به اداره خدمه واقع در ضلع شرقی رواق دارالذّکر مبارکه حاضر شده پس از آن، برای صرف صبحانه، راهی آسایشگاه خدّام در طبقه بالای رواق دارالولایه می گردند. سپس عده ای از فراشان به محل کشیک خود در انتهای دارالولایه است، جهت کُر گرفتن و تطهیر اماکن (اگر لازم باشد) به صورت نوبت6  ساعته مستقر می شوند.

شایان ذکر است که همیشه بطور شبانه روز حتی هنگام تحویل و تحوّل کشیکها 10 تا20 نفر خدّام در شیفتهای 6 ساعته جهت کُر گرفتن در صورت لزوم تطهیر حرم مطهر و رواقها و همچنین راهنمایی زائرین در مکانی واقع در دارالعزّه آماده هستند، و چند نفر هم در پستهای خود، کنار درهای ورودیهای رواقها، انجام وظیفه می کنند. 

بخش حریم رضوی