تبیان، دستیار زندگی
یكى از نكات محورى در اندیشه دین شناختى حضرت امام در حوزه مسایل زنان توجه به این اصل است كه زن و مرد همان گونه كه در نظام آفرینش و ساختار تكوینى زندگى آدمى ((نقش تكمیلى متقابل)) دارند و در این خصوص و با توجه به جایگاه و نقشى ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نقش متقابل زن و مرد از منظر امام خمینی


یكى از نكات محورى در اندیشه دین شناختى حضرت امام در حوزه مسایل زنان توجه به این اصل است كه زن و مرد همان گونه كه در نظام آفرینش و ساختار تكوینى زندگى آدمى ((نقش تكمیلى متقابل)) دارند و در این خصوص و با توجه به جایگاه و نقشى كه هر یك از آن دو دارند, هیچ كدام فرع بر دیگرى نیستند و تفاوت در نقش به مقتضاى حكمت بالغه الهى و ضرورت آن در نظام آفرینش, به معناى اصل بودن یكى و فرعى تلقى شدن دیگرى نیست, در نظام تشریع و تنظیم مناسبات اجتماعى و جایگاه انسانى - اجتماعى هر یك از آن دو نیز, مكمل یكدیگرند و یك محور اساسى در تحلیل و تبیین تفاوتهاى قراردادى و اعتبارى نیز ، همین نقشهاى تكمیلى است كه خاستگاه آن عمدتا تفاوتهاى ساختارى هر یك در نظام آفرینش مى باشد که در واقع یك تقسیم كار طبیعى را مى طلبد.

خاستگاه بخشى از نقشهاى متفاوت تكمیلى, چنان كه اشاره شد اقتضائات طبیعى هر یك از طرفین است. اما بخشى از آن نیز به عرف و عادات اجتماعى و اعتباراتى برمى گردد كه فرد یا جامعه به هر دلیل آن را براى خود پذیرفته است. اینكه به عنوان مثال مادر, به صورت غریزى احساس مى كند باید از كودك خود حمایت كند یا به او شیر دهد, اعتبارى و بسته به قراردادهاى اجتماعى نیست; با این تفاوت كه در اولى با پدر مشترك است و در دومى تنهاست, اما اینكه زن اجمالا نمى تواند بدون موافقت شوهر از خانه خارج شود یا شوهر نمى تواند برخلاف قرار اولیه, زن را از شهر محل سكونتش به جایى دیگر منتقل كند, امورى است كه خود آنان در چارچوب قرارهاى عام یا خاص پذیرفته اند.

بهر روى, تردیدى نیست كه موضوع ((نقش تكمیلى)) در نظام آفرینش آدمى, و پیوندهاى اجتماعى و تنظیم روابط انسانى, از عام ترین و ملموس ترین موضوعات است و كسى اصولا در صدد تردید در این واقعیت نیست تا نیازى به تاكید بر آن باشد. آنچه مورد تاكید است این است كه در ایفاى نقش تكمیلى و در قرار گرفتن هر یك از زن و مرد در این جایگاه كه ((مكمّل)) دیگرى مى باشند, یكى اصل و دیگرى فرع نیست, یا هر دو اصلند یا هر دو فرع. قرآن كریم به صورت عام و فراگیر همه انسانها را در خدمت یكدیگر مى شمارد; خدمت متقابلى كه زاییده نیاز متقابل است:

((اهِم یَقسًمون رحمة ربّك نحن قسمنا بینهم معیشتهم فى الحیاة الدنیا و رفعنا بعضَهم فوق بعضٍ درجاتٍ لیتّخذ بعضِهم بعضا سخریا و رحمة ربك خیرٌ مما یجمعون));(1)

... و اینچنین است كه امام خمینی یك ماه پس از آن, در حالى كه انقلاب ، روزهاى نخست پیروزى را مى گذراند, همه را مرهون بانوان مى شمارند:

(ما همگى مرهون شجاعتهاى شما زنان شیردل هستیم.)

((آیا اینان رحمت پروردگارت را قسمت مى كنند! ما میانشان, امكانات زندگى اشان را تقسیم كردیم و آنان را بر یكدیگر برتریهایى دادیم تا یكدیگر را به خدمت گیرند, و رحمت پروردگارت از آنچه آنان گرد هم مىآورند بهتر است.))

مفاد آیه شریفه تقسیم بندى جامعه به افراد با درجه و افراد بى درجه, یعنى افرادى كه فقط دیگران را به خدمت و ((تسخیر)) مى كشند و افرادى كه فقط به خدمت و ((تسخیر)) دیگران درمىآیند نیست. نیاز متقابل است كه تسخیر متقابل را در پى دارد.

شرایع الهى نیز در صدد هدایت بشر به تنظیم روابط و مناسبات عادلانه اجتماعى و معرفى ((حقوق متقابل)) اعضاى جامعه بوده اند.

