خانواده بهترین واکسن اعتیاد

خانواده را میتوان جایگاهی دانست که اعضای آن دریک تعامل پیچیده بسیاری از الگوهای رفتاری – عاطفی وهیجانی خود را با یکدیگر مبادله نموده وبه انتقال حالات ونشانه ها وحساسیت های خود می پردازند . براساس دیدگاه های غالب در روانشناسی خانواده، سازمان روانی و شخصیتی فرد در درون خانواده شکل گرفته وبه رشد وکمال می رسد. از این نظر خانواده را جایگاه اولیه ی یادگیریها وخواستگاه بسیاری از تنش ها ، ناکامی ها،موفقیت ها وانحرافات دانسته ویکی از عمده عوامل موثر در شرایط اعتیادزا قلمداد می نمایند .

خانواده قلب جامعه است و والدین از عوامل مهمی هستند كه می توانند به نوجوان كمك كنند تا از عهده آن چه لازمه استقلال است برآید و به انسانی توانا، متكی به خود و دارای تصویری مثبت از خویش تبدیل شود و توانمندی ها و قابلیت های خود را باور كند.

یافته های پژوهشی نشان می دهد جوانانی كه سازگاری كم تری دارند و با مشكلات بسیاری روبه رو هستند، متأسفانه غالباً مورد خشونت، خصومت، آزار و اذیت یا سهل انگاری و بی اعتنای قرار گرفته و از پذیرش همراه با احترام، اعتماد و محبت محروم بوده اند.

یكی از جنبه های مهم رفتار پدر و مادر، اقتدار و كنترل صحیح در مقابل خودمختاری است. والدینی كه از قاطیعت همراه با محبت، اعتماد و دموكراسی برخوردارند، در هدایت، نظارت و تربیت فرزندان موفق ترند. یك نوجوان در سن بحرانی عمیقاً به راهنمایی، حمایت و همكاری، اعتماد، انضباء درك متقابل، دلسوزی، محبت و احترام نیازمند است؛ و كوتاهی پدر و مادر در هر یك از جنبه ها موجب گرایش فرزندان به گروه های ناسالم یا وابستگی به دوست و همسالان نامناسب خواهد شد، وابستگی هایی كه آغاز بسیاری از ناهنجاری هاست. والدین عاقل و آگاه با رفتار همدلانه و صمیمانه خود سعی می كنند از بروز ناهنجاری ها پیشگیری كنند.

بی تردید معتاد بودن یکی از والدین و یا هر دو این صور را در فرزندان به وجود می آورد که اعتیاد یک عمل عادی بوده وجزئی از روند رشد و بزرگسالی محسوب می شود . در اغلب خانواده هایی که اعتیاد یکی از والدین را آلوده کرده، خواه ناخواه آشنایی با استعمال مواد مخدر سریع تر صورت گرفته وجو تناقض آمیز خانواده، گرایش به مواد مخدر را تسهیل می نماید. روان شناسان تاکید می کنند که نگرش و رفتار والدین عامل مهمی در گرایش فرزندان به مواد مخدر هستند.

آنچه مسلم است دلایل اعتیاد بسیار پیچیده است و از فرهنگی به فرهنگ دیگر و از کشوری به کشور دیگر تفاوت می کند . آنچه که تقریبأ همگانی است در بین جوانان بیشتر جامعه ها دیده می شود ، مصرف مواد مخدر به منظور برطرف کردن اضطراب و افسردگی است . به این نکته باید توجه داشت که احتمال دارد خود والدین نیز کم وبیش دچار یک افسردگی یا اضطراب نهفته باشند که با مکانیسم های دفاعی صحیحی با آن روبه رو می گردند ولی معمولأ به نشانه های اضطراب وافسردگی در فرزندان جوان خود کمتر توجه می کنند . درصورتی که جوانان به علت نا آگاهی به جای استفاده از مکانیسم های دفاعی موجود در از بین بردن ناراحتی شان به دنبال یک راه حل فوری ومعجزه آسا می گردند که اضطراب ویا افسردگی خود را برطرف کنند که معمولأ در این گونه موارد به وسیله ی دوستان هم سن وسال شان مواد مخدر به آنان معرفی می گردد . البته باید متذکر شد که فقط یک شخصیت فکری مضطرب ویا افسرده نیست که دچار اعتیاد می گردد ، بلکه سایر جوانان نیز ممکن است بدین مشکل گرفتار آیند.

 عوامل زمینه ساز اعتیاد

* عوامل مخاطره آمیز فردی

* عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی

* عوامل مخاطره آمیز اجتماعی

عوامل مخاطره آمیز فردی

دوره نوجوانی : مخاطره آمیزترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد مخدر دوره نوجوانی است

ژنتیک : برخی از عوامل مخاطره آمیز فردی تحت تاثیر ژنتیک هستند مانند برخی اختلالات شخصیتی و روانی و عملکرد نا مناسب تحصیلی ناشی از اختلالات یادگیری

صفات شخصیتی : مانند : عدم پذیرش ارزش های سنتی و رایج – پرخاشگری شدید – نیاز شدید به استقلال – اعتماد به نفس پایین و...

