اندیشمندان مسلمان و تفسیر مجمع البیان

 در بین تالیفاتی که در خصوص قرآن نوشته شده است، مجمع البـیـان از جایگاه شایسته ای بـرخـوردار بوده و اندیشمندان مسلمان از سنی و شیعه  آن را از نظر جامعیت، استحكام مطالب، ترتیب و تنظیم، تـبـیـیـن و تـفـسـیـر روشـن قرآن کریم ستوده اند که به برخی از این تمجیدها اشاره می شود.

 شیخ عبدالمجید سلیم:

  او که از مفتیان مصر و همچنین از رئیسان قبلی دانشگاه الازهر مصر بوده است، در مورد تفسیر مجمع البیان و مولف آن بیان می دارد که مجمع البیان کتابی گرانسنگ، سرشار از دانش و معرفت، آکنده از فواید و معانی با ترتیبی نیکو و شایسته است. اگر بگویم این تفسیر سرآمد تمام تفاسیر قرآن و مرجع تمام دانشها و مباحث قرآنی است، مبالغه و گزاف نگفته ام و راه  را به خطا نپیموده ام.

 شیخ محمود شلتوت:

  وی نیز که در زمان خود مفتی مصر و همچنین شیخ و رئیس الازهر مصر بوده است، با نوشتن مقدمه ای بر مجمع البیان چاپ شده درمصر این گونه گفته که: مجمع البیان در بین کتابهای تفسیری قرآن بی همتاست. این تفسیر با گستردگی خاص و عمقی ویژه و عمق معانی و تنوع مباحثش و در تنظیم و ویرایش از امتیاز و ویژگی خاصی برخوردار است که در میان تفاسیر پیشین چنین ترتیبی وجود نداشته است و در بین آثار بعد از خود نیز کم نظیر است. سابقه ذهنی که از کتابهای گذشتگان داریم، این است که آیات و روایات را در مسائل مختلف گردآوری می کردند و همه آن را به هنگام بحث یک جا ذکر می کنند که در این میان گاهی فنی به فن دیگر اخلاط پیدا کرده و خواننده نمی تواند خود را از میان آن مجموعه ها نجات دهد. گاهی هم به یک بٌعد از ابعاد مساله ای در حد اطناب و ملال آور روی می آوردند و در بعد  دیگر همان مساله را در حدی کوتاه می آوردند که مخل فهم بود. اما مجمع البیان شاید نخستین تفسیری باشد که توانسته است حق مطلب را ادا کند و توأم با طراوت بحث کند، در عین حال با تعمق در درس؛ نظم و ترتیب و سبک عالی را نیز داشته باشد. این کتاب به خواص و مزایای تفسیر قرآن نیز  پرداخته است، علاوه بر آن روشهای علمی و فکری ارزنده ای را در خود جای داده است.

و درست به خاطر همین ویژگی ها بود که این تفسیر توسط شیخ الازهر؛ شیخ محمود شلتوت به عنوان بهترین تفسیر به دارالتقریب پیشنهاد شد و همین تفسیر با پاورقی های علمای الازهر مصر چاپ و به عنوان تفسیر قرآن تمام برمذاهب معرفی گردید . 

ذهبی صاحب التفسیر والمفسّرون:

محمدحسین ذهبی از علمای اهل تسنن با اینکه رویکرد خوبی نسبت به شیعه و تالیفات آن ندارد ولی در برابر عظمت شیخ طبرسی نتوانسته آن را ستایش نکند و گفته است: که مولف مجمع البیان تبحر کاملی در فنون مختلف از علم و معرفت داشت است و تالیفش نیز  ترتیب خوب و زیبایی دارد و در هر مورد که وارد بحث شده است در قرائت، لغت، وجوه اعراب، شرح معانی، شأن نزول، بیان ارتباط آیات و.. به خوبی از عهده اش برآمده است. او در تشیع خود غلو و افراط ندارد ودر ادامه می گوید این تفسیر حسن ترتیب و زیبایی تهذیب و دقت تعلیل و قوت و نیرومندی حجت و برهان را در بر دارد.

 شیخ یوسف بحرانی:

آن شیخ دانشمند با فضیلت، مورد اطمینان و جلیل القدر اصحاب شیعه امامیه است.

نظام الدین قرشی:

او عالمی مورد اعتماد، با فضل، پارسا و از شخصیت های برجسته است.

علامه مجلسی:

شیخ امین الدین ابی علی فضل بن حسن بن فضل طبرسی ، کسی که بر عظمت، بزرگی، فضل و اعتماد او اتفاق است.

فاضل نوری: نویسنده تفسیر مجمع البیان؛ کتابی که مفسران بدان روی آورده، محور آنان قرار گرفت.

 استاد محمد محمد المدنی:

  او که سردبیر مجله رسالة الاسلام  بوده می گوید:

  مجمع البیان تالیف پیشوایی از پیشوایان امامیه جعفری، امام بزرگوار، طبرسی است؛ او در این تفسیر روش تحقیق پسندیده ای را در پیش گرفته است.

 شهید اول:

  وی می گوید: كـتـاب مـجـمـع البـیـان امـام امـیـن الدیـن طبرسى را روایت مى كنم، و آن كتابى است كه همانندش نگاشته نشده است.

 عبدالجلیل رازی:

  او در کتاب «النقض» خود میگوید:  اگر شیعه امامیه بخواهد بر مفسران خود مباهات کند، باید بر تفسیر امام محمد باقر و امام حسن عسکری (علیهما السلام) مباهات کند و بعد از آنها نیز بر تفسیر شیخ کبیر ابوجعفر طوسی و تفسیر شیخ محمد فتال و تفسیر خواجه ابوعلی طبرسی مباهات کند که آن اولی ها همه معصوم بودند و نیز آخری ها همه عالم و امین و معتمد.

  مولف تاریخ بیهقی ابوالحسن علی بیهقی شیعه در کتابش گوید: این امام در نحو فرید عصر بود و در علوم دیگر به درجه افادت رسید.

  شیخ منتخب الدین رازی شاگرد طبرسی در کتاب فهرست نوشته: علامه طبرسی فرد ثقه و فاضل در دین بود.

  دیگرانی نیز همانند علامه حلی، ابن شهر آشوب (شاگردش)، قاضی نورالله شوشتری، علامه مجلسی، شیخ یوسف بحرانی و سید محسن عاملی و... هر یک به نوبه خود در عدل و وثاقت و فضل و جلالت و علم او سخنها سرداده اند که در این مقال نمی گنجد.

 نتیجه گیری:

  درمیان تفاسیر بزرگ قرآن، مجمع البیان كم نظیر است  .جامعیت، استحكام و استواری مطالب آن از ویژگی های این اثر گرانبها است. تفسیری كه از دیرباز مورد توجه عالمان و قرآن پژوهان بوده و در تفاسیر بعد از خود تاثیرهای فراوانی بر جای گذاشته است. این همه بیانگر اهمیت آن است. تفسیر مذكور از چنان جامعیتی برخوردار است كه به لحاظ نظم و دسته بندی مطالب متضمن همه مكاتب است.

  در مجموع می توان این اثر را تفسیری اجتهادی - عقلی، با سبكی بیانی و ادبی دانست كه در آن از همه روش های صحیح در تفسیر آیات وحی كمك گرفته شده است.

  همچنین طبرسی به غیر از استفاده از سخنان اهل بیت (ع) از اقوال صحابه و تابعین نیز استفاده كرده است.

  مفسر این اثر جاودان از جمله قرآن پژوهانی است كه از راه های مختلف لغت، نحو، قرائت و كلام به تبیین مراد خداوند پرداخته است. این تفسیر از تفسیر تبیان شیخ طوسی اثر پذیرفته، اما با خوش سلیقگی و تقسیم بندی مباحث، زمینه استفاده بهتر و گزینش روان تر را برای علاقمندان فراهم ساخته است.

  طبرسی خواسته تفسیری به علاقمندان ارائه کند که بدنبال آن بود؛ چون خود در بیان انگیزه تالیف مجمع البیان گفته بود که  عالمان شیعه تاكنون جز ذكر روایاتی پراكنده و مختصر از اهل بیت، در امر مهم تدوین و بسط معانی و اسرار قرآنی، كاری نكرده اند.

  مجمع البیان با این ویژگی ها توانسته است در میان عامه و خاصه تاثیر سازنده ای ایجاد کند.

کتاب طبرسی و مجمع البیان

کتاب پیشوای مفسران

سایت پژوهشکده باقرالعلوم

تهیه و فرآوری: فریادرس گروه حوزه علمیه