تبیین تكالیف و مسوئولیتهاى متقابل اجتماعى و تقسیم وظایف در جهت ایجاد روابط عادلانه, كارى است كه در حوزه مسوئولیت انبیا الهى بوده است. نمود روشن, عمیق و گسترده آن در شكلى سازمان یافته همراه با حقوق و تكالیف معین, در قالب نهاد خانواده شكل مى گیرد و ایفاى نقش تكمیلى هر یك از زن و مرد و سمت و سوى این رابطه ی تسخیرآمیز, نه فقط در سطح ایجاد زمینه هاى همزیستى مسالمت آمیز, بلكه پاسخگویى به ندایى است كه از عمق فطرت و از نهان عواطف, غرایز و وجود آدمى به گوش مى رسد و ((مایه)) آرامش و سكونت نفس را مى طلبد.(2) این است كه قرآن كریم در خصوص رابطه و نقش تكمیلى زن و مرد, طبعا در چارچوب نهاد خانواده, آن را مایه سكونت طرفین و در فضایى آكنده از مودت و مهربانى مى شمارد:

((و من آیاته اَن خَلَقَ لكم مًن انفسكم ازواجا لًتَسكِنِوا الیها و جعل بینكم مودة و رحمة)).(3).

و همین نقش را در شكلى كاملا رسمى, در قالب روابط همسرى با این بیان كه هر كدام ((لباس)) دیگرى است بیان مى دارد:.

((هِن لباسٌ لكم و انتم لباسٌ لَهِن)).(4)

و یا آنگاه كه بر این اصل الهى تاكید مى ورزد كه خداوند عمل هیچ عمل كننده اى را ضایع نمى كند, چه مرد باشد چه زن, بلافاصله با تعبیر ((بعضِكِم مًن بعضٍ)) به همزادى زن و مرد و نقش تكمیلى آن دو, ولى با یك خاستگاه انسانى, اشاره مى كند.(5)

جلوه اى از این نقش متقابل تكمیلى را در این فراز از بیانات حضرت امام به وضوح مى بینیم:

((خدمت مردها هم بسیارش مرهون خدمت زنهاست. در مردها یك حسى است كه اگر ببینند زنها از خانه ها براى یك مقصدى بیرون آمده اند , اگر قوه شان یكى باشد, ده تا مى شود و در مملكت ما این طور شد كه بانوان همدوش ، بلكه جلوتر از مردها از خانه ها بیرون آمدند و در این راه اسلامى زحمت كشیدند و رنج دیدند. جوان دادند, شوهر دادند, برادر دادند, معذلك رنج كشیدند, پشتیبانى از اسلام كردند و مردها هم بسیارى به تبع زنها این كار را كردند.))(6).

حضرت امام این واقعیت را با همین مضمون در چند جاى دیگر نیز بیان كرده اند. اما نكته قابل توجه آن است كه ایشان یك عامل اساسى در حركت و قیام خودشان و استمرار آن را همین حضور و فداكارى بانوان مى شمارند. این نكته اى بود كه حضرت امام در 13 بهمن 57, یك روز پس از بازگشت به ایران یادآور شدند:

((روز سكوت نیست, روز فعالیت است; هر كس در هر منصبى كه هست, در هر مقامى كه هست نباید ساكت باشد. این فریادى كه اینها مى زنند, زنها را شما ببینید چه فریاد مى زنند, مردها چه فریاد مى زنند, اینها پشتوانه شما هستند. ((شكّر الله سعیهم)) اگر اینها نبودند, ما هیچ قدمى برنمى داشتیم, اینهایند كه من را وادار مى كنند به قدم برداشتن.))(7) و اینچنین است كه یك ماه پس از آن, در حالى كه انقلاب روزهاى نخست پیروزى را مى گذراند, همه را مرهون بانوان مى شمارند:

((ما همگى مرهون شجاعتهاى شما زنان شیردل هستیم.))(8).

بنابراین, زن و مرد, هم در جامعه و روابط اجتماعى, و هم در فضاى خانه و در مناسبات خانوادگى, دو وجود مكمل یكدیگرند و نه دو قطب مخالفى كه وجود هر یك, عرصه را بر دیگرى تنگ مى كند و به ناگزیر یكى باید حذف شود و یا كاملا در خدمت دیگرى باشد. از این رو در شناخت و تنظیم مناسبات اجتماعى و خانوادگى میان زن و مرد و معرفى وجهه انسانى اجتماعى آنان, حضور و نقش آفرینى هر یك بدون دیگرى را باید ناقص شمرد و صد البته كه انسانها در موقعیتها و شرایط متفاوت, وظایف و حقوق متفاوت دارند و در كسب شایستگیهاى ارادى چون ایمان, علم, تقوا و جهاد, كسانى برترند كه شایستگى بیشترى كسب كنند, چه زن و چه مرد.

((ما نهضت خودمان را مدیون زنها مى دانیم. مردها به تبع زنها در خیابانها مى ریختند, تشویق مى كردند زنها مردان را. خودشان در صفهاى جلو بودند. زن یك همچو موجودى است كه مى تواند یك قدرت شیطانى را بكشد.))(9).

پی نوشت:

1ـ زخرف, آیه 32.

2ـ نگاه كن: درآمدى بر شناخت مسایل زنان, سیدضیا مرتضوى, صص 41 ـ 62.

3ـ روم, آیه 21.

4ـ بقره, آیه 187.

5ـ انى لا اضیع عمل عامل منكم من ذكر او انثى بعضكم من بعض, آل عمران, آیه 195.

6ـ صحیفه نور, ج11, ص162.

7ـ همان, ج5, ص16.

8ـ همان, ص153.

9ـ همان, ج6, ص185.

منبع : پیام زن ( با اندکی تغییر و تلخیص)

لینک:

امام (ره) و خانواده ( قسمت اول )

زن از دیدگاه امام خمینى (ره)

فمینیسم نفسانی غرب یا مشاركت همه جانبه اسلام

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.