بلندپروازی درباره خودکفایی

گندم، برنج، خودرو، بنزین و ... نمونه‌هایی از محصولاتی هستند که مسئولان ما یا وعده تحققشان را دادند یا خبر دست‌یابی به آن را. برای دست یافتن به اینکه کشوری به خودکفایی رسیده است یا خیر، فرمولی وجود دارد که بر اساس آن باید گفت خودکفایی به حالتی اشاره دارد که به هیچ کمک خارجی، حمایت، یا تعاملی برای بقا نیاز نباشد؛ بنابراین خودکفایی نوعی از خودمختاری شخصی یا جمعی است. در مقیاس بزرگ، به حالت اقتصادی کاملا خودکفا که با جهان خارج تجارتی ندارد، خودبسندگی گفته می‌شود. عبارت خودکفایی معمولاً به انواعی از زندگی پایدار گفته می‌شود که در آن بیرون از آنچه توسط افراد بدنهء خودکفا تولید می‌شود، چیز دیگری مصرف نمی‌شود. شیوه‌هایی که خودکفایی را ممکن می‌سازد یا بدان کمک می‌کند شامل ساختمان خودگردان، فرهنگ پایا، کشاورزی پایدار، یا انرژی تجدیدپذیر است.

خودکفایی به عنوان یک هدف، در سده‌های 17 و 18 میلادی مورد توجه بود و با ظهور علم اقتصاد و پیدایش اقتصاددانان کلاسیک، به حاشیه رفت. کسانی بودند که اثبات کردند که تجارت و دادوستد باعث افزایش رفاه برای هر دو سو خواهد شد. موضوع جالب این بود که آن‌ها نشان دادند حتی اگر در کشوری امکان تولید ارزان‌تر همه کالاها نسبت به کشور دیگری وجود داشته باشد، بازهم همچنان امکان رسیدن به رفاه بیشتر برای آن‌ها ممکن است.

هرچند خودکفایی معمولاً به میزان تولید داخلی وابسته است، اما بر پایه برخی نظریات، علاوه بر آن، به قابلیت و توانایی کشور در واردات محصولات راهبردی در شرایط مطلوب اقتصادی نیز وابسته است. بنا به باور شماری از کارشناسان، حداقل در خصوص برخی کالاهای استراتژیک، رسیدن به خودکفایی و قطع وابستگی به دیگران اهمیت بسیاری دارد و اقتدار ملی را برای آن کشور به ارمغان می‌آورد و بر پایهء اسلام، لازم است امت اسلام خودکفا باشد.

خودکفایی ناپایدار در گندم

طی سال‌های گذشته یکی از افتخارات نظام کشاورزی ایران خودکفایی در گندم بوده که به اعتقاد کارشناسان بیش از یکی دو سال دوام نیاورد. ایران در حالی بر سکوی بزرگ‌ترین واردکننده گندم ایستاد که مردم با تکیه بر وعده خودکفایی مسوولان مربوطه، امیدوار به قطع واردات بودند. آن زمان که این وعده داده شد ایران با واردات 5/8 میلیون تن گندم، از مصر که زمانی بزرگ‌ترین واردکننده گندم بود، پیشی گرفت.

ایران که روزگاری بزرگ‌ترین واردکننده سنتی گندم بود، در سال 1383 با دست‌یابی به خودکفایی در تولید گندم، جشن خودکفایی را برپا کرد و روز 26 آبان را به عنوان روز خودکفایی گندم در تقویم ثبت کرد. رئیس جمهوری وقت در آن روز بیان کرد "ایرانیان پس از 40 سال توانستند گندم خود را خودشان تولید کنند و باید برای حفظ آن تلاش کرد." اظهارنظری که در عمل سخت می‌نمود و بیش از چند سال دوام نیاورد.

مسئولان وزارت جهاد کشاورزی دولت هشتم با تدوین طرح 10ساله خودکفایی، گام‌های اولیه را در کاهش واردات گندم برداشتند. این طرح به گونه‌ای تنظیم شد که طی این مدت با ارتقای ضریب مکانیزاسیون، بهره وری آب، عملیات به زراعی و به نژادی گندم، بهبود حاصلخیزی خاک و پیشگیری از ضایعات، از مزرعه تا نانوایی، افزایش قیمت تضمینی متناسب با تورم و مخصوصاً بسیج امکانات و منابع انسانی اعم از مروجان، کارشناسان و...، به حدی از پایداری در تولید گندم برسیم که اگر خشکسالی به وقوع پیوست، با کاهش تولید و خرید قابل توجهی مواجه نشویم که البته طی سال‌های بعد و وقوع خشکسالی در کشور این مسئله هم به واقعیت نپیوست.

خودکفایی برنج؛ از رویا تا واقعیت

البته در پی وعده‌های انبوهی که برای خودکفایی برنج هم داده شده و هر روز یکی از مسئولان مربوطه برای تولید این محصول یک قدم جدید را تا آخرین گام برای خودکفایی برنج اعلام می‌کنند هنوز تا رسیدن به خودکفایی در این محصول فاصله داریم و هنوز با سیل واردات برنج‌های خارجی و قاچاق در بازار مواجه هستیم. این اقدام هم معمولا موازی با فصل برداشت محصول انجام می‌شود. برخی کارشناسان تاکید دارند برای رسیدن به خودکفایی در محصول برنج راهی جز حمایت از تولید داخل، استفاده از بذرهای پربازده، برنامه‌ریزی دقیق و مدون و... وجود ندارد و باید به بازار واردات هم سر و سامانی داد تا شعار خودکفایی برنج روزی به واقعیت تبدیل شود.

در تولید گوشت قرمز، بنزین و سایر محصولات نیز وضعی متفاوت نداریم و هنوز وعده‌ها محقق نشده است. هر چند وزیر جهاد کشاورزی چندی پیش در مجلس گزارشی درباره وضع کشاورزان و دامداران در شرایط خشکسالی و اصلاح قیمت‌ها به نمایندگان ارائه کرد و گفت که با وجود خشکسالی‌های بی‌سابقه دو دهه گذشته ضریب خودکفایی و امنیت غذایی کشور در مقطع کنونی نود و دو درصد است و این را نشانگر مسیر رو به جلو خواند اما نگاهی به آمار واردات نشانگر وابستگی ما به ورود محصولات و فاصله معنی‌دارمان با خودکفایی است.