اختلال های روانی : عمومأ 70 درصد با اعتیاد اختلال های روان پزشکی نیز وجود دارد . شایع ترین تشخیص ها عبارتند از : افسردگی اساسی – اختلال شخصیت ضد اجتماعی – فوبی – اختلال وسواسی جبری – اسکیزوفرنی

نگرش مثبت به مواد : مانند : کسب بزرگی و تشخیص – رفع دردهای جسمی و خستگی – کسب آرامش روانی

موقعیت های مخاطره آمیز فردی : مثل تحت خشونت قرار گرفتن در کودکی – ترک تحصیل – بی سرپرستی یا بی خانمانی فرار از خانه و...

تاثیر مواد بر فرد : اگر پس از مصرف در اولین بار، لذت یا خاطره خوشی برای فرد ایجاد شود فرد برای مصرف مجدد تشویق می شود.

عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی

عوامل خانوادگی : غفلت از فرزندان – وجود الگوی نامناسب در خانواده – وجود خانواده های آشفته

دوستان مصرف کننده : 60 درصد موارد اولین مصرف به دنبال تعارف دوستان رخ می دهد

مدرسه : بی توجهی به مصرف مواد – فقدان قوانین محدودکننده – استرس های شدید تحصیلی

محل سکونت : فقدان ارزشهای مذهبی و اخلاقی – شیوع خشونت واعمال خلاف – وفور مشاغل کاذب و... .

عوامل مخاطره آمیز اجتماعی

* فقدان قوانین جدی بر ضد مواد مخدر.

* بازار مواد ، هر چه مواد بیشتر باشد مصرف کننده هم بیشتر می شود

* مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعی

* کمبود امکانات تفریحی ، فرهنگی ورزشی

* عدم دسترسی به سیستم های خدماتی – حمایتی – مشاوره ای و درمانی

* توسعه صنعتی جامعه ، مهاجرت ، کمبود فرصت های شغلی و محرومیت

* عوامل اقتصادی – اجتماعی

دلایل گرایش به مصرف مواد مخدر 

از جمله عوامل و دلایلی که منجر به گرایش به مصرف مواد مخدر می شوند عبارتند از :

عدم آگاهی از عواقب مصرف ، رفع برخی بیماریها، افسردگی و بیماریهای روحی – روانی، حس کنجکاوی، فشار ناشی از مسائل اقتصادی مثل نداشتن شغل و بیکاری، وجود فرد معتاد در خانه، وجود فرد معتاد در محیط کار، دسترسی آسان به مواد مخدر.

یکسری موارد نیز به عنوان مهم ترین علل گرایش نوجوانان به مواد مخدر شناسایی شده اند :

احساس تنهایی، فقدان کنترل و توجه والدین، سخت گیری و کنترل بیش از حد والدین، آشفتگی یا از هم پاشیدگی ساختار خانواده، کمبود اعتماد به نفس و احترام به خود، فشار همسالان و دوستان، عدم احساس مسئولیت در قبال اعمال شخصی، فشارهای ا جتماعی و نبود تفریحات سالم و متنوع و جو مشارکت، وجود فاصله طبقاتی بسیار در سطح جامعه، کنجکاوی و هیجان طلبی، خود نمایی، مشکلات هیجانی، وجود مشکل در مدرسه.

برای مبارزه با اعتیاد و كاهش آسیب های روانی و اجتماعی در خانواده ها چه کنیم؟

تقریباً در تمام پژوهش ها نقش مؤثر روابط خانوادگی در پدید آمدن اعتیاد و تداوم آن یا درمان اعتیاد و پیشگیری از آن مورد تأیید قرار گرفته است. همه افراد شخصیت مقاوم و مبارز ندارند كه بتوانند هنگام بروز مشكلات با موفقیت عمل كنند و بحران های زندگی را به خوبی پشت سر بگذارند. بعضی از انسان ها در برابر موقعیت های استرس زا به شدت احساس درماندگی می كنند در چنین موقعیت هایی خانواده ی خوب و روابط عاطفی رضایت بخش می تواند تكیه گاه مطمئنی برای فرد باشد.

به هر حال راهكار اساسی حل بحران، آگاهی جوانان و خانواده هاست تا بتوانند قاطعانه به وسوسه مصرف مواد مخدر « نه » بگویند. افزایش حضور والدین در منزل، تقویت ارتباط های عاطفی میان اعضای خانواده، توجه به ارزش های اخلاقی و معنوی در زندگی و اهمیت قائل شدن پدر و مادر برای مبانی اعتقادی ، ارزشی و مذهبی كمك می كند. كه جوان با بكارگیری راهكارهایی از جانب خانواده، بتواند سكان زندگی خویش را در میان دریای پر تلاطم جوانی به سلامت هدایت كند و به ساحل نجات و خوشبختی دست یابد.

هر نوع كمبود عاطفی یا روابط آشفته در خانواده، فرد را به دنبال عامل تسكین دهنده میكشاند و این خطر بزرگ به ویژه وقتی جدی تلقی می شود كه گروه های سود جوو پلید، به آسانی در گوشه و كنار شهر مواد مخدر را توزیع می كنند و باندهای قاچاق به این فاجعه دامن می زنند.

در خانواده ای امن، آرمش دهنده و اطمینان بخش، نوجوان می آموزد كه هر خطری را نباید در زندگی تجربه كرد و می پذیرد كه تحت هیچ شرایطی و حتی در اوج مشكلات، مواد مخدر را تجربه نكند؛ زیرا اعتیاد، همزاد تمام تباهی ها، ویرانگر همه زیبایی ها و مولد تمام آسیب ها و مشكلات جسمی و روانی است.