چه کسانی عذاب جاودانه دارند ؟
آنچه مسلم است خلود کفار، افراد بیایمان و مشرکان در دوزخ میباشد، اما خلود همه گنهکاران و معصیتکاران مسلم نیست مگر اینکه عصیان و گناه آنچنان عظیم یا گسترده باشد که انسان را به کفر و ترک ایمان بکشاند یا بیایمان از دنیا برود.
خلود و جاودانگى در عذاب دوزخْ ویژه كافران است، و بر مؤمنان گنهکار ـ كه جانشان به نور «توحید » روشن است ـ راه آمرزش و خروج از آتش بسته نیست، چنانكه میفرماید: (إِنَّ اللّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَكَ بِهِ و یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ یَشاءُ وَمَنْ یُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَد افْتَرى إِثْماً عَظِیماً) (نساء/48): خداوند هرگز شرك را نمیآمرزد، ولى گناهان دیگر را در مورد هركس كه بخواهد میآمرزد; و هركس به خدا شرك ورزد مرتكب گناه بزرگى شده است.
آیه فوق، كه صریحاً از امكان آمرزش همه گناهان (به استثناى شرك) گزارش میدهد، بیشک ناظر به اعمال سوء انسانهایی است كه بدون توبه میمیرند. زیرا در صورت توبه، همه گناهان ـ حتى شرك ـ بخشوده میشود، و با توجه به اینكه آیه میان مشرك و غیر او فرق گذارده، باید بگوییم حاكى از آمرزش كسانى است كه بدون توبه از دنیا بروند. روشن است كه اگر چنین انسانى مشرك باشد بخشوده نمیشود، ولى اگر غیر مشرك باشد درباره او امید و نوید مغفرت وجود دارد; امّا نه به طور قطعى، بلكه با قید (لمن یشاء) یعنى كسى كه اراده و مشیت الهى به آمرزش وى تعلق گیرد. قید (لمن یشاء) در آیه گذشته(كه بیانگر رحمت واسعه الهى است) گنهکاران را بین «خوف» و «رجا» نگه داشته و آنان را به سوى پیشگیرى از خطر ـ توبه قبل از مرگ ـ ترغیب و تحریص میکند . لذا، وعده مزبور، انسان را با دور كردن از دو پرتگاه «یأس» و «تجرّى» ، بر صراط مستقیم تربیت، او را به جلو سوق میدهد.
خلود و جاودانگى
خـلود بـه مـعـنـاى (جـاودانـگى ) است و در آیات قرآن به خلود و جاودانگى بهشتیان در بهشت و گـروهـى از جـهـنـمـیـان در جـهـنـم تـصـریـح شـده اسـت . البـتـه هـمـچـنـان كـه اصـل پـاداش مـورد نـقد و انكار واقع نشده ، جاودانگى پاداش نیز مورد نقد و ایراد واقع نشده و تـنـهـا جـاودانـگى كیفر مانند اصل كیفر مورد نقد و انكار قرار گرفته است .
از این رو منظور از (خـلود) در ایـن بـحث ، اقامت جاوید و ابدى در دوزخ و معذّب بودن به عذاب آن است ؛ بنابراین اگـر كـسـى به اقامت جاوید در جهنّم معتقد نباشد یا باشد ولى بگوید در آخر كار، فرد جهنمى دیـگـر احـسـاس عـذاب نمیکند یا عذاب نمیشود یا جهنّم براى او سرد و لذیذ میگردد، چنین كـسـى نیز منكر (خلود) است . اعتقاد به (خلود) یعنى اعتقاد به این كه كسانى براى همیشه در جهنّم معذّب خواهند بود.
کسانی که عذاب جاودان دارند
در آیات مختلف قرآن کریم گروههای زیر به عنوان مخلدون در عذاب معرفی شدهاند:
1. کافران (آل عمران116)
2. مشرکان (نحل29)
3. منافقان (مجادله17)
4. مرتدان (آل عمران86-88)
5. تکذیب کنندگان آیات الهی (اعراف36)
6. دشمنان خدا و پیامبر(صلی الله علیه وآله) (توبه63)
7. ظالمان و ستمگران (شوری45)
8. اشقیاء (هود106-107)
9. آنها که غرق در گناهند (بقره81)
10. قاتل مؤمن (نساء 93)
11. رباخواران (بقره 275)
12. سبک اعمالان (مومنون102-103)
13. گنهکاران به طور عام
(جن23)[ پیام قرآن، همان، ص483-490 و سبحانی، جعفر، ص384-385]با دقت در آیات فوق این نکته معلوم میشود که آنچه مسلم است خلود کفار، افراد بیایمان و مشرکان در دوزخ میباشد، اما خلود همه گنهکاران و معصیتکاران مسلم نیست مگر اینکه عصیان و گناه آنچنان عظیم یا گسترده باشد که انسان را به کفر و ترک ایمان بکشاند یا بیایمان از دنیا برود. مثلاً در آیه 81 بقره تعبیر به «احاطت به خطیئته»: «کسی که گناهی انجام دهد و آثار گناه تمام وجود او را بپوشاند» نشان میدهد که ارتکاب گناه به تنهایی موجب خلود در آتش نمیشود بلکه احاطه گناه به تمام وجود انسان که او را به سوی کفر سوق میدهد، سبب خلود میشود، چنانچه در آیه 10سوره روم عاقبت انجام گناه را تکذیب آیات الهی و به سخره گرفتن آنها میداند.این آیه نشان میدهد که اصرار بر گناه و ادامه آن منجر به کفر و تکذیب آیات الهی میشود.همچنین آیاتی که مغفرت الهی را گسترده و شامل همه گناهان غیر از شرک میداند و آیات شفاعت و قبول توبه دلیل روشنی بر این حقیقتاند که حساب کفار و مشرکان از گنهکاران دیگر که قابل بخشش و آمرزشاند، جداست.[ پیام قرآن، همان، ص491-494]
در روایات نیز به اختصاص خلود به کفار تصریح شده است، در روایتی امام کاظم (علیه السلام) فرمودند: « لَا یُخَلِّدُ اللَّهُ فِی النَّارِ إِلَّا أَهْلَ الْكُفْرِ وَ الْجُحُودِ وَ أَهْلَ الضَّلَالِ وَ الشِّرْك» [ بحارالانوار، همان، ص351] «خداوند فقط کفار، منکرین، گمراهان و مشرکین را در آتش عذاب دائمی میکند.»
