اثر کم حرفی و پرحرفی

زبان عاقل و احمق متفاوت است زبان و کلام قوی ترین شیوه ی ارتباطی بین انسان هاست و تأثیر گذاری فوق العاده ای دارد در شکل دهی و سامان دهی روابط جمعی ،و این گفتار و زبان است که نشان دهنده شخصیت آدم هاست عده ای خیلی کم صحبت می کنند و هر گاه هم لب به سخن می گشایند همگان را مستفیض کرده مبهوت کلام خود می کنند چنین افرادی برای همگان قابل احترام هستند و به عکس عده ای مدام در حال صحبت کردن هستند بدون این که کلامشان کوچکترین ارزشی داشته باشد و ما حصل آن چیزی نیست بجز تخریب شخصیت گوینده و تلف کردن وقت شنوندگان ،چنین فردی هرگز نباید انتظار ارزش و احترام از طرف دیگران را داشته باشد .

امام علی علیه السلام آن یگانه دوران در کلامی کوتاه و جذاب ای مسأله را بیان می دارند:

«لِسَانُ الْعَاقِلِ وَرَاءَ قَلْبِهِ وَ قَلْبُ الْأَحْمَقِ وَرَاءَ لِسَانِه‏» ؛ زبان عاقل در پشت قلب اوست، و قلب احمق در پشت زبانش قرار دارد. (حکمت 39 نهج البلاغه )

شرح: سید رضی(ره) مؤلف نهج البلاغه، بعد از نقل این حدیث گفته است:

این از مطالب شگفت انگیز و پر ارزش است و منظور این است كه عاقل زبانش را رها نمى‏سازد در سخن گفتن مگر بعد از مشورت و فكر و سنجش.

ولى احمق حرف ها و سخنانى كه از زبانش مى‏پرد قبل از مراجعه بفكر و دقت و اندیشه است. بنا بر این گویا زبان عاقل تابع و پشت قلب او است و قلب احمق تابع زبانش می­باشد.

و این معنى به لفظ دیگر هم از آن حضرت علیه السّلام روایت شده:

«قَلْبُ الْأَحْمَقِ فِی فِیهِ وَ لِسَانُ الْعَاقِلِ فِی قَلْبِهِ» ؛ قلب احمق در دهان او است، و زبان عاقل در قلب او

و معنى هر دو فرمایش یكى است[1].

در حدیثی زیبا از امیر المؤمنین علیه السّلام نقل شده که فرمودند:

انسان در زیر زبانش نهفته است. بنا بر این سخن خود را كاملاً بسنج و آن را بر عقل و معرفت خود عرضه كن و خوب دقت و تامل بنما اگر براى خدا و در راه رضاى او است سخن بگو و گر نه سكوت بهتر از آنست.

و در نزد خدا براى اعضاء و جوارح انسان هیچ عبادتى سبكتر و كم مؤونه‏تر و پر ارزش‏تر و پربهاتر از سخنى كه براى خدا و در راه خدا و براى نشر و بیان نعمتهاى خداوند بر بندگانش باشد نیست.

بسیاری از سوء تفاهمات بحث و جدل ها ،دل شکستن ها ،تهمت ها و ... رهایی خواهیم یافت ،وقتی کلامی ناسنجیده آتشی دامن گستر را پدید می آورد و ممکن است زندگی هایی را به تباهیی بکشاند و یا به عکس یک کلام سنجیده و از روی فکر ممکن است جلوی فتنه ها و گسست هایی را بگیرد .

آیا نمى‏بینى كه خداوند متعال براى روشن شدن اسرار غیبى و كشف علوم نهفته خود و باز كردن خزائن وحى خویش بین خود و بین پیامبرانش به غیر سخن چیز دیگرى قرار نداده و همین طور میان پیامبران و امتهاى آنان. پس معلوم مى‏شود بهترین واسطه و مهمترین وسیله ابلاغ تكلیف و برترین عبادتها سخن است و از طرفى هیچ گناهى از گناه زبان فسادانگیزتر و زیان‏بارتر براى بنده نیست كه كیفرش بسیار سریع و زودرس باشد و ملامت‏آورتر در نزد مردم باشد(یعنی این نتیجه تلخ خیلى زود مشاهده مى‏شود).

هیچ چیزى مانند زبان نیست و زبان مترجم و بیان‏گر درون و گزارش‏گر دل است و به وسیله زبان سرّ نهفته درون كشف مى‏شود و بر مبناى عمل زبان در قیامت حسابرسى مردم انجام مى‏شود. و زبان شرابى است که عقل ها را مست می کند به وسیله سخنانى كه براى غیر خدا باشد و هیچ چیز مثل زبان سزاوار زندانى شدن و حبس طولانى نیست‏[2].

با تامل در این فرمایش اهمیت دقت در سخنانی که بر زبان می آوریم روشن می شود.

واقعا که فرمایشات شریف مولا جای بسی تأمل دارد اگر همه ما بیاموزیم و این کلام وزین را در زندگی خود کاربردی کنیم از بسیاری از سوء تفاهمات بحث و جدل ها ،دل شکستن ها ،تهمت ها و ... رهایی خواهیم یافت ،وقتی کلامی ناسنجیده آتشی دامن گستر را پدید می آورد و ممکن است زندگی هایی را به تباهیی بکشاند و یا به عکس یک کلام سنجیده و از روی فکر ممکن است جلوی فتنه ها و گسست هایی را بگیرد  محتوای عمیق این کلام امیر خود را بخوبی نشان میدهد.

آنچه که ما در اطراف خود به وفور شاهد آن هستیم چه خانواده هایی که به خاطر این سخنان بدون فکر و اندیشیدن به عواقب آن از هم پاشیده می شوند چه قتل ها و زدوخورد هایی که نتیجه همین حماقت هاست . چنین مواقعی است که در می یابیم عاقل کیست و احمق کیست .

به قول سعدی:

اوّل اندیشه وانگهى گفتار

پی نوشت ها:

[1] ترجمه‏گویاوشرح‏فشرده‏اى‏برنهج‏البلاغه، ج 3    ، صفحه‏ى 227 (متن عربی این فرمایش در نهج البلاغه فیض الاسلام ص 1106 موجود است)

[2] بحار الانوار-ترجمه جلد 67 و 68، ج‏2، ص: 285 و 284

فرآوری: محمدی

بخش نهج البلاغه تبیان

منبع : سایت ابوتراب