تبیان، دستیار زندگی
زبان و ادبیات فارسی، به دلیل غنای فرهنگی، ادبی، هنری و علمی خود، پس از نفوذ در شبه قاره هند، از زمان محمود غزنوی، بسیار مورد توجه و ستایش فرهیختگان، عارفان، شاعران، نویسندگان، مورخان و دانشمندان هندی قرار گرفت.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تعامل فارسی با فرهنگ هندوان


زبان و ادبیات فارسی، به دلیل غنای فرهنگی، ادبی، هنری و علمی خود، پس از نفوذ در شبه قاره هند، از زمان محمود غزنوی، بسیار مورد توجه و ستایش فرهیختگان، عارفان، شاعران، نویسندگان، مورخان و دانشمندان هندی قرار گرفت.


تعامل فارسی با فرهنگ هندوان

درعهد غزنویان، زبان فارسی درهند شمالی گسترش یافت و شاعران و نویسندگان نامداری به وجود آمدند و بعد از آنها، لودیان، گام های بلندتری درگسترش این زبان درمیان هندوان برداشتند .

بعد از فرمان معروف راجه تودرمل، وزیر دارایی اکبر شاه (قرن 10 و 11ه . ق) مبنی بر این که زبان فارسی ، زبان رسمی و اداری شود، هندوان زبان فارسی را با شوق و رغبت فراگرفتند .

و از دوره جهانگیر تا زوال مغولان (قرن 11 - 13ه . ق) اوج شکوفایی این زبان درشبه قاره است .

زبان و ادبیات فارسی، به دلیل غنای فرهنگی، ادبی، هنری و علمی خود، پس از نفوذ در شبه قاره هند، از زمان محمود غزنوی، بسیار مورد توجه و ستایش فرهیختگان، عارفان، شاعران، نویسندگان، مورخان و دانشمندان هندی قرار گرفت به طوری که آنان نیز در پروراندن این زبان زبان زیبا و عرفانی، نقش به سزایی داشتند و با به جا گذاشتن آثار و شاهکارهای ادبی و علمی، عشق و علاقه خود را نسبت به آن ابراز کردند .

در این مقاله، به معرفی برخی از شاعران، نویسندگان، مورخان و سخنوران معروف هندو که سهم مؤثری در گسترش زبان و ادب فارسی در دوران سلاطین مسلمان هند داشتند، برپایه دوره های حکومتی، پرداخته ایم .

عهد سکندر لودی

1) میان بهوه

میان بهوه هندو، وزیر سکندر لودی، مردی عالم و دانشمند بود و به زبان های سانسکریت و فارسی، تسلط کامل داشت . وی، در سال 908 ه . ق «طب سکندری» یا «معدن الشفاء سکندرشاهی» را که شامل 1007 بیماری و روش درمان آنهاست، تألیف کرد .

عهد اکبرشاه

1) منوهر توسنی

منوهر توسنی، پسر «راجه لون گرن» و یکی از شاعران هندوی فارسی گوی دربار اکبرشاه بود . وی، به فارسی آشنایی کامل و علاقه مفرط داشت . اکبر، او را «میرزا منوهر» خطاب می کرد و تخلص وی را «توسنی» انتخاب کرد .

نمونه یی از شعر او چنین است:

یگانه بودن و یکتا شدن ز چشم آموز/ که هر دو چشم جداجدا نمی نگرند

تعامل فارسی با فرهنگ هندوان
عهد شاه جهان

1) منشی چندر بهان برهمن

منشی چندر بهان برهمن، پسر «دهرم داس » ، یکی از شاعران و نثرنویسان ممتاز هندوی فارسی گوی دوره شاه جهان (قرن 11ه . ق). محسوب می شود .

بیتی از اشعار او را در زیر می آوریم:

بنای قصر جهان را ثبات ممکن نیست/ به جز اساس محبت که دیر بنیادست

2) بهگوان داس

بهگوان داس، از منشیان و مورخان ساده نویس درباره شاه جهان بود .

3) بنوالی داس ولی

بنوالی داس ولی، منشی شاهزاده داراشکوه، یکی از سخنوران، نویسندگان و مورخان سرشناس هندوی فارسی دان عهدشاه جهان بود .معروف ترین اثر وی، «راجا ولی» یا «رساله در ذکر راجگان و سلاطین دهلی» است .

عهد اورنگ زیب

1) رای بندر ابن داس بهادر شاهی

رای بندر ابن داس بهادر شاهی، پسر «رای بهار آمل» ، شاعر فارسی گوی، نثرنگار و مورخ دوره اورنگ زیب عالمگیر است . عالمگیر، او را «رای» خطاب می کرد . اثر مهم وی به فارسی، کتاب «لب التواریخ» است .

2) آن بال کرشن

آن بال کرشن، از نویسندگان و شاعران عهد اورنگ زیب است . معروف ترین اثر وی کتاب «دمشق خیال» است .

3) سوامی بهوپت رای بی غم

سوامی بهوپت رای بی غم، از مثنوی سرایان معروف عهد اورنگ زیب است .

نمونه شعری وی چنین است:

علم حق در علم صوفی گم شود/ این سخن که باور مردم شود

4) ایشور داس

ایشور داس، از اهالی «پتن» بخش گجرات بود . وی، در حدود 1101ه . ق، به نگارش خاطرات زندگی پرماجرای خود - وقایع دوران سلطنت اورنگ زیب - پرداخت و اثر پرارزشی به نام «فتوحات عالمگیری» ، از خود به جا گذاشت .

درعهد غزنویان، زبان فارسی درهند شمالی گسترش یافت و شاعران و نویسندگان نامداری به وجود آمدند و بعد از آنها، لودیان، گام های بلندتری درگسترش این زبان درمیان هندوان برداشتند

5) بهیم سین کایست

بهیم سین کایست، پسر «رگهو نندن داس» ، از امرای عهد اورنگ زیب بود . وی، در جنگ های دکن و همچنین در جنگ برادرکشی پسران اورنگ زیب بر سر مساله جانشینی، شرکت داشت . وی، در سال 1120 ه . ق، کتابی به نام «تاریخ دلگشا» یا «نسخه دلگشا» نوشته است .

6) سوجان رای بتالوی کهتری

سوجان رای بتالوی کهتری، از امرای اورنگ زیب بود . وی، کتابی به نام «خلاصه التواریخ» نوشته که تاریخ عالم را، از ابتدا تا عهد اورنگ زیب، در بردارد .

7) جگجیون داس گجراتی

جگجیون داس گجراتی، پسر «منوهر داس گجراتی» ، از مورخان هندوی عهد اورنگ زیب است.اثر معروف جگجیون، «منتخب التواریخ» است .

دوران بعد از اورنگ زیب

1) خوشحال چند کایسته

خوشحال چند کایسته، پسر «منشی جیون رام ، در عصر محمدشاه، نوه بهادر شاه، دبیر دفتر دیوانی بود . او، معروف به «نادر الزمان» بود .مهم ترین اثر وی، تاریخ محمد شاهی «یا تاریخ نادر الزمانی» است .

2) رای آنند رام مخلص

رای آنند رام مخلص، پسر «هردی رام » ، از شاعران و نویسندگان هندوی عهد محمدشاه، نوه بهادر شاه (قرن 12 ق . ق)، بود . وی، شاگرد میرزا عبدالقادر بیدل هلوی بود و در شعر وادب، تسلط کامل داشت .

نمونه یی از اشعار او:

ماجرای بلبل و گل شاهد احوال ماست/ از تو مخلص ناله و از یار نشنیدن بس است

3) لال رام

لال رام، از نویسندگان عهد محمدشاه، نوه بهادر شاه، بود . اثر مهم وی، «تحفةالهند» است که آن را در سال 1148ه . ق نوشته است . این کتاب، تاریخ عمومی هند، از آغاز تا عصر بهادر شاه است .

تعامل فارسی با فرهنگ هندوان

4) بساون لال شادان

بساون لال شادان، پسر «تن سکهو رای » ، از شاعران معروف دربار امیرالدوله محمد امیر خان نواب تونگ (1834م). از وی، دیوانی شعر و یک مثنوی به نام «امیرنامه» باقی مانده است .

نمونه یی از اشعار وی:

گر بود خورشید رویی در نظر تا روز حشر/ می توان بی آب و نان مانند عیسی زیستن

5) وارسته مل سیالکوتی

وارسته مل سیالکوتی، از سیالکوت، بهترین محقق و منتقد عصر خود بود . بزرگترین مزیت او، در نامه نگاری و محاوره دانی بود.

6) منشی لاله تیک چندر بهان

منشی لاله تیک چندربهان، از نویسندگان معروف قرن 12ه . ق است . وی، اهل دهلی و از شاگردان مولانا شیخ ابوالخیر خیرالله وفایی ملقب به «خیرالمدققین» و سراج الدین علی خان آرزو ملقب به «سراج الدین علی خان آرزو ملقب به «سراج المحققین» بود . وی، از طرف دربار دهلی، لقب «رای» و «راجه» ، دریافت نمود .

7) بندرابن داس خوشگو

بندر این داس خوشگو، از شاگردان خان آرزو و سرخوش بود . مهمترین اثر وی، «سفینه خوشگو» است .

خوشگو، شاعر هم بود، نمونه هایی از اشعار او را درزیر می خوانیم:

برای یار تعظیم رقیبان هم ضرور افتد/ به شوق بت نخستین سجده ای پیش برهمن کن

***

آواز تیشه امشب در بیستون نیامد/ شاید به خواب شیرین، فرهاد رفته باشد

8) لچهمی نراین شفیق

لچهمی نراین شفیق، تاریخ نویس، زندگینامه نویس و شاعر قرن 12 ه . ق بود ولی معروفیت او، به حیث مورخ بودنش است .

نمونه ی شعر وی چنین است:

شنیده ام که به سوی شفیق می آیی/ بیا بیا که دل و جان نثار خواهم کرد

9) چند و لعل شادان

چند و لعل شادان، پسر «رای نراین داس» ، از شاعران چیره دست قرن 13 ه . ق است .

وی، در حیدرآباد دکن، تا مقام نخست وزیری ارتقا یافت . چندو لعل، دیوان اشعار و مثنوی هایی دارد .

نمونه ی شعر او چنین است:

حافظ و جامی و سعدی و نظامی، مولوی/ پادشاهان سخن در ملک اشعار آمده

بخش ادبیات تبیان


منبع: مجله کیهان فرهنگی، شماره 216