تبیان، دستیار زندگی
یکی از قراردهایی که اسلام آن را مجاز دانسته و سود حاصل از آن را کاملا حلال می داند قراردای است به نام «مضاربه». به تعبیر بازاری، پول از یکی و کار ازدیگری و نیز هر دو طرف متعهد می شوند تا سود حاصله را بر اساس نسبتی که با هم قرار گذشته اند بین خود تقسیم کنن
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : امید پیشگر
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مضاربه راهی برای سود حلال


یکی از قراردهایی که اسلام آن را مجاز دانسته و سود حاصل از آن را کاملا حلال می داند قراردای است به نام «مضاربه». به تعبیر بازاری، پول از یکی و کار ازدیگری و نیز هر دو طرف متعهد می شوند تا سود حاصله را بر اساس نسبتی که با هم قرار گذشته اند بین خود تقسیم کنند. نکته مهم در مضاربه آن است که این عقد شرعی با کمی بی دقتی، آلوده به حرام شده و سر از ربا در می آورد.


ربا

اسلام برای کسانی که دارای سرمایه نقدی هستند و به دلایلی نمی خواهند و یا نمی توانند با سرمایه ای که در اختیار دارند کسب و کاری کنند و دارایی خود را افزایش دهند و از طرفی نیز مایلند تا از یک راه شرعی و حلال، موجودی آنها افزایش یابد؛ راههای متعددی را قرار داده است که یکی از آنها «مضاربه» است.

باید توجه داشت که از نظر اسلام هر داد و ستد و یا معامله و تجارتی باید بر اساس یکی از عقود شرعی (قراردادی که اسلام حکم به جواز آن کرده است) صورت پذیرد تا سود حاصل از آن حلال باشد و گرنه آن قرار داد باطل بوده و تصرف در سود حاصله جایز نمی باشد.

یکی از قراردهایی که اسلام آن را مجاز دانسته و سود حاصل از آن را کاملا حلال می داند قراردای است به نام «مضاربه».

پولی که از راه مضاربه نصیب انسان می شود حلال است به شرط آنکه طرفین قرارداد احکامش را به خوبی فراگرفته و با دقت آن را اجرا کنند.

نکته مهم در مضاربه آن است که این عقد شرعی با کمی بی دقتی، آلوده به حرام شده و سر از ربا در می آورد.

عقد مضاربه فقط مختص به كارگیرى سرمایه در تجارت از طریق خرید و فروش است، و استفاده از آن به عنوان مضاربه در زمینه‏هاى تولید و توزیع و خدمات و مانند آن، صحیح نیست

مضاربه چیست؟

مضاربه قراردادی است بین دو طرف که یکی سرمایه را بر عهده می گیرد و دیگری تجارت با آن سرمایه را متقبل می شود (1)؛ به تعبیر بازاری، پول از یکی و کار دیگری و نیز هر دو طرف متعهد می شوند تا سود حاصله را بر اساس نسبتی که با هم قرار گذشته اند بین خود تقسیم کنند. (2)

سرمایه باید پول نقد باشد

سرمایه باید پول نقد باشد از این رو نمی توان موارد زیر را به عنوان سرمایه مضاربه قرار داد:

الف. کالا: « مضاربه با كالا صحیح نیست» (3) مثلا نمی توان بیست گونی برنج را به عنوان سرمایه مضاربه به عامل تحویل داد.

ب. منفعت: سرمایه گذار نمی تواند منفعت چیزی را به عنوان سرمایه مضاربه قرار دهد. (4) مانند اینکه خانه ای را در اختیار عامل قرار دهد و به او بگوید بهره و منفعتی که تو از این خانه می بری را من به عنوان سرمایه مضاربه قرار می دهم.

ج. دِین: سرمایه گذار نمی تواند طلبی که دارد را به عنوان سرمایه مضاربه قرار دهد و نیز نمی تواند با دادن چک مدت دار و مانند آن صرفا با بر عهده گرفتن مبلغ سرمایه، قرارداد مضاربه را منعقد کند. بنابراین سرمایه گذار نمی تواند مبلغی را که از عامل یا کسی دیگر طلب دارد به عنوان سرمایه مضاربه قرار دهد. (5)

سرمایه مضاربه فقط باید در تجارت مصرف شود

«عقد مضاربه فقط مختص به كارگیرى سرمایه در تجارت از طریق خرید و فروش است، و استفاده از آن به عنوان مضاربه در زمینه‏هاى تولید و توزیع و خدمات و مانند آن، صحیح نیست.» (6) سرمایه مضاربه باید در تجارت یعنی خرید و فروش به کار گرفته شود پس اگر کسی پول را گرفت و مثلا با آن تاکسی خرید و مسافر کشی کرد تا کرایه های به دست آمده را طبق همان نسبت مقرر بین خود تقسیم کند مضاربه باطل خواهد بود.

تعیین سودِ معین، ممنوع است

سرمایه

« گرفتن پول از كسى به این شرط كه اصل پول را همراه با مقدارى اضافه، بعد از مدتى به او بپردازید، عقد مضاربه نیست بلكه قرض ربوى حرام است» (7) طرفین حق تعیین مبلغ مشخصی را برای تبادل پایانی ندارندو تعیین مبلغ مشخص، باعث ربوی شدن معامله می گردد پس اگر سرمایه گذار و یا عامل (کسی که کار بر عهده اوست) مبلغ خاصی (مثلا ماهی 300 هزار تومان) را به عنوان سود سرمایه معین کردند و عامل متعهد به پرداخت آن شد این پول ربا محسوب می شود که هم دادن و هم گرفتن آن حرام است.

سود طرفین به صورت نسبتی توافقی، معین می گردد

« در مضاربه شرط است كه تعیین سهم هر یك از صاحب سرمایه و عامل از سود به صورت یكى از كسرهاى ثلث و ربع و نصف و غیره باشد» (8) نسبتی که طرفین در تقسیم سود حاصله بین خودشان قرار می دهند گاهی به صورت درصدی است مثلا 45% به یکی برسد و 55% به دیگری و یا به صورت نسبت کسری است مثلا دو پنجم یکی ببرد و سه پنجم دیگری.

مضاربه با خواست یکی طرفین، پایان می یابد

مضاربه عقد جایز است(9) به این معنا که هر کدام از طرفین می توانند هرگاه که خواستنداز ادامه همکاری انصراف داده و با برگشت سرمایه و تقسیم همان مقدار سودی که به دست آمده قرارداد مضاربه را فسخ نمایند.

پایان مضاربه با وفات یکی از طرفین

مضاربه با مرگ یکی از طرفین خود به خود باطل می گردد(10) و ورثه نمی توانند همان قرارداد متوفی را ادامه دهند مگر آنکه خود قرارداد جدیدی را منعقد کنند.

اگر مشتری و نماینده بانک بر اساس قانون مضاربه با هم قرار دادی را امضاء کنند و بانک مکلف شود که تا رسیدن زمان پایان قرارداد مبلغی را ماهانه و به صورت علی الحساب به سرمایه گذار تقدیم کند؛ چنین توافقی ضرری به اصل قرارداد نزده و در این فرض اگر سایر شروط مضاربه را هم رعایت کنند مضاربه صحیح بوده و سود دریافتی حلال خواهد بود

ضرر در مضاربه بر عهده کیست؟

« تلف شدن تمام یا قسمتى از سرمایه یا مال التجاره در صورتى كه ناشى از تعدّى و تفریط عامل یا شخص دیگرى نباشد، بر عهده صاحب سرمایه است و با سود جبران مى‏شود مگر آن كه شرط شود كه خسارت صاحب سرمایه بر عهده عامل باشد» (11) بنابراین:

الف. اگر عامل در حفظ و نگهداری از سرمایه کوتاهی کرد مثل آنکه دست به معامله ای زد که غلط بودن آن برهمگان روشن بود و در نهایت منجر به ضرر در اصل سرمایه شد نسبت به آن مقدار که تلف کرده است ضامن است و باید جبران کند.

ب. اگر در زمان عقد قرارداد مضاربه، شرط کرده اند که تمام ضررها بر عهده عامل باشد طبق قرار گذاشته شده تمام ضررهای حاصله بر عهده عامل خواهد بود و کسی حق ندارد چیزی از سرمایه مالک کسر نماید.

ج. اگر چنین شرطی نکرده بودند و عامل هم در حفظ سرمایه هیچ کوتاهی نکرد و ضرری حاصل شد، تمام ضرر بر عهده مالک سرمایه خواهد بود.

مضاربه در بانکها

اگر مشتری و نماینده بانک بر اساس قانون مضاربه با هم قرار دادی را امضاء کنند و بانک مکلف شود که تا رسیدن زمان پایان قرارداد مبلغی را ماهانه و به صورت علی الحساب به سرمایه گذار تقدیم کند؛ چنین توافقی ضرری به اصل قرارداد نزده و در این فرض اگر سایر شروط مضاربه را هم رعایت کنند مضاربه صحیح بوده و سود دریافتی حلال خواهد بود.

پی نوشت ها:

1.تحریرالوسیله ج1 ص608

2. همان ج1 ص609

3.اجوبةالاستفتائات س1895

4.تحریرالوسیله ج1 ص608

5. همان

6.اجوبةالاستفتائات س1896

7. همان س1897

8. همان س1905

9. تحریرالوسیله ج1 ص611: المضاربة جائزة من الطرفین یجوز لكل منهما فسخها قبل الشروع فی العمل و بعده

10. همان: تبطل المضاربة بموت كل من المالك و العامل

11. اجوبةالاستفتائات س1902

امید پیشگر

بخش احکام اسلامی تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.