امام كاظم (علیهالسلام) میفرماید: «ولا یخلّد اللّهُ فی النّار إلاّ أهل الكفر والجحود وأهل الضلالة والشّركِ: خداوند جز كافر و مشرك را جاودانه در آتش نخواهد گذاشت» و سرانجام از پاداش اعمال نیك خود بهره خواهد گرفت چنانكه میفرماید:(فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة خَیراً یَرَهُ) (زلزله/7) [بحار الأنوار، ج8، باب 27، حدیث 1.]
آیا بهشت و جهنم اکنون وجود دارد ؟
اباصلت میگوید: از امام رضا علیهالسلام پرسیدم: آیا بهشت و جهنم، اكنون نیز وجود دارند یا خیر؟ امام ـ علیه السلام ـ فرمودند: آری! رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ شب معراج بهشت و جهنم را دید.
گفتم به باور برخی، بهشت و جهنم هنوز آفریده نشده اند. فرمود: ایشان از ما و ما از آنان نیستیم هر كس وجود بهشت و جهنم را انكار كند. ما و پیامبر را دروغ گو دانسته است. چنین كسی بهرهای از ولایت و دوستی ما ندارد و برای همیشه در جهنم میماند. خدای بزرگ در قرآن كریم میفرماید: این است آن دوزخی كه مجرمان انكارش میکردند اكنون میان آبهای جوشانش دور میزنند و نیز حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: شب معراج كه مرا به آسمانها بردند، جبرئیل دستم را گرفت و به بهشت برد و از خرمای آن به من داد، وقتی از آن خوردم، نور فاطمه ـ علیهم السلام ـ در من به وجود آمد آنگاه به زمین برگشتم نزد خدیجه رفتم او از من به فاطمه ـ سلام الله علیها ـ باردارشد آری! فاطمه ـ علیهما السلام ـ انسان بهشتی گونهای است هر گاه مشتاق بهشت میشوم. او را میبویم زیرا بوی بهشت میدهد[شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج1 و 2، ص 99-101 مترجمان، ساعدی محمد باقر و رضایی عبدالحسین.]
بهشت و دوزخ، هم اكنون نیز موجودندما معتقدیم كه بهشت و دوزخ، هم اكنون نیز موجودند. شیخ مفید میفرماید: بهشت و دوزخ، هم اكنون موجود بوده، روایات بر وجود آنها گواهى میدهند و متشرّعه بر این مطلب اتفاق نظر دارند[أوائل المقالات، ص 141] آیات قرآن نیز به گونهای بر وجود فعلى بهشت و دوزخ گواهى میدهد، چنانكه میفرماید:(وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخرى * عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهى * عِنْدَها جَنّةُ المَأْوى) (نجم/13ـ15): پیامبر فرشته وحى را بار دیگر در نزد «سدرة المنتهى» دید; سدره اى كه «جنةالمأوی»نزد آن است. در جاى دیگر، در مقام نوید و هشدار به مؤمنان و كافران، اعلام میکند كه بهشت براى پرهیزگاران و دوزخ براى كافران آماده شده است، چنانكه در مورد بهشت میفرماید: (أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقینَ) (آل عمران/133) و در مورد دوزخ نیز خاطر نشان میسازد: (وَاتَّقُوا النّارَ الّتی أُعِدَّتْ لِلْكافِرینَ) (آل عمران/131).
در عین حال ، جایگاه بهشت و دوزخ دقیقاً بر ما روشن نیست، و تنها از برخى آیات به دست میآید كه بهشت در قسمت بالا قرار دارد، چنان كه میفرماید:(وَ فِی السَّماءِ رِزْقُكُمْ وَما تُوعَدُونَ) (ذاریات/22).
فرآوری : زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع : :
پژوهشکده باقر العلوم
شیعه نیوز ، بیانات آیت الله جعفر سبحانی
سایت حوزه