روحانیت در قاب شیشه ایی
نگاهی به برنامههای تلویزیون در سالهای اخیر نشان میدهد که مدیران سازمان صدا و سیما به برنامههای گفتوگو محور اعم از سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و حتی خبری و گاه سرگرمی و سریالها توجه ویژهای داشتهاند و علاقه خاصی به این نوع از برنامههای مخاطب محور پیدا کردهاند. ماه مبارک رمضان امسال هم از این قاعده مستثنی نبود، تعدد برنامههای گفتوگومحور و سریالهای مناسبتی و غیرمناسبتی در این ایام نشان از علقه مدیران شبکههای تلویزیون داشت.
با سریالهای مناسبتی و اتفاقا در بسیاری مواقع بیتناسب کاری نداریم که مجالی دیگر میخواهد و مقالی دیگر. در کنار هیاهوی ارواح و شیاطین سریالی ماه مبارک رمضان امسال، بر پشت بام شبکه دو سیما، گروهی سر بر آسمان بلند کرده و برنامهای ساختند که با آن شبهای ماه مبارک رمضان در گروه معارف این شبکه، رنگ و بوی آسمانی به خود گرفت و روشن شد.
«شبهای روشن» نام برنامهای جُنگ مانند بود که در سری برنامههای گفتوگومحور تلویزیون قرار میگرفت و مانند دیگر برنامههای اینچنینی مجریای داشت و کارشناسی و بعضا همراه و همقدمی از مردم و مهمانان برنامه. زمان نامناسب و شبهای نه چندان روشن برنامههای متعدد تلویزیونی، فرصت خوبی برای رخنمایی «شبهای روشن» نگذاشته بود، ولی با گذشت چند شب اندک اندک این برنامه هم مخاطبان خود را پیدا کرد و سری در میان سرها بلند کرد و رویی نشان داد.
نگارنده خود توفیق داشت گوشهای از پشت بام شبهای روشن بایستد و نظارهگر تلاش و دستاندرکاران برنامه باشد، ولی این همراهی دلیلی بر نگارش این یادداشت نبوده و نیست. این یادداشت عرض احترامی است به دوست عزیزی که شجاعانه فضای جدیدی در عرصه تولید برنامههای دینیِ گفتوگومحور همراه با کارشناس روحانی گشود. حجتالاسلام زائری در طی این سالهای اخیر نشان داده است که هم فضای رسانه را خوب میشناسد و هم آشنا به شأن و جایگاه روحانیت است، همچنین میداند چگونه با شجاعت تبلیغ دین را با ابزار نوین ارتباطی درآمیزد و مخاطب خود را جذب مفاهیم والای تبلیغی خود کند.
از میان صفتهای مختلفی که میشد برای جناب دکتر زائری بهکار برد شجاعت را بیشتر پسندیدم، چراکه تنها خلاقیت و هوش و کاربلدی و آشنایی ایشان به فنون رسانهای نیست که اسباب ایجاد فضاهای جدید میشود. تهور و شجاعت در آزمودن شیوههای نوین، گردنهای است که هرکسی را توان گذشتن از آن نیست. شکی نیست عبور از چنین گذرگاهی لغزشهایی را نیز بههمراه دارد، چنانکه خود نگارنده نیز گاه زبان تند و تیز نقد بر آقای زائری عزیز گشوده و شاید خوانندگان محترم هفتهنامه پنجره نیز بهخاطر بیاورند که چنین بوده است. اما همین منتقد خود شاهد بوده است که جناب زائری بسیار بیشتر از دیگران شجاعت قبول اشتباهات خود و تحمل انتقادات دیگران را دارد.
در این وانفسای آخرالزمانی که حفظ دین از نگاه داشتن آتش در کف دست نیز سختتر است، کار مبلغ دین بسیار دشوارتر خواهد بود. در آشفته بازار مکاره دنیای آخرالزمان که جنجال رسانههای شهوت و قدرت گوش عابران دنیا را پر کرده است؛ شیوه تبلیغ و ترویج مفاهیم و شعائر الهی بسیار خطیر و مهمتر از هر زمان دیگری خواهد بود. چنانکه در رقابت میان شبکههای تلویزیونی خودمان با دنیای شهرفرنگهای ماهوارهای و اینترنتی؛ گاه دیده میشود که برنامهسازان محترم صدا و سیما هرچند سعی و تلاش خود را برای ساختن برنامهای مناسب خرج میکنند، ولی در عمل در ورطه تقلید و شبیهسازی شبکههای رنگارنگ ماهوارهای میافتند و گاه کفه ترازوی اجناس بنجل وارداتی را سنگین میکنند. تولید برنامه دینی در این شرایط چنان سخت مینماید که سازندگان این نوع برنامهها سادهترین راه را برمیگزینند: برنامهای روحانیمحور.
حضور روحانیت در برنامههای تلویزیونی اتفاق بزرگی بود که بعد از انقلاب با زیرکی و شجاعت حجتالاسلام قرائتی رقم خورد و این بزرگ هنوز هم پرچمدار شیوه خاصی از برنامهسازی دینی در تلویزیون مانده است. شیوهای که در سالهای بعد توسط حجتالاسلام راستگو برای کودکان ادامه یافت، ولی علیرغم همه شیوایی و زیبایی برنامههای جناب راستگو، بعد از مدتها آهسته آهسته به کنج عزلت شبکههای معارفی سیما فرستاده شد. در باقی موارد بهجز چند مورد کوتاه و استثناء معمول حضور بزرگواران روحانی در شبکههای تلویزیونی یکسان و شبیه به هم و بر اساس همان قاعده کارشناس دینی شکل گرفت.
جناب دکتر زائری امسال بر پشت بام برنامهسازی شبکه دو، شبهای برنامهسازی دینی روحانیمحور را روشن کرد. حضور پرشور و هیجان آقای زائری در این برنامه نیز اتفاقی بود که موجب جابهجایی خطوط قرمز فرضی و خود ساخته در تولید برنامههای روحانیمحور شد. روند تولید برنامههای دینی در شبکههای گوناگون تلویزیونی چنان است که حتی روحانیای مردمی از جنس حجتالاسلام والمسلمین طباطبایی نیز باید در قالب از پیش ساختهای قرار بگیرد و بدون در نظر گرفتن قابلیتهای فراوان رسانهای چون تلویزیون، مانند دیگر بزرگواران هم لباس خود بر صندلی وعظ و خطابه بنشیند و سخن بگوید. کسی منکر ویژگیهای منحصر به فرد منبر نیست و اتفاقا منبر بهعنوان تنها رسانه رو در رو از بالاترین قابلیتهای رسانهای برخوردار است. نکته اینجاست که وقتی فضای رسانه از منبر رو در رو به هر رسانه دیگری اعم از مکتوب و دیداری و شنیداری و حتی مجازی کشیده میشود، باید ملاحظات خاص رسانه میزبان را نیز در نظر گرفت. متأسفانه در تولید برنامههای تلویزیونی این قاعده لحاظ نمیشود و برنامهسازان گاه تحت عنوان «شأن و جایگاه روحانیت» موقعیتی را برای روحانی برنامه میسازند که دور از زندگی واقعی این بزرگواران است.
بسیاری از بزرگوارانِ روحانیِ کارشناسِ برنامههای دینیِ تلویزیون، در زندگی عادی خود، با مردم نشست و برخاست دارند و حشر و نشرشان با همین عزیزانی است که ممکن است نزدیک شدن به آنها از طرف برنامهسازان و مدیران رسانه ملی کسرشان محسوب شود. آقای زائری در برنامه شبهای روشن این قالب را شکست. در این برنامه بدون اینکه بهجایگاه روحانیت خدشهای وارد شود یا روحانی برنامه برای نشان دادن مردمی بودن خود مجبور به بازیهای متداول جنگهای تلویزیونی شود، در میان مردم بود. روحانی شبهای روشن - که انصافا بخش زیادی از این فضاسازی مدیون ذوق و شوق پیام ابراهیمپور و همراهی و همیاری رسالت بوذری تهیهکننده و مجری برنامه بود - با مردم خندید، با مردم گریست، حرف زد و شنید. آقای زائری در شبهای روشن خودش بود. همو که بیمقدمه کنار بچههای بازیگوش پشتبام نشست و همو که ناگهان عبا از دوش برداشت و به میان مردم و رفت و شب شهادت مولیالموحدین (علیهالسلام) را اینگونه روضهخوانی کرد.
به احترام این شجاعت و آگاهی تمام قد میایستم و این یادداشت را بهعنوان عضو کوچکی از جامعه روحانیت تقدیمش میکنم
پینوشت
* نام کتابی است که در شرح حال مرحوم حاج آخوند ملا عباس تربتی توسط حسینعلی راشد نوشته شده است. این کتاب به شیوه زندگی و روش تبلیغ مردمی جناب آخوند ملاعباس تربتی میپردازد به گزارش جهان، مهدی خداجویان در پنجره نوشت:
