کارایی مال و مقام و فرزند در قیامت

نه مال به کار آمد، و نه مقام، و امروز با دست تهی، و در نهایت ذلت و شرمساری، در دادگاه عدل الهی حاضرم. همه اسباب نجات قطع شده، قدرتم برباد رفته، امیدم از همه جا بریده است.

آیا مال و ثروت و مقام دنیوی و فرزند در آخرت می‌تواند مایه نجات و سربلندی انسان گردد؟

خدای متعال در آیات 25-29 سوره «حاقه» می‌فرماید: «اما کسی که نامه عملش به دست چپش داده شده، می‌گوید: ای کاش! هرگز نامه اعمالم به من داده نمی‌شد»! (واما من اوتی کتابه بشماله فیقول یا لیتنی لم اوت کتابیه) . «و ای کاش از حساب خود هرگز خبردار نمی‌شدم»! (ولم ادر ما حسابیه). «و ای کاش مرگ من فرا می‌رسید و به این زندگی حسرت بار پایان می‌داد»! (یا لیتها کانت القاضیه) .

آری، در آن دادگاه بزرگ، در آن «یوم البروز» و «یوم الظهور»، هنگامی که تمام قبایح اعمال خود را برملا می‌بیند، فریادش بلند می‌شود، و پی در پی آه سوزان از دل می‌کشد، آهی حسرت بار، و ناله‌ای شرربار دارد، آرزو می‌کند: با گذشته‌اش به کلی قطع رابطه کند، آرزوی مرگ از خدا و نابودی و نجات از آن رسوائی بزرگ می‌نماید، همان گونه که در آیه 40 سوره نبأ نیز آمده است:« و یقول الکافر یا لیتنی کنت ترابا: «کافر در آن روز می‌گوید: ای کاش خاک بودم و هرگز انسان نمی‌شدم.» سپس می‌افزاید: این مجرم گنه‌کار، زبان به اعتراف گشوده، می‌گوید: «مال و ثروتم هرگز مرا بی نیاز نکرد، و به درد امروز که روز بیچارگی من است نخورد» (ما اغنی عنی مالیه) . نه تنها اموالم مرا بی نیاز نکرد و حل مشکلی از من ننمود «که قدرت و سلطه من نیز نابود شد و از دست رفت»! (هلک عنی سلطانیه) .

خلاصه، نه مال به کار آمد، و نه مقام، و امروز با دست تهی، و در نهایت ذلت و شرمساری، در دادگاه عدل الهی حاضرم. همه اسباب نجات قطع شده، قدرتم برباد رفته، امیدم از همه جا بریده است.

منظور از «ناسودمندی مال و فرزند» در روز قیامت چیست؟

انسان نوعاً کارهای مهم و مشکلات اساسی و پیچیده‌ی دنیوی را با پول و نیروی انسانی همچون فرزند، دوست، اقوام و... حل و فصل می‌کند، لیکن در آخرت هیچ یک از این‌ها سودبخش نیست و گرهی را نمی‌گشاید: "یوم لاینفع مال و لابنون * إلا من أتی الله بقلب سلیم" سوره ی شعرا، آیه‌ی 88 ـ 89؛ روزی که مال و فرزندان به حال انسان هیچ سود نبخشد و تنها آن کس سود برد که با دل پاک و با اخلاص، خالی از شرک و ریب به درگاه خدا آید. در حقیقت این دو سرمایه مهم زندگی دنیا، اموال و نیروهای انسانی در آنجا کم‌ترین نتیجه‌ای برای صاحبانش نخواهد داشت، و به طریق اولی سایر سرمایه‌های این جهان که در رتبه‌های بعد از این دو قرار دارند سودی نخواهد بخشید.

بدیهی است منظور در اینجا از مال و فرزندان، مال و فرزندانی نیست که در طریق جلب رضای خدا به کار گرفته شده باشند، بلکه تکیه روی جنبه‌های مادی مسأله است، منظور این است که سرمایه‌های مادی در آن روز مشکلی را حل نمی‌کند، اما در صورتی که در طریق اطاعت فرمان پروردگار قرار گیرند سرمایه مادی نخواهند بود، رنگ الهی و صبغه الله به خود می‌گیرند و" الباقیات الصالحات" محسوب می‌شوند. سپس به عنوان استثناء بر این سخن می‌افزاید:" مگر کسی که به حضور خدا بیاید در حالی که قلب سلیم (سالم از هر گونه شرک و کفر و آلودگی به گناه) داشته باشد" (إلا من أتی الله بقلب سلیم) . و به این ترتیب تنها سرمایه نجات‌بخش در قیامت، قلب سلیم است، چه تعبیر جامع و جالبی؟ تعبیری که هم ایمان خالص و نیت پاک در آن وجود دارد، و هم هر گونه عمل صالح، چرا که چنین قلب پاکی، ثمره‌ای جز عمل پاک نخواهد داشت، و به تعبیر دیگر همان‌گونه که قلب و روح انسان در اعمال انسان مؤثر است اعمال او نیز بازتاب وسیعی در قلب و جان دارد و آن را به رنگ خود- خواه رحمانی یا شیطانی- درمی آورند.

قلب سلیم در نگاه امام صادق (ع)

امام صادق(ع) درباره نشانه‌های قلب سلیم فرمود: «هو القلب الّذی سَلِم من حُبّ الدنیا»(نور الثقلین 4/58، ح 50) [آن قلبی است که از حبّ دنیا سالم باشد]؛ چنان‌که پیامبر اسلام(ص) فرمودند: «حبّ الدّنیا رأس کلّ خطیئة» (نور الثقلین 4/58، ح 50)؛ دنیادوستی سِرّ هر گناه است. امام صادق(ع) در حدیث دیگر فرمود: صاحب نیّت صادق، صاحب قلب سلیم است و آیه مزبور را تلاوت فرمود (همان، ح 51)

فرآوری : زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان

منابع :

آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 4 (معاد در قرآن)

تفسیر نمونه، جلد 42، صفحه 466

کیهان

دایرة المعارف